مواد مخدر و افغانستان؛ پیوند ناگسستنی؟
محمدجواد جوادی /
برگرفته از مستند دولت افیون[1]
هروقت اسم افغانستان را می‌شنویم، به یاد مواد مخدر و تجارت تریاک می‌افتیم؛ گویی که این دو پیوندی محکم و عمیق با یکدیگر دارند که نمی‌توان آنها را از هم جدا کرد. به‌راستی روند کشت و تجارت مواد مخدر بویژه تریاک در افغانستان معاصر به چه شکل بوده است؟ نیروهای سیاسی و قدرتمند در این کشور از جمله دولت وقت، نیروهای امریکایی، طالبان، داعش و 40 کشور دیگر حاضر در افغانستان نقشی در افزایش یا کاهش تجارت مواد مخدر داشته‌اند یا خیر؟
هرچند در گذشته خشخاش در افغانستان کشت می‌شد اما در سال‌های اخیر، این کشور به بزرگ‌ترین مصرف‌کننده مواد مخدر در جهان تبدیل شده است. در سال‌های 2001 تا 2002 و ابتدای حمله امریکا به افغانستان، تنها 50 هزار معتاد در این کشور بوده اما بر اساس گزارش‌های بین‌المللی این تعداد تا سال 2021 به حداقل 3.5 میلیون نفر رسیده است.تلخ‌تر آنجاست که علاوه بر تریاک، مواد صنعتی مانند هروئین و شیشه به سبد اعتیاد معتادان کشور افزوده شد که این مسأله موجب اعتراض رئیس سازمان مبارزه با مواد مخدر (2007-2004) هم شده است. «هارولد وانکر» در سخنرانی خود گفت: «می بینیم که داعش آمده و در ناحیه ننگرهار]استانی در جنوب شرق افغانستان[شروع به کار کرده و در آنجا زیاد خشخاش زراعت نمی‌شود، ولی داعش به تولید هروئین اقدام می‌کند.» از سوی دیگر هزینه ناچیز تولید شیشه در افغانستان به دلیل وجود گیاهی به نام «افدرا» موجب شده که این کشور به یکی از قطب‌های تولید و صادرات این ماده مخدر در دنیا تبدیل شود، حتی سود بسیار شیشه موجب شده برخی از آزمایشگاه‌های هروئین در افغانستان تغییر کاربری بدهند و به تولید شیشه بپردازند! این مسأله اعتراض «مارک کالهوم»، کارشناس مواد مخدر در سازمان ملل را به همراه داشته است. او در گفت‌و‌گویی به‌صراحت گفت: «اگر ما می‌خواهیم به معنای واقعی کلمه با گسترش شیشه مبارزه کنیم، باید یک نگاه عمیق به جریان‌های مالی که از طریق پولشویی وارد سیستم افغانستان می‌شوند، داشته باشیم.»
او به نکته مهمی اشاره کرد: جریان‌های مالی حاضر در افغانستان! در واقع باید دید کدام جریانات مالی و سیاسی توانسته‌اند افغانستان را طی دو دهه به قطب تجارت مواد مخدر در جهان تبدیل کنند. این در حالی است که پیش از حضور امریکا در افغانستان یعنی سال 2001، تولید مواد مخدر در این کشور به نزدیک صفر رسیده بود. دو نمودار در این صفحه، بخشی از گزارش سازمان ملل در سال 2021 در رابطه با کشت و تولید تریاک در افغانستان است. [2]
رئیس مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل (2008-1998)، کاهش شدید کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان پیش از حمله امریکا را ناشی از فتوای رهبر طالبان می‌داند. او در مصاحبه‌ای گفت: «طالبان تولید مواد مخدر و کشت خشخاش را ممنوع کرد، بنابراین ، سال 2001 تولید مواد مخدر در افغانستان تقریباً به صفر رسید. این اتفاق مهمی بود چون ثابت شد از بین بردن مواد مخدر در افغانستان امکان‌پذیر است.»اما همان‌طور که در نمودارهای پیشین هم مشهود است، به‌محض حضور نیروهای امریکایی و تشکیل دولت مورد حمایت آنها در افغانستان، کشت و تولید مواد مخدر افزایش چشمگیر داشت. این در حالی بود که «حامد کرزای» وعده داده بود که «ما چرخه کامل مواد مخدر در افغانستان که شامل کشت، قاچاق و مصرف است را به طور کامل نابود می‌کنیم.» در همین حال «برنارد فراهی»، نماینده سازمان ملل در مبارزه با مواد مخدر در سال 2002 تصریح کرد که 100 درصد می‌تواند به هدف نابودی کامل خشخاش در افغانستان برسد.
10 میلیارد دلار؛ هزینه‌ای که امریکا در مبارزه با مواد مخدر به دولت وقت افغانستان کمک کرد اما شکست خورد!
برای یافتن دلیل این شکست، باید تاریخ را یک بار دیگر مرور کنیم.
حمله شوروی به افغانستان و حضور نیابتی امریکا در این جنگ علیه ابرقدرت شرق نخستین رگه‌های حضور ایالات متحده در افغانستان بود. نیاز به تأمین هزینه‌های این حضور برای حمایت از برخی مجاهدین و جنگ‌سالاران، موجب شد با پشتیبانی سازمان سیا، افغانستان به بزرگ‌ترین تولیدکننده هروئین در جهان تبدیل شود! مسأله به اینجا ختم نمی‌شود. مسأله آن است که «کل یل مور فیوس»، کارشناس مسائل افغانستان در اندیشکده هانسون گفت: «امریکا با ورود به افغانستان در سال 2001، جنگ‌سالارهایی را به قدرت رساند که خودِ این جنگ‌سالارها صاحب مزارع خشخاش بودند و با مواد مخدر به ثروت زیادی رسیده بودند.»
این شخصیت‌ها چه کسانی بودند؟ در ادامه به سراغ برخی از آنها می‌رویم.
نیویورک‌تایمز در گزارشی[3] در سال 2009 فاش کرد که «مارشال محمد قسیم فهیم» که شانس زیادی برای معاونت رئیس‌جمهور افغانستان داشت، یکی از عوامل کلیدی سازمان سیا بود که جریان مواد مخدر در افغانستان را مدیریت می‌کرد و آزمایشگاه‌های هروئین متعددی در سرتاسر افغانستان داشت.
«شیرمحمد آخوندزاده» برادر ملانسیم - صاحب فتوای مجاز بودن کشت خشخاش در سال 1981 - تا سال 2005 والی هلمند بود. او با واردکردن صفحات خورشیدی به مزارع خشخاش با کمک مؤسسه امریکایی USAID، درحالی که اکثریت مردم برق نداشتند، تولید این ماده را چندبرابر کرد.
خبرگزاری «گلوبان میل» در گزارشی جنجالی[4] افشا کرد که فرمانده پلیس شمال شرق افغانستان، وزیر امور داخلی و معاون مبارزه با مواد مخدر در وزارت کشور یعنی «ژنرال محمد داوود داوود» تا سال 2011 تجارت مواد مخدر در شمال افغانستان را در دست داشت.
«گل آغا شیرزی» از نزدیکان حامد کرزای که از سال 2005 تا 2013 والی قندهار و از سال 2017 تا 2021 وزیر سرحدات اقوام و قبایل افغانستان بود، به گفته «توماس اشوایک»، نماینده امریکا در مبارزه با مواد مخدر در تجارت هروئین دست داشت. بااین‌حال بسیاری از بودجه‌های مبارزه با مواد مخدر به او سپرده می‌شد! او 10 میلیون دلار از امریکا گرفت و در عوض کشت و تولید مواد مخدر را در مناطق تحت نفوذش گسترش داد! سؤال اینجاست که آیا خانواده حامد کرزای نیز در تجارت مواد مخدر دست داشتند؟
صاحب باغ‌وحش خانگی و ساکن قصر باشکوه در قندهار و پسرعموی حامد کرزای یعنی «حشمت خلیل کرزای» یکی از بزرگ‌ترین کارتل‌های حشیش یا چَرس در افغانستان بود. او سال 2014 نیز رئیس ستاد انتخاباتی اشرف غنی شد.
اما بزرگ‌ترین قاچاقچی تاریخ معاصر افغانستان کیست؟ سایت نیویورکر[5] در یک مقاله معروف به او لقب پدرخوانده افغانستان داد: احمد ولی کرزای، برادر رئیس‌جمهور حامد کرزای! او علاوه بر مسیرهای هوایی و زمینی، از طریق کشتی هم محموله‌های مواد مخدر را به امریکا انتقال می‌داد. «زلمی خلیل زاد»، نماینده امریکا در امور افغانستان (2021 -2018) در مصاحبه با سی‌ان‌ان تأیید کرد که «احمد ولی کرزای» با پنتاگون و سازمان سیا روابط عمیقی دارد. همچنین «جاشیو پاتلو»، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست ادعا کرد که او هفته‌ای یک یا دو بار به پایگاه سازمان سیا می‌رفت!
حضور سیاستمدارانی که دست در تولید مواد مخدر در افغانستان داشتند بویژه رئیس‌جمهور و برادرش، واکنش مدیر مقابله با تأمین مالی تروریسم در خزانه‌داری امریکا را نیز به دنبال داشت. «مارشال بلینگزلی» گفت: «فساد در افغانستان از رهبران سیاسی این کشور شروع می‌شود و به طور ریشه‌ای به حامد کرزای و برادر او برمی‌گردد، کسی که عمیقاً در قاچاق مواد دست داشت، درحالی‌که حامد کرزا ی به طور پیوسته از او پشتیبانی می‌کرد و اگر بخواهم صریح باشم امریکا و متحدین غربی ما دراین‌خصوص بی‌تقصیر نیستند.»
چرا این تجارت بزرگ کثیف با سردمداری سیاسیون افغانستان و با پشتیبانی ایالات متحده ادامه داشت؟ «جاشیو رابرتز»، کارشناس مسائل غرب آسیا معتقد است که: «سازمان سیا و مقامات رسمی امریکا به این دلیل به حمایت و محافظت از قاچاق مواد مخدر در افغانستان می‌پردازند تا بتوانند با طالبان مقابله کنند»
از سوی دیگر، «جیم والش»، رئیس دفتر مبارزه با مواد مخدر امریکا گفت: «گزارش جدید دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل (2021) افزایش مجدد تولید مواد مخدر در افغانستان را نشان می‌دهد و تخمین زده می‌شود که 87 درصد از مواد مخدر دنیا در افغانستان تولید می‌شود» و این یعنی رشد بی‌سابقه تجارت مواد مخدر در افغانستان.
شاید دیگر نیاز به جمع‌بندی نباشد اما می‌توان به‌عنوان سخن آخر، صحبت «جیم دین»، تحلیلگر سیاسی و روزنامه‌نگار را شنید. او گفت: پیمانکارهای امریکایی که در حملات هوایی در افغانستان نقش داشتند، شروع به خروج مواد مخدر از افغانستان کردند. بعدها ما فهمیدیم که بسیاری از افزایش‌های تولید هروئین به‌صورت رسمی انجام می‌گرفت و پول به‌دست‌آمده از مواد مخدر به حساب‌های خاصی می‌رفت که نهایتاً جریان‌های مالی مواد مخدر به کمپین‌های سیاسی در امریکا ختم می‌شود و همچنین پول‌های حاصل از آن، پروژه‌های پوششی و پنهان امریکا را تأمین مالی می‌کند.