نخستین بهار در تـــــــــــرکیه
ترک‌ها چگونه از نخستین بهار استقبال کردند؟
مسعود صدرمحمدی
مسعود صدرمحمدی کارشناس برجسته مسائل ترکیه است و دکترای مطالعات عثمانی از دانشگاه آنکارا دارد و آثار فراوانی از او در مطبوعات و پایگاه‌های تحلیلی و تخصصی و خبری کشور با موضوع تاریخ و سیاست در ترکیه منتشر شده است. کتاب ای جماعت، اویانین به اهتمام او و کتاب نگاهی نو به تاریخنگاری آذربایجان به ترجمه او به فارسی منتشر شده است.
وضاح خنفر در نزد فعالین جهان اسلام وحوزۀ اندیشۀ اسلامی ترکیه شخصیتی تقریباً شناخته‌شده است. اگرچه اکنون پس از انتشار کتاب الربیع الاول شهرت او بیش از پیش شده است، اما از آغاز بهار عربی و شروع مهاجرت‌های گستردۀ نخبگان عربی به استانبول و ترکیه، خنفر در نزد طیف‌های رسانه‌ای، به‌ویژه کسانی که در حال بررسی جریانات نوین سیاست و اندیشۀ عربی بودند، شخصیتی شناخته‌شده بود. نخستین شهرت او مربوط به مؤسسۀ منتدی الشرق است که از سال 2012 فعالیت خود را در منطقۀ ینی‌بوسنای استانبول آغاز کرده است. تأسیس این دفتر در ینی‌بوسنا، که یکی از اصلی‌ترین مراکز تمرکز جمعیتی عرب‌ها در استانبول است و حتی در افواه خبرنگاران ترک به‌عنوان قلعۀ اخوان المسلمین شناخته می‌شود، نشان از آن داشت که این مرکز به رغم فعالیتش در ترکیه و استانبول و حتی دریافت کمک‌های مالی و امکاناتی از دولت ترکیه اما هدف اصلی و طیف مخاطبان مورد نظر خود را عرب‌های ساکن در ترکیه می‌داند. ازاین‌رو، وضاح خنفر در همۀ ده سال گذشته در نزد نویسندگان، فعالین و سیاسیون عربِ ساکن استانبول بسیار شناخته‌شده‌تر است تا در میان ترک‌ها.
توجه به نوع فعالیت‌های منتدی الشرق در استانبول نشان می‌دهد که در میان عرب‌ها نیز خنفر به‌سمت نسل جوان و نخبگان حرکت کرده است، به‌طوری که برخی از افراد آشنا با فعالیت‌های این مرکز معتقدند که منتدی الشرق تلاش دارد با نسخه‌برداری از پروژه‌های آمریکایی، که نسلی از رهبران را برای آیندۀ جهان تربیت می‌کنند، به‌سمت تربیت رهبران جوان آیندۀ جهان عرب از میان نخبگانِ در تبعید حرکت کند. این مرکز اگرچه سایت و شبکه‌های جتماعی فعالی دارد اما بخش عمدۀ فعالیتش بدون انعکاس بیرونی انجام می‌شود و جلسات منظم همفکری، آموزش‌های مختلف و کارگاه‌های متعدد برای جوانان عرب نخبه از کشورهای مختلف خاورمیانه از اصلی‌ترین حوزه‌های فعالیتی آن به شمار می‌آید. برخی روزنامه‌نگاران ترک و عرب معتقدند که این فعالیت وضاح خنفر را باید فراتر از یک کار اندیشه‌ورزانه و اندیشکده‌ای صرف دانست. او با حمایت بخشی از سرمایۀ اسلامی عربی و نیز حمایت‌های دولتی در تلاش برای معماری آیندۀ خاورمیانۀ عربی است. این مؤسسه در ماه‌های اخیر با تغییرات مدیریتی در استانبول در حال تجدید سیاست‌های خود و آغاز فصل جدیدی از فعالیت‌ها است. حضور زیاد خنفر در استانبول و تمرکز بیشترش بر شعبۀ استانبول مرکز نشان‌دهندۀ اهمیت این شعبه و برنامه‌های جدی‌تر برای آن است.
خنفر از آغاز بهار عربی در استانبول فعالیت‌های گسترده‌ای داشت، اما در میان مخاطبان و حتی روزنامه‌نگاران ترک چندان شناخته‌شده نبود تا اینکه، با وقوع حادثۀ قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول، او تبدیل به چهره‌ای معروف در نزد افکار عمومی ترک شد. او نخستین کسی بود که پرده از قتل خاشقجی در کنسولگری عربستان برداشت و گذر زمان اظهارات او را تأیید کرد. پیش‌بینی‌های خنفر بر شهرت او نزد افکارعمومی در ترکیه افزود. روزنامه نگاران ترک معتقدند خنفر رابطه‌ای صمیمی و دوستانه با هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه دارد و فیدان ازحامیان اصلی فعالیت خنفر در ترکیه است. بر اساس همین رفاقت است که فیدان نشت اطلاعاتی اولیۀ حادثۀ قتل خاشقچی را از طریق خنفر برنامه‌ریزی کرده و تلاش کرده است با استفاده از شهرت و اعتبار او در جهان عرب به‌سمت مهندسی رسانه‌ای این ماجرا حرکت کند. پس از این ماجرا، به موازات اینکه خنفر شخصیتی شناخته‌شده‌تر در ترکیه شد، مسئلۀ ارتباطات او با دولت ترکیه و سازمان امنیت ترکیه، خصوصاً رفاقت او با هاکان فیدان که در دولت جدید ترکیه به وزارت خارجه دست یافته و دیگر ارکان دولت، بر سر زبان‌ها افتاد.
کتاب نخستین بهار
کتاب نخستین بهار خنفر در سال 2021 برای نخستین بار در ترکیه منتشر شده و در یک سال چاپ دوم آن نیز روانۀ بازار شد. توجه به حجم فروش آن در سایت‌ها و پلتفرم‌های اینترنتی فروش کتاب نشان می‌دهد که کتاب در جلب توجه مخاطبان ترک موفق بوده است و به‌رغم حجم 500صفحه‌ای‌اش طیف گسترده‌ای از مخاطبان را به خود جلب کرده است. کتاب ترجمۀ موفقی دارد و کیفیت چاپ و پخش آن نیز قابل‌قبول و پسندیده است.
برای فهم نوع مواجهۀ مخاطبان ترک با این کتاب زمانی که به کامنت‌های نوشته‌شده در شبکه‌های مجازی رجوع کنیم خواهیم دید که همچنان که از بازنشر کتاب نیز می‌توان متوجه شد، کتاب توجه مخاطبان را به خود جلب کرده است. افراد متعدد از طیف‌های فکری مختلف نسبت به کتاب نگاه مثبتی ارائه کرده‌اند و می‌توان ادعا کرد که دلیل اصلی استقبال از کتاب لذت کشف جنبه‌های نوینی از حیات نبوی برای مخاطب ترک است. به عبارت دیگر، از نظر مخاطبان ترک، مهم‌ترین مزیت این کتاب ارائۀ قرائتی نو، این‌جهانی، عقل‌مدار و درس‌آموز از سیرۀ نبوی است. خنفر توانسته است حوادث تاریخی‌ای را که بارها برای هر مسلمان علاقمند به زندگی نبوی و سیره‌خوانی حوادثی تکراری می‌نماید از منظری نو و درس‌آموز ارائه دهد، به‌طوری که می‌توان درس‌های راهبردی فراوانی برای مسلمانان در زیست جهانی به همراه داشته باشد. مخاطب پس از مطالعۀ کتاب می‌تواند به این نتیجه برسد که سیاست و علوم سیاسی تا چه میزان در زیست روزمره و سرنوشت یک مسلمان می‌تواند تاثیرگذار باشد، اینکه سیاست‌ورزی تضادی با اسلامیت ندارد و به‌نوعی باید هر مسلمان با تکیه بر مبادی عقلی و نفع جمعی به‌سمت همفکری در منافع عمومی مسلمین و انسان‌ها حرکت کند.
نکتۀ جالبی که در واکنش خوانندگان ترک به این کتاب به نظر می‌رسد رضایت آنان از عدم وجود لحن حماسی، عاطفی و نوستالژیک در اثر است. اثر با لحنی بی‌طرف، با هدف فهم زیرساخت تصمیمات پیامبر اسلام به‌عنوان یک رهبر اجتماعی، تلاش کرده است به‌سمت بازشناسی علل موجدۀ این تصمیمات حرکت کند. روش‌شناسی موجود در کتاب نیز از جنبه‌های جذابِ دیگر برای مخاطبان ترک بوده است. آن‌ها از اینکه نویسنده‌ای از جنبۀ روایی و نقلی به‌سمت فهم عقلی و معرفتی از زندگی نبوی حرکت کرده است خرسند هستند، به‌طوری که بسیاری از خوانندگان کتاب آن را در شمار کتابهایی که مطالعۀ آن برای هر مسلمانی واجب است یاد می‌کنند.