دولت اسلامی (داعش خراسان) در افغانستان تحت حاکمیت طالبان چقدر قوی است؟[1]
کلیر پارکر[2]
آگوست 2022
به گفته مقامات و ساکنان طالبان، انفجار بمبی که دست‌کم 21 نمازگزار ازجمله یک روحانی بانفوذ را کشته و بیش از 30 تن دیگر را در جریان نماز عصر روز چهارشنبه در پایتخت افغانستان مجروح کرد، وابسته به دولت اسلامی (داعش) بود.
ساکنین منطقه خیرخانه کابل به واشنگتن پست گفتند که امیر محمد کابلی پیشوای کشته شده یک واعظ صریح بود که به هیچ جناحی وابسته نبود. هیچ گروهی مسئولیت انفجار را بر عهده نگرفته است، اما این انفجار یک هفته پس از آن رخ داد که دولت اسلامی خراسان، رقیب طالبان، مسئولیت انفجاری را بر عهده گرفت که در آن رحیم‌الله حقانی، روحانی برجسته مرتبط با طالبان کشته شد.
دولت اسلامی (داعش) بیشترین ارتباط را با عراق و سوریه دارد، جایی که این گروه افراطی بی‌رحم بخش‌های وسیعی از سرزمین‌های تحت عنوان «خلافت» خودخوانده‌اش را در اوج فعالیت این گروه در اواخر سال 2014 در اختیار داشت. داعش خراسان در سال 2015 فعالیت خود را در افغانستان به رهبری حافظ سعید خان، تبعه‌ای پاکستانی که در سال 2014 با ابوبکر البغدادی رهبر وقت دولت اسلامی بیعت کرده بود، آغاز کرد. در اصل عمدتاً از شبه‌نظامیان پاکستانی تشکیل شده بود و عمدتاً در شرق مستقر بودند. استان ننگرهار افغانستان تعدادی از طالبان و دیگر گروه‌های افراطی را جذب کرد. در افغانستان، هزاره‌ها، یک گروه اقلیت شیعه، هدف حملات داعش خراسان بوده‌اند.
صوفیان که نوعی از عرفان یا زهد اسلامی را انجام می‌دهند نیز همینطور هستند. کابلی، روحانی کشته شده در بمب‌گذاری مذکور، از رهبران صوفی گزارش شده است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، داعش-خراسان توسط ثناءالله غفاری، معروف به شهاب المهاجر، که در شرق افغانستان است، رهبری می‌شود. حمله داعش به فرودگاه بین‌المللی کابل در جریان خروج نیروهای امریکایی در سال گذشته باعث کشته شدن 13 سرباز امریکایی و حدود 170 افغان شد.
طالبان سابقه روابط نزدیک با القاعده، رقیب دولت اسلامی، دارد. اگرچه رهبران طالبان در توافقنامه سال 2020 با ایالات متحده متعهد شدند که از تبدیل شدن افغانستان به بهشت گروه‌های تروریستی جلوگیری کنند، به نظر می‌رسد کشته شدن ایمن الظواهری رهبر القاعده در حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا در کابل در ماه گذشته نشان‌دهنده روابط مستمر بین این گروه‌ها باشد. در مقابل، طالبان عملاً از زمانی که شاخه داعش در افغانستان ظاهر شده، با وی درگیر است.
پیش از تسلط طالبان، سازمان ملل تخمین می‌زند که داعش خراسان بین 1500 تا 2200 جنگجو در استان‌های کنر و ننگرهار همراه با هسته‌های کوچکتر در سایر نقاط کشور دارد. رهبران دولت اسلامی که فکر می‌کنند طالبان به اندازه کافی افراطی نیستند، پیروزی آن را در سال گذشته محکوم کردند.
هیأت سازمان ملل متحد در افغانستان در ماه نوامبر گفت که در ماه‌های پس از به دست گرفتن کنترل ملی توسط طالبان، داعش دامنه خود را به تقریباً تمام استان‌های افغانستان گسترش داد. این کشور همچنین با انجام حملات انتحاری، کمین و ترور، سرعت حملات خود را افزایش داد. به گفته گروه اطلاعاتی SITE، یک سازمان غیرانتفاعی که گروه‌های افراطی را زیر نظر دارد، این گروه از اوت 2021 تاکنون مسئولیت 224 حمله در افغانستان را بر عهده گرفته است که 30 مورد از آنها مهم تلقی شده است. بیشترین هدف این حملات تجمعات طالبان بوده است.
به گفته تیم نظارتی سازمان ملل، اواخر سال گذشته، گروه اصلی دولت اسلامی 500 هزار دلار بودجه جدید به داعش خراسان اختصاص داد. طالبان صدها جنگجوی خود را برای جنگ علیه داعش به شرق افغانستان فرستاد. رویکرد طالبان برای مقابله با شورش وحشیانه بوده است: به گزارش پست، در پاییز، فرماندهان محلی در جلال آباد همدستان متهمان دولت اسلامی (داعش) را کشتند و اجساد آنها را در چهارراه‌های شلوغ حلق‌آویز کردند. صدها مظنون عضو داعش خراسان ناپدید یا کشته شدند.
از زمان به قدرت رسیدن طالبان، امنیت برای اکثر افغان‌ها بهبود یافته است - اما خشونت‌های اخیر نشان می‌دهد که دولت اسلامی همچنان فعال است. بر اساس آخرین گزارش بازرس کل وزارت دفاع برای مأموریت‌های ضد تروریسم ایالات متحده در افغانستان، داعش خراسان مجموعه جدیدی از حملات را در بهار انجام داد و مسئولیت 80 حمله را بین آوریل تا پایان ژوئن انجام داد که عمدتاً اقلیت‌های هزاره و صوفی را هدف قرار دادند. مرگبارترین حمله آن، بمباران مسجد هزاره‌ها در مزار شریف در ماه آوریل بود که دست‌کم 31 غیرنظامی را کشت و بیش از 60 نفر را زخمی کرد.
این گروه همچنین مسئولیت حملات برون‌مرزی در پاکستان، ازبکستان و تاجیکستان را بر عهده گرفت.
مایکل کوگلمن، معاون مدیر برنامه آسیا در مرکز ویلسون گفت که این خشونت‌ها می‌تواند «شکلی در زره» دولت طالبان ایجاد کند. او در ایمیلی گفت: «استراتژی داعش-خراسان دوگانه است: هدف قرار دادن مستقیم نیروهای طالبان برای تضعیف قدرت آنها، و هدف قرار دادن غیرنظامیان برای تضعیف مشروعیت طالبان با درهم شکستن روایت اصلی آنها که تسلط آنها صلح و ثبات را بازگرداند.
آنتونیو جوستوزی، کارشناس امنیتی در کینگز کالج لندن، گفت که حملات کوچکتر و بی‌رویه در مناطق شهری، به جای عملیات‌های پیچیده‌تر، می‌تواند نشان دهد که داعش خراسان «تروریست‌های ماهر» کمی دارد.
ریتا کاتز، مدیر گروه اطلاعاتی SITE، در ایمیلی نوشت: «این تغییر استراتژیک به سمت حملات تلفات جمعی و کمپین‌های رسانه‌ای ضد طالبان بیشتر از یک محل ترس ناشی می‌شود تا اعتماد.»
کارشناسان و مقامات اطلاعاتی تابستان گذشته هشدار دادند که پیروزی طالبان بر دولت افغانستان مورد حمایت ایالات متحده می‌تواند شبه‌نظامیان اسلام‌گرا را از سراسر جهان به افغانستان سوق دهد. به گفته کاتز، داعش خراسان طی سال گذشته یک عملیات رسانه‌ای چندزبانه را برای جذب نیرو راه‌اندازی کرد. با این حال، در بیشتر موارد، حکومت طالبان هنوز به رونق جذب داعش که برخی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند، منجر نشده است.
کارشناسان می‌گویند در حالی که بحران اقتصادی وخیم در افغانستان در سال گذشته زمینه مساعدی را برای رادیکال شدن ایجاد کرده است، رهبران دولت اسلامی می‌توانند در مورد بررسی تعهدات ایدئولوژیک جنگجویان خود سختگیر باشند.
بنا به گزارش سازمان ملل، برخی از فرماندهان سطح پایین طالبان، عمدتاً از جوامع تاجیک و ازبک در شمال، به داعش خراسان فرار کرده‌اند. کوگلمن گفت، اما رویکرد سختگیرانه طالبان به حکومت، رهبران فوق محافظه کار آن را تشویق نکرده است که از کشتی پرش کنند.
طالبان ماه گذشته داعش خراسان را یک «فرقه» فاسد اعلام کرد و افغان‌ها را از تماس با این گروه منع کرد. نیروهای طالبان به دلیل نبرد با جنگجویان داعش که به محله‌های عمدتاً شیعه‌نشین حمله کردند، تحسین برخی از ساکنان کابل را به دست آورده‌اند.
کارشناسان هشدار دادند، با این حال، در سنگرهای سلفی‌ها، استراتژی ضد تروریسم شدید طالبان می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد.