مروری تحلیلی بر اولین نشست خبری رئیس‌جمهور
آشتی سیاست با تلخی‌های واقعیت
مرتضی گل‌پور
خبرنگار
چگونه می‌توان درباره مهم‌ترین مسأله‌های کشور با عامیانه‌ترین ادبیات سخن گفت، اما در دام پوپولیسم و عوامفریبی هم نیفتاد؟ مسعود پزشکیان در اولین نشست خبری خود نشان داد می‌توان چنین کاری کرد. رئیس‌جمهور در اولین نشست خبری خود، به همه سؤالات، پاسخ‌هایی صریح، صحیح و فنی داد. اما این پاسخ‌ها با ادبیاتی عادی و همه‌پذیر مطرح شد. به همین دلیل بود که اظهارات او هم مورد قبول عموم مردم واقع شد و هم جامعه نخبگانی، کارشناسی و دانشگاهی کشور. دولت‌پژوهان، دانشمندان علوم سیاسی و صاحبنظران حکمرانی به این دلیل از سخنان پزشکیان استقبال کردند که نقدها و دغدغه‌های خود نسبت به تصمیمات حکمرانی و اشکالات اجرایی را از زبان عالی‌ترین مقام اجرایی شنیدند. نه تنها دغدغه‌های نخبگان و نقدهای دلسوزان مورد هجمه یا بی‌اعتنایی قرار نگرفت، بلکه از سوی رئیس‌جمهور، البته با ادبیاتی دیگر، تکرار شد. بر این اساس، بیراه نیست اگر گفته شود در مدت اندک سپری شده از دوره ریاست جمهوری پزشکیان تاحد زیادی از فاصله حوزه نظر و عمل یا شکاف حوزه نخبگانی و حوزه اجرایی کاسته شد. همچنین این نشست خبری به این دلیل با استقبال مردم روبه‌رو شد که دیدند پزشکیان نه شعار می‌دهد، نه وعده‌های بزرگ. دیدند که رئیس‌جمهور نه واقعیت‌ها را انکار کرد نه روی مشکلات سرپوش گذاشت. رئیس‌جمهور حتی نگفت که من برای حل مشکلات مردم، راه‌حلی دارم که تابه حال کسی نمی‌دانسته یا تابه حال کشف نشده است. او گفت که راه‌حل در خود جامعه وجود دارد؛ در میان آحاد مردم و در وفاقی که می‌بایست میان همه بخش‌های جامعه، از نخبگان و حوزه حکمرانی تا بخش‌های سیاسی رخ دهد. مردم حتی دیدند که رئیس‌جمهور مشکلات گفتاری سهوی و لغزش‌های زبانی خود را هم می‌پذیرد و دنبال آن نیست تا نشان دهد انسانی عاری از هر لغزش و اشتباه کلامی است. پزشکیان در این نشست خبری نشان داد رئیس‌جمهوری است مسلط بر زوایای مختلف اجرایی، با داشتن شناختی کافی از مشکلات، اما از جنس همین مردم است و تنها تفاوت او این است که در جایگاه متفاوتی قرار گرفته است.
تصویری که پزشکیان از مشکلات ارائه کرد
این که دقیقاً بدانیم مسأله ما چیست، قدم اول برای حل مسأله است. پزشکیان نشان داد دغدغه اصلی دولت او، شناختن مسائل کشور و ابعاد آن است تا بعد از کسب این شناخت، درباره راه‌های حل آن هم چاره اندیشی شود. برای همین بود که پزشکیان در اولین نشست خبری خود هیچ وعده بزرگی نداد. مشکلات را کتمان هم نکرد و در عین حال، برای مخاطبان خود یعنی مردم طوری تصویرسازی نکرد که همه چیز به اراده او بستگی دارد یا اینکه در آینده خیلی نزدیک همه چیز درست می‌شود. به جای این، رئیس‌جمهور گفت که مشکلات ساختاری و کاستی‌ها عمیق‌تر از آن است که با یک اقدام دولت یا صرفاً درخواست و دستور رئیس‌جمهور حل شود. مضافاً اینکه او گفت مشکلات ناشی از مشکلات اداری، اجرایی و تصمیم‌سازی ماست و با ادامه روند فعلی اداره کشور و تصمیم سازی‌ها، اساساً نمی‌توان به حل مشکلات امیدی داشت.
به این مثال توجه کنید: از رئیس‌جمهور درباره دلایل گرانی نان و مشکل حقوق بازنشستگان سؤال پرسیده شد. پزشکیان ابتدا وجود این مشکلات را تأیید کرد و گفت که بله، همین طور است. اما وقتی به مرحله ارائه راه‌حل یا رفع مشکلات رسید، به مشکلات ساختاری بودجه و کمبود منابع در کشور اشاره کرد. گفت به تازگی دولت 5 میلیارد دلار بنزین وارد کرده است، درحالی که می‌شد با این مبلغ مشکل حقوق پرستاران، معلمان و بازنشستگان را حل کرد، اما دولت ناچار شد بنزین وارد کند. این پاسخ رئیس‌جمهور، به این معنی بود که مشکلات بودجه‌ای و تأمین منابع، جدی‌تر از آن است که دولت به تنهایی و با یک دستور بتواند آن را حل کند. جالب اینکه وقتی مشکلات و ابعاد آن با این شفافیت و درعین حال با صمیمیت بیان می‌شود، مخاطبان نیز چنین سخنی را از رئیس‌جمهور می‌پذیرند.
وفاق یک جاده دوطرفه است
رئیس جمهور تاکنون بارها از ضرورت وفاق در کشور گفت و تأکید کرد که دستیابی به وفاق ملی، یکی از برنامه‌های اصلی دولت اوست. کارشناسان و صاحبنظران بسیاری درباره وفاق و چیستی آن اظهارنظر کردند. اما درنهایت این خود پزشکیان بود که ابعاد جدید و البته بسیار مهمی از وفاق را تبیین کرد. رئیس‌جمهور در نشست خبری خود، با زبانی دیگر، اما صریح و شفاف گفت که وفاق جاده‌ای دوطرفه است. یعنی وفاق صرفاً به معنای عقب‌نشینی طرف مقابل شما نیست تا فقط شما به خواسته‌های خود برسید. بلکه باید به خواسته‌ها، ملاحظات و چهارچوب‌های طرف مقابل هم احترام گذاشته شود. به زبان دیگر، سخن پزشکیان این بود که وفاق زمانی محقق می‌شود و پایدار می‌ماند که همه طرف‌ها احساس کنند ملاحظات آنان رعایت شده و همه احساس برنده شدن داشته باشند.
پزشکیان و تقویت مفهوم «ما»
چرا پزشکیان در هر مناسبت و در هر اشاره‌ای به مشکلات کشور، از واژه «ما» استفاده می‌کند؟ یک دلیل این است که او خود نیز سال‌ها در ساختارهای مختلف حکمرانی حضور داشته است. اما دلیل مهم‌تر شاید این باشد که همین «ما» اولین مقدمه برای شکل‌گیری وفاق است. «ما» یعنی آحاد ملت ایران و سیاستمداران، با هر گرایش و نگرش در یک کشتی نشسته‌اند و هم سرنوشت هستند. پیروزی یکی نباید به معنای شکست دیگری باشد و شکست یکی به معنای شکست همه است. برای همین بود که در نشست خبری وقتی به مشکلات اشاره می‌کرد، به دولت گذشته، جریان سیاسی خاص یا حزب و دسته‌ای ویژه اشاره نکرد و همه دیوارهای مشکلات را روی سر آنان خراب نکرد. در مقابل، پزشکیان گفت که این مشکلات محصول کنش‌ها و تصمیم‌های جمعی همه ما، با گرایش‌های مختلف است. ضمن اینکه راه‌حل هم در همین «ما» است. مشکلات ساختاری و بنیادین ما درصورتی رفع خواهد شد که همه در کنار هم قرار بگیریم. اینکه با شکست رقیب، به پیروزی دست می‌یابیم، تصوری شکست خورده است.
بــــرش
الزامات جراحی اقتصادی
رئیس جمهور پزشکیان در نشست خبری خود از ضرورت جراحی اقتصادی در حوزه‌هایی گفت. او تصریح کرد که چاره‌ای جز این تصمیمات سخت نداریم، هرچند می‌دانیم که قطعاً با درد و مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد. نکته اما اینجاست که چه کسی قرار است درد و رنج این جراحی را تحمل کند؟ آیا تحمل این رنج، تنها بر عهده مردمی است که خود در بروز این ناترازی‌ها نقشی نداشتند؟ یا اینکه بخشی از این رنج به خود دولت هم وارد خواهد شد؛ مثلاً با کاهش هزینه‌ها و پذیرفتن محدودیت‌های مالی در هزینه‌کردها. درعین حال، بخش‌های غیرشفاف بودجه، یعنی نهادهایی که در بودجه هستند اما نظارت پذیر نیستند، آیا آنها نیز حاضرند همچون مردم بخشی از رنج این جراحی‌ها را تحمل کنند و بپذیرند که بودجه آنها کم شود؟ قطعاً رئیس‌جمهور پزشکیان و دولت او که دولت وفاق است، این ملاحظه را درنظر خواهند داشت که در هر جراحی اقتصادی، رنج هر کس باید براساس سهمش از منابع باشد. بنابراین کسی که تاکنون سهم بیشتری از منابع برده است، باید میزان بیشتری از رنج جراحی را هم تحمل کند.