عکس خبری راوی جهان معاصر
سعید اسلام‌زاده
روزنامه‌نگار
سه دهه پیش در کلاس فتوژورنالیسم با استاد و دانشجویان بر سر اینکه عکس خبری واقعیت است یا نه بحث می‌کردیم. برای پاسخ به این پرسش باید سطح رابطه پرسنده و پاسخگو را با رسانه تعیین کنیم. وقتی از مصرف‌کنندگان رسانه از نسبت عکس با واقعیت بپرسیم، عمده پاسخ‌ها مثبت است، چون عموماً پذیرفته‌اند که واقعه‌ای رخ داده و عکاس هم آن لحظه را ثبت کرده، پس عکس نمادی از واقعیت است، اما از منظر مدیران رسانه و سردبیران و خبرنگاران، پاسخ به این پرسش چندان ساده نیست. وجهی از این مسأله، ناظر به فلسفه‌ای است که به آن اعتقاد داریم و «واقعیت» را تعریف می‌کند و نسبت آن را با جهان پیرامون ما و حقیقت مستتر در پدیده‌ها می‌سنجد. پاسخ یک فرد عارف‌مسلک با یک واقع‌گرا متفاوت است. برای عارف‌مسلک، اصلاً واقعیتی وجود ندارد و همه جهان وهم است و در نظر واقع‌گرا، عناصر عکس خبری، واجد نشانههایی از رنج و شادی بشر و دشواری‌های زندگی یا فقر، محرومیت، جنگ و دیگر چیزهاست، اما مهم، دیدگاه رسانه است. فرض کنید از یک نزاع یا لحظه‌ای از جنگ میان دو کشور، عکسی در روزنامه یا خبرگزاری منتشر می‌شود. ما آن چیزی را می‌بینیم که عکاس از ویزور دوربینش انتخاب کرده و به ما نشان داده و این تنها پنجره‌ای است که پیش روی ما قرار گرفته و باید بر مبنای آن قضاوت کنیم. ما بنا به آموخته‌ها و نسبتی که با عکاسی و دنیای تصویر و هنر داریم، از عکس خبری برداشت می‌کنیم و خودمان را در تعبیرمان از یک عکس محق می‌دانیم. اصلاً فکر می‌کنم همه جذابیت دنیای عکاسی و هنر در همین گونه‌گونی نقطه تماشا و آرای هرمنوتیکی متفاوت و گاه متضاد است.
فارغ از همه اینها، تصمیم نهایی چگونگی نمایش یک عکس خبری با ادیتور عکس روزنامه و خبرگزاری یا سردبیر است که بنا به خط‌مشی و سیاست‌های رسانه و قواعد بازی، عکس را چگونه کادربندی دوباره کند تا منظور نظر رسانه را به راحتی دریابیم. به هر روی عکس مهم‌ترین عنصر خبری در چینش اخبار روزانه است. معمولاً در خبرگزاری‌ها هیچ خبری بدون عکس منتشر نمی‌شود.
عکس خبری یک روایت است، درست مثل یک ناداستان؛ مثل یک فیلم مستند. هر کدام از اینها یک روایت از جهان معاصرند. شاخصه اصلی پست‌مدرنیسم در نیم‌قرن گذشته همین بوده که جهان را با خرده روایت‌ها تعریف کند. بارها دیده‌ایم که رسانه‌ها با تیتر «جهان به روایت عکس»، مهم‌ترین رویدادهای خبری دنیا را با چند فریم عکس کنار هم می‌چینند تا روایتی از جهان را در یک بازه زمانی مشخص منتشر کنند.
این تیتر پست‌مدرنیستی حاکی از آن است که خبرنگاران -گزارشگران و عکاسان- راویان جهان امروزند. اگر داستان‌نویس، شاعر، نقاش و فیلمساز روایت‌هایی از جهان را منتشر می‌کنند و در فرم هنری مشخص شده با بیان شخصی هنرمند آن را ارائه می‌دهند، خبرنگار روایت روزانه و سریع‌تری را با مدیای خود به جهانیان نشان می‌دهد. روایت از یک جنگ، زلزله، مهاجرت و آوارگی و... مختصات و ویژگی‌های جهان معاصر را می‌توان با کمک عکس‌های منتشر شده در رسانه‌ها ترسیم کرد.
در این ماجرا باید به این نکته مهم توجه کنیم که با رواج دو نوع تکنولوژی، جهان امروز به کلی متفاوت از جهان دو دهه گذشته است. با ظهور و گسترش گوشی‌های تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی، هیمنه و صلابت خبرگزاری‌های بزرگ دنیا بشدت ترک برداشته است. انباشت خرده‌روایت‌ها و عکس‌های بی‌شمار در فضای اینترنت که درصد بالایی از آنها غیراصیل و ناحقیقی‌اند، اعوجاج تصویری خیره‌کننده‌ای را ایجاد کرده که برای یافتن روایت‌های اصیل، سخت مشکل پیدا کرده‌ایم، اما به این گزاره اعتقاد دارم که عکاس خبری روایتگر منحصربه‌فردی از جهان امروز است.