گزارش «ایران» از مراسم رونمایی «دانشنامه حقوق ایران» با حضور وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری
دانشنامه ایرانی با استاندارد جهانی
آیت‌الله محقق‌داماد: دولت باید برای ملت، قائل به «حق» باشد
در تاریخ علم و فرهنگ بشری، دانشنامه‌ها همواره مهم‌ترین ابزار ثبت و ضبط اطلاعات بوده‌اند اما به گواه عالمان علم حقوق و محققان این عرصه، در ایران جای «دانشنامه حقوق به شیوه مدرن» بشدت خالی بود. از این رو، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی با همکاری عالی‌ترین حقوقدانان کشور با مدیریت علمی آیت‌الله مصطفی محقق‌داماد، نخستین جلد از «دانشنامه حقوق ایران» را منتشر کرد؛ دانشنامه‌ای که به گواه صاحبنظران کاری بی‌بدیل درایران است. این دانشنامه با تمرکز بر «علم حقوق ایرانی» از زمان نگارش قانونگذاری در ایران تاکنون، تدوین شده است البته بی‌آنکه گستره وسیع جهان این علم را نادیده بگیرد. در مراسمی که برای رونمایی از نخستین جلد دانشنامه حقوق ایران در مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی با حضور دکتر حسین سیمایی صراف، وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری، سیدکاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، سرپرست علمی این دانشنامه و جمعی از نویسندگان، ویراستاران و مدیران و اعضای شورای علمی این دانشنامه به همراهی اهالی فکر و نظر برگزار شد به ویژگی‌ها و لزوم نگارش چنین دانشنامه‌ای اشاره گردید. از آنجایی که مدخل‌های این دانشنامه، توسط متخصصان زبده و با استفاده از اسناد ارزشمند علمی و منابع دسته اول تهیه شده است و اساتید مدخل‌نویس آن، از نگارشی خلاق و شیوا بهره گرفته‌اند، می‌توان مدعی شد اثری ارزنده و بی‌سابقه در حوزه دانش حقوق منتشر شده است که می‌تواند منبعی مفید و اثری مرجع برای پژوهشگران و عالمان این حوزه باشد. این دانشنامه به‌عنوان نخستین تلاش منسجم و جامع برای گردآوری و نظام‌مندی مفاهیم و قواعد حقوقی ایران، جایگاه ویژه‌ای در سپهرعلمی و حقوقی کشور خواهد داشت. البته نباید از این نکته هم غافل شد که چون این دانشنامه در ایران بی‌سابقه بوده، به گفته خود مدیران این مجموعه، خالی از اشکال و نواقص نیست که لازم به نظر می‌رسد مجلدات بعدی این دانشنامه غنی‌تر و پربارتر تدوین و در اختیار جامعه حقوقى کشور قرار گیرد.
پروانه فردوست
خبرنگار
«حق‌مداری» مقدم بر «قانون‌مداری» است
آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی، به اهمیت مفهوم «حق» در مقابل «قانون» اشاره کرد و معتقد است؛ برای اینکه شاهد اتفاق‌های مبارکی در جامعه باشیم باید دولت‌ها برای ملت قائل به حق باشند: «مستشارالدوله در عصر مشروطه رساله «یک کلمه» را نوشت و حرف اصلی او در این رساله این بود که مشکل جامعه ما جای خالی یک کلمه است و آن «قانون» است. در آن دوره، بی‌قانونی اساس بسیاری از مشکلات جامعه بود به همین دلیل داشتن عدالتخانه و مجلس به مطالبه عمومی ملت بدل شده بود. اما «حق‌مداری» مقدم بر «قانون‌مداری» است؛ مهم‌تر از قانون، حق است و در آن دوره، دولت برای ملت حق قائل نبود. این درحالی است که خداوند برای بندگانش حق قائل شده و بشر، صاحب حق دانسته شده است. باید آنانی را تحسین کرد که «دانشکده حقوق» را چنین نام نهادند و آن را «دانشکده قانون» نخواندند در حالی‌که در کشورهای عربی دانشکده‌های اینچنینی «کلیة القانون» نامگذاری شده‌‌اند. اما اگر ما پیش از تقنین و قانونگذاری، بتوانیم به فرهنگ حق‌شناسی و حق‌مداری پایبند باشیم و دولت‌ها برای مردم و ملت‌شان قائل به حق باشند، شاهد اتفاق‌های مبارکی در جامعه خواهیم بود.»
مدخل‌نویسی دانشنامه باید در آیین‌نامه ارتقای اساتید دانشگاه لحاظ شود
دکتر حسین سیمایی صراف، وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری که خود به‌عنوان یکی از اساتید برجسته حقوق و عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، در نگارش و تدوین این دانشنامه دست داشته است در مراسم رونمایی این اثر به اهمیت دانشنامه‌نویسی در پیشرفت علوم اشاره کرد و این دانشنامه را نخستین دانشنامه تخصصی حقوق در ایران دانست که دارای اطلاعات ذی‌قیمت حقوقی و با استانداردهای جهانی است: «دانشنامه‌نویسی به عنوان یک فعالیت علمی ارزشمند، در ایران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد درحالی‌که هیچ مقاله پژوهشی نمی‌تواند مانند مدخل یک دانشنامه حق مطلب را درخصوص یک موضوع ادا کند. مدخل‌نویسی دانشنامه یک کار ارزشمند پژوهشی است که به احاطه کامل بر موضوعات و نظرات نیاز دارد. به این اعتبار، در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها باید لحاظ شود.» البته او براین نکته هم تأکید گذاشت که چون مباحث حقوقی در اثر مرور زمان شامل تغییراتی می‌شود باید جلدهای دیگر دانشنامه حقوق ایران با سرعت بیشتری چاپ و برخی مدخل‌ها بروزرسانی شود تا بتواند به ارتقای سطح پژوهش‌ها و نظریه‌پردازی‌های حقوقی در ایران کمک کند و زمینه‌ساز تحولات بنیادین در مطالعات حقوقی کشور باشد.
نخستین تجربه دانشنامه‌نگاری حقوقى در ایران با معیارهای جهانی
کاظم موسوی بجنوردی، به‌عنوان رئیس مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی که از سال 1362 این مرکز را به‌منظور تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در حوزه‌های مختلف معارف بشری تأسیس کرده و تاکنون دانشنامه‌هایی چون دانشنامه ایران، دانشنامه فرهنگ مردم ایران و دانشنامه تهران بزرگ را منتشر کرده است درباره سیر شکل‌گیری دانشنامه حقوق ایران گفت:«با افزایش تجربه مرکز در امر دانشنامه‌نگاری و لزوم تدوین دانشنامه مستقل برای حقوق ایران به پیشنهاد اینجانب، اندیشه تهیه دانشنامه حقوق ایران برمبنای حقوق نوشته کشور در کنار سایر آثار مرکز قوت گرفت و انجام این مسئولیت فرهنگى برعهده فقیه و حقوقدان نام‌آشنای کشور، آیت‌الله دکتر محقق‌داماد که مدیر بخش حقوق مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز هستند، محول شد. کاری که نخستین تجربه دانشنامه‌نگاری حقوقى در ایران با معیارهای شناخته‌شده جهانی است. اگرچه تا قبل از این، آثار سترگى از حقوقدان‌های نامى و بزرگ کشور تحت عناوین دانشنامه یا دایرةالمعارف حقوقى منتشر شده بود، اما هیچ‌گاه خصوصیات یک دانشنامه استاندارد در سطح جهانى مانند دایرةالمعارف بزرگ اسلامى را نداشت. ازاین‌رو، جای خالى چنین دانشنامه‌ای با هدف تمرکز بر حقوق نوشته ایرانى از آغاز قانونگذاری تاکنون، مشهود بود. درنتیجه بنا شد در هر مدخل، مجموعه‌ای کامل از اطلاعات تاریخى و علمى و عملى به شکلى مستند به خواننده ارائه شود؛ به‌طوری‌که هم نیازهای علمى خواننده را مرتفع سازد و هم مجموعه‌ای از منابع معتبر در اختیار او قرار گیرد.»