مهر و موم، گل پاک یا کلین شیت؟!

واژه‌ها و اصطلاحات فوتبال، بخشی جدانشدنی از فرهنگ و زبان این ورزش را تشکیل می‌دهند و بسیاری از این واژه‌ها به مرور زمان به زبان روزمره مردم وارد شده‌اند. یکی از این واژه‌ها، «کلین‌شیت» به معنای بسته نگه داشتن دروازه توسط دروازه‌بان و عدم دریافت گل است. این واژه در ابتدا به لطف برنامه‌های ورزشی تلویزیون مانند برنامه نود و گزارشگران فوتبال دهه‌های 80 و 90 به فوتبال ایران معرفی شد و به مرور به یک اصطلاح رایج تبدیل گردید.
در سال‌های اخیر، واژه کلین‌شیت به نمادی از توانمندی دروازه‌بانان و عملکرد تیم‌های دفاعی بدل شده است. این واژه به نوعی نشان‌دهنده قدرت و موفقیت در خط دفاعی و مدیریت بازی نیز به حساب می‌آید. با این‌حال، درست از زمانی که واژه کلین‌شیت به سر زبان‌ها افتاد، به دلیل ریشه انگلیسی آن، موضوع جست‌و‌جو برای معادل‌های فارسی آن نیز به یکی از بحث‌های داغ در میان اهالی ادبی و زبان‌شناسان تبدیل شد.
تلاش فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای پیدا کردن معادل‌های مناسب برای واژه‌های وارداتی یکی از دغدغه‌های مهم این نهاد بوده است. در این مسیر، برنامه‌های تلویزیونی همچنان نقش مهمی ایفا می‌کنند و باید به‌گونه‌ای عمل کنند که هم‌راستای تحولات زبانی و فرهنگی باشند. اما به تازگی، بحث‌های جالبی پیرامون معادل فارسی کلین‌شیت به وجود آمده است. واژه مصوب و جایگزین فارسی کلین‌شیت در فرهنگستان ادب و زبان «گل پاک» است اما برنامه گزارش ورزشی در اقدامی خودجوش از واژه «مهر و موم» به جای کلین‌شیت استفاده کرد که این موضوع نیز با واکنش‌های مختلفی در فضای مجازی همراه شده و بحث‌های داغی را بین اهالی فوتبال ایجاد کرده است.
در همین خصوص به سراغ فرهنگستان ادب و زبان رفتیم تا واکنش این نهاد را در خصوص این موضوع بدانیم. عضو کارگروه واژه‌گزینی ورزش فرهنگستان ادب و زبان فارسی در خصوص این موضوع گفت: «استفاده از واژه مهر و موم مورد تأیید فرهنگستان نیست و این برنامه به صورت خودجوش از واژه مهر و موم استفاده کرده است. واژه مصوب این فرهنگستان برای معادل واژه کلین‌شیت، گل پاک است.»
وی در پاسخ به عدم اقبال عمومی در مورد واژه‌های معادل فارسی در ورزش فوتبال توضیح داد: «فرهنگستان ادب و زبان فارسی هیچ اصراری بر استفاده این واژه‌ها ندارد و واژگان مصوب تنها به عنوان یک مترادف برای قابل فهم شدن مورد استفاده قرار می‌گیرد اما خوب است که سعی کنیم از واژگان فارسی استفاده کنیم. ضمن اینکه اگر واژه‌ای فراگیر نشود، بعد از سه سال در فرهنگستان مورد بازنگری قرار خواهد گرفت.»
انتقاد نسبت به استفاده از واژه «مهر و موم» به عنوان معادلی برای کلین‌شیت نه‌تنها به دلیل ماهیت و مفهوم آن، بلکه به خاطر عدم درک درست ویژگی‌های رقابتی و جذاب فوتبال نیز مورد توجه قرار گرفت. «مهر و موم» به معنای بستن چیزی با کیفیتی ویژه است که هیچ‌گاه به زیبایی و جذابیت کلمه کلین‌شیت نمی‌رسد. در پاسخ به این انتقادات، علی چاوشی، سردبیر برنامه گزارش ورزشی در شبکه سه، بر این نکته تأکید کرد که واژه «مهر و موم» صرفاً از جهت ترادف معنا مورد استفاده قرار گرفته است و یک ترجمه پیشنهادی بوده نه یک معادل مصوب!
در نهایت، باید گفت که هم‌راستایی میان زبان و فرهنگ در ورزش، بویژه در رشته‌ای محبوبی مثل فوتبال، امری ضروری به نظر می‌رسد. وقتی واژه کلین‌شیت به عنوان یک اصطلاح در دل مخاطبان جای خود را باز کرده، چه نیازی به تولید معادل‌های غیرمعتبر و غیرضروری خواهد بود؟ بی‌تردید، زبان به خودی خود یک زبان جهانی است و ورزش فوتبال خودش یک زبان مشترک بین مردم جهان است ضمن اینکه این ورزش اصالتاً یک ورزش انگلیسی است که واژگان آن نیز از دل همین زبان گرفته می‌شوند و تاکنون هیچ کشوری در دنیا اقدام به معادل‌سازی آنها نکرده است، از همین جهت به نظر می‌رسد معادل‌سازی برای ورزشی که نامش هم انگلیسی است، امری پسندیده نباشد.