رکورد منفی ۱۷ ساله فوتبال ایران را تهدید می‌کند

آرمن ساروخانیان : هفته آخر مرحله گروهی لیگ قهرمانان آسیا هفته آینده برگزار می‌شود، ولی هنوز هیچ‌کدام از نمایندگان ایران نتوانسته صعودش را قطعی کند. نساجی خیلی زود حذف شد تا دو بازی آخر این تیم بدون اضطراب دنبال شود، ولی پرسپولیس و سپاهان هنوز امیدوارند که اتفاقات روز آخر به نفع آنها باشد و به یک هشتم نهایی برسند.
از آخرین قهرمانی تیم‌های ایرانی در لیگ قهرمانان آسیا سال‌ها می‌گذرد، ولی نمایندگان لیگ برتر به ندرت مشکلی برای عبور از مرحله گروهی داشتند و معمولاً برخی از آنها به مرحله حذفی و حتی مراحل پایانی می‌رسیدند، ولی این بار ممکن است همه آنها در حسرت صعود بمانند، حتی پرسپولیس و سپاهان که از مدعیان قهرمانی لیگ برتر و تیم‌های پرمهره‌ هستند.
لیگ قهرمانان آسیا از فصل 2003- 2002 شروع شد و در این مدت فقط سه بار تمام تیم‌های ایرانی از مرحله گروهی حذف شدند. این رکورد منفی در ادوار اول، دوم و چهارم مسابقات ثبت شد، زمانی که تعداد تیم‌های صعودکننده محدود بود و حالا ممکن است بعد از 17 سال این اتفاق تکرار شود؛ یک هشدار جدی برای فوتبال باشگاهی ایران.

شروع لیگ قهرمانان آسیا
شروع لیگ قهرمانان آسیا به فصل 03- 2002 برمی‌گردد. 16 تیم در این مسابقات بودند که سهم ایران از 8 نماینده غرب آسیا دو تیم استقلال و پرسپولیس بود. از هر گروه فقط یک تیم صعود می‌کرد و هیچ‌کدام از تیم‌های تهرانی نتوانستند به نیمه‌نهایی برسند.
در دومین دوره این مسابقات (فصل 2004) تعداد تیم‌ها به 26 رسید و ایران باز هم دو نماینده داشت. این بار نوبت تیم‌های اصفهانی بود که به این مسابقات بروند، ولی سپاهان و ذوب‌آهن هم نتوانستند سرگروه شوند و به مرحله حذفی برسند.
در فصل 2005 لیگ قهرمانان در هفت گروه چهار تیمی برگزار شد و پاس و سپاهان به عنوان قهرمان لیگ برتر و جام حذفی به این مسابقات رفتند. باز هم فقط تیم‌های سرگروه صعود می‌کردند که پاس موفق شد به مرحله حذفی برسد، ولی سپاهان کنار رفت.
در فصل 2006 مسابقات در شش گروه برگزار شد که فولاد و صبا باتری به نمایندگی از ایران در آن شرکت کردند. هیچ‌کدام از دو تیم موفق به صعود از این مرحله نشدند؛ اتفاقی که دیگر برای تیم‌های ایرانی تکرار نشده است.

نمایندگان ایران روی دور
فصل 2007 لیگ قهرمانان دوباره در هفت گروه برگزار شد. سپاهان تنها نماینده ایران در این دوره بود، چرا که استقلال به دلیل نقص مدارک کنار گذاشته شد. تیم اصفهانی در این دوره نه تنها از گروهش صعود کرد که تا فینال مسابقات هم پیش رفت و در پای قهرمانی مغلوب اوراواردز ژاپن شد.
در فصل 2008 باز هم مسابقات در هفت گروه بود و سایپا و سپاهان نمایندگان ایران بودند. کنفدراسیون فوتبال آسیا همچنان اصرار داشت که فقط تیم‌های اول به مرحله حذفی صعود کنند. سپاهان، فینالیست دوره قبل در مرحله گروهی کنار رفت، ولی سایپا توانست به مرحله حذفی برسد.

تغییر قانون صعود
لیگ قهرمانان آسیا از سال 2009 تغییری اساسی داشت و تیم‌های اول و دوم هر گروه به مرحله حذفی می‌رسیدند. کنفدراسیون فوتبال آسیا همچنین در تعداد سهمیه‌ها بازنگری کرد و سهمیه ایران و کشورهایی مثل عربستان و امارات به چهار تیم رسید. پرسپولیس، استقلال، سپاهان و صبای قم نمایندگان ایران بودند که فقط پرسپولیس به مرحله حذفی رسید، ولی در یک هشتم مغلوب بنیادکار شد.
در فصل 2010 مسابقات در هشت گروه چهار تیمی برگزار شد و این بار نمایندگان ایران نسبت به دوره قبل عملکرد بهتری داشتند. استقلال، ذوب‌آهن، مس کرمان و سپاهان نمایندگان ایران بودند که سه تیم اول از مرحله گروهی صعود کردند و ذوب‌آهن موفق شد تا فینال پیشروی کند، ولی مغلوب سئونگنام کره جنوبی شد.
در فصل 2011 تعداد تیم‌ها به 36 افزایش یافت. ایران همچنان بیشترین سهمیه را داشت و سپاهان، پرسپولیس، ذوب‌آهن و استقلال در این مسابقات حاضر شدند. دو تیم اصفهانی موفق شدند به مرحله حذفی این مسابقات برسند، ولی در یک چهارم نهایی کنار رفتند. دلیل حذف سپاهان استفاده از رحمان احمدی دو اخطاره بود و السد که به لطف این اشتباه صعود کرده بود قهرمان جام شد!
   
دور از فینال
فصل 2012 لیگ قهرمانان مسابقات در هشت گروه بود که سهمیه ایران 2+2 تعیین شد. در نهایت سپاهان، پرسپولیس و استقلال راهی مرحله گروهی شدند و هر سه به مرحله حذفی صعود کردند. موفق‌ترین تیم ایرانی سپاهان بود که تا یک چهارم نهایی پیش رفت و مغلوب الاهلی عربستان شد.
در فصل 2013، 32 تیم به مرحله گروهی رسیدند و تراکتور، سپاهان و استقلال نمایندگان ایران بودند. فقط استقلال توانست از مرحله گروهی صعود کند و تا نیمه‌نهایی پیش رفت که مغلوب اف.سی. سئول شد.
فصل 2014 در هشت گروه چهار تیمی برگزار شد. استقلال، فولاد، تراکتور و سپاهان نمایندگان ایران بودند و فقط فولاد به مرحله حذفی رسید که در یک هشتم مغلوب السد شد.
مرحله گروهی فصل 2015 هم با 32 تیم برگزار شد. پرسپولیس و نفت به مرحله حذفی صعود کردند، ولی فولاد و تراکتور در مرحله گروهی حذف شدند. نفت تا یک چهارم نهایی هم پیش رفت که مغلوب الاهلی امارات شد.
فصل 2016 لیگ قهرمانان در هشت گروه چهار تیمی برگزار شد. سپاهان در مرحله گروهی کنار رفت، ولی ذوب‌آهن و تراکتور به مرحله حذفی رسیدند. هر دو تیم ایرانی در این مرحله ناکام بودند و در یک هشتم نهایی کنار رفتند.
فصل 2017 هم مسابقات با همان فرمول قبلی برگزار شد. استقلال، استقلال خوزستان و پرسپولیس در مرحله گروهی موفق بودند و ذوب‌آهن تنها تیم حذف‌شده ایرانی این مرحله بود. پرسپولیس در مرحله حذفی هم موفق شد تا نیمه‌نهایی پیش برود که مغلوب الهلال عربستان شد.

دو فینال پرسپولیس
در فصل 2018 فوتبال ایران بعد از مدت‌ها یک فینالیست داشت و پرسپولیس تا پای قهرمانی پیش رفت، ولی مغلوب کاشیما آنتلرز ژاپن شد. در این فصل استقلال هم توانست از مرحله گروهی صعود کند و تا یک چهارم پیش رفت که مغلوب السد قطر شد. ذوب‌آهن دیگر تیم ایرانی موفق مرحله گروهی بود و فقط تراکتور نتوانست از این مرحله عبور کند.
فصل 2019 برای نمایندگان ایران خوب پیش نرفت و استقلال و پرسپولیس در مرحله گروهی کنار رفتند. با این حال ذوب‌آهن خودش را به مرحله حذفی رساند تا رکورد صعود ایرانی‌ها قطع نشود.
در فصل 2020 پرسپولیس برای دومین بار در سه سال توانست فینالیست شود، ولی باز هم دستش به جام نرسید و در فینال مغلوب اولسان هیوندای کره جنوبی شد. استقلال هم در این دوره از مرحله گروهی عبور کرد، ولی مغلوب پاختاکور شد. شهر خودرو و سپاهان تیم‌های ناکام ایرانی در مرحله گروهی بودند.
در فصل 2021 تراکتور، استقلال و پرسپولیس به مرحله حذفی رسیدند و فولاد تنها ناکام مرحله گروهی بود. در مرحله حذفی پرسپولیس تا یک چهارم بالا رفت که در این مرحله مغلوب الهلال شد.
در فصل 2022 که استقلال و پرسپولیس مجوز نگرفتند، فولاد و سپاهان تنها نمایندگان ایران در لیگ قهرمانان آسیا بودند. فولاد با این حال اجازه نداد روند صعود از مرحله گروهی قطع شود، هرچند در یک چهارم نهایی مغلوب الهلال شد.

زنگ خطر برای تیم‌های ایرانی
هرچند سرنوشت صعود پرسپولیس و سپاهان دست خودشان است و در روز آخر می‌توانند به مرحله حذفی برسند، ولی این شرایط بحرانی زنگ خطری برای فوتبال ایران است که از کورس رقابت با تیم‌های غرب آسیا به تدریج جا می‌ماند.
هرچند تیم‌های عربستانی سرمایه‌گذاری غیرطبیعی داشتند و پای ستارگان بزرگی را به آسیا باز کردند، ولی نمی‌توان به دلایل افت تیم‌های ایرانی بی‌توجه بود. مدیریت ضعیف و مشکلات مالی به آنها اجازه حفظ بازیکنان کلیدی را نمی‌دهد و از طرف دیگر قوانین جدید سازمان لیگ مثل محدودیت تعداد بازیکنان بزرگسال دست آنها را تا حدودی بسته است. این آخرین دوره لیگ قهرمانان با فرمت فعلی است و از سال آینده این مسابقات با فرمول جدیدی برگزار می‌شود. اگر فوتبال ایران می‌خواهد همچنان در رده باشگاهی با حریفان آسیایی رقابت کند باید برنامه‌های بلندمدتی برای تقویت باشگاه‌های لیگ برتری در نظر گرفته شود.