خواندن کتاب غیردرسی در سال تحصیلی چه اثراتی دارد
فقط درس و کتاب درسی؟!
با پایان سال تحصیلی، از اوایل خرداد ماه، هرروز بیش از قبل زنگ کتابخانه به صدا درمی‌آید. دانش‌آموزان به جای مدرسه به کتابخانه می‌آیند. فضا کتابخانه پرشر و شور می‌شود، شروع به خواندن کتاب‌های داستانی با موضوعات مختلف می‌کنند. از گرافیک رمان‌ها تا داستان‌‌های علمی. خانه درختی، تام گیتس، بیگ نیت و کمیک‌ها در کتابخانه برای امانت رزرو می‌شوند و بچه‌ها برای خواندن‌شان انتظار می‌کشند. این روزها ادامه دارد تا اینکه، روزهایی می‌رسد که بچه‌ها کتابها را تحویل می‌دهند، با یک حالت غمگینی خداحافظی می‌کنند و می‌گویند: «دیگه کتاب نمی‌برم، مدرسه‌ها داره باز می‌شه، فرصت کتاب خواندن ندارم یا دیر از مدرسه می‌آیم و به کتابخانه نمی‌رسم.» این روزها زودتر از کاهش گرما، از کاهش مراجعه به کتابخانه، متوجه رسیدن شهریور ماه می‌شوم.
الهام اسماعیلی
نویسنده
مهر، ماه بازگشت سکوت به کتابخانه است و تجدید قوا برای شروع یک سال تحصیلی جدید. این موقع‌ها این سؤال در ذهنم مطرح می‌شود که خواندن کتاب‌های داستانی و به عبارتی متفرقه (البته این نام از سوی والدین به این کتابها الصاق می‌شود) در وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان چه اثری دارد؟ باعث افت تحصیلی و حواس پرتی آنها می‌شود یا برعکس موجب پیشرفت تحصیلی است؟ با بررسی که سال‌های گذشته در وضعیت تحصیلی اعضا کتابخانه داشتم و با والدین و خود دانش‌آموزان صحبت کردم، به نتایج جالبی رسیدم. والدین دانش‌آموزانی که به خواندن کتاب‌های غیردرسی در دوران تحصیل ادامه می‌دادند و از کتابخانه، کتاب امانت می‌گرفتند، می‌گویند آنها از همکلاسی‌های خود کتاب‌های درسی را روان‌تر می‌خوانند و خواندن راحت‌تر کتابها آنها را در فهم و درک مطالب مطرح شده در کتاب و کلاس درس کمک می‌کند.
آزمون جهانی پرلـز و آزمـون تیمز هر سـال از طـرف آموزش و پـرورش کشـورهای مختلف در مـدارس برگـزار می‌شـود. آزمـون پرلـز، سـواد‌خوانـدن را انـدازه می‌گیـرد و آزمـون تیمز سـواد‌علمـی کـودکان را، یعنی سـواد علوم و ریاضـی را می‌سـنجد. مطالعه پرلز بر سـه جنبه از سـواد خواندن دانش‌آموزان متمرکـز می‌شـود: فرایندهـای درک مطلـب، اهـداف خوانـدن و انـواع رفتارهـا و نگرش‌ها نسـبت بـه خواندن. آزمـون پرلـز، در مقطـع چهـارم ابتدایـی انجـام می‌شـود؛ چـرا کـه در ایـن مقطـع، بناسـت کـه سـواد خوانـدن کامـل شـده باشـد. یعنـی کـودکان بتواننـد متـن را بخواننـد، بفهمنـد و از آن اسـتنباط داشـته باشند.
در ایـن آزمـون دو نـوع خوانـدن را از هـم تفکیـک می‌کننـد: خوانـدن اطلاعاتـی (بـرای کسـب دانـش) و خوانـدن ادبـی. در کنـار ایـن آزمـون، در مطالعـات پرلـز، تمـام عواملـی را کـه در سـواد خوانـدن مؤثر اسـت، مورد بررسـی قـرار می‌دهند. بخشـی از این عوامـل به شـرایط محیطی و زیسـتی و امکانات سـخت‌افزاری بسـتگی دارد: مثـل نـوع مدرسـه، امکانات آموزشـی و غیره. اما بخشـی از این عوامل بـه کتـاب و کتابخوانـی مربـوط می‌شـود. بـرای نمونه تحقیقـات پرلز نشـان داده اسـت، بچه‌هایـی که برای سـرگرمی کتاب داسـتان و رمان می‌خواننـد، در سـواد خوانـدن عملکـرد بهتـری دارنـد و همچنیـن در همـه جـا دنیـا بچه‌هایـی که پـدر و مـادر اهـل مطالعه دارند، سـطح سـواد خواندنشـان بیشـتر از بچه‌هـای دیگر اسـت. در سـال 2011 بـرای نخسـتن بـار، اجـرای مطالعـات تیمـز و پرلـز به طور همزمان در کشـورهای عضو برگزار شـد. نتایـج آن در سـه درس ریاضـی، علـوم و خوانـدن، قابـل تأمل بـود. ایـن همزمانی نشـان داد کودکانـی کـه در آزمـون پرلـز عملکـرد بهتـری دارنـد، در آزمـون تیمـز هـم عملکـرد بهتری دارنـد. کسـانی که در سـواد خوانـدن عملکـرد بهتـری دارنـد، در درس‌هایی ماننـد ریاضیات و علـوم هـم عملکـرد بهتـری دارنـد. اگـر کسـی در خوانـدن کـه یـک مهـارت پایه و اساسـی اسـت قوی نباشـد، در خواندن تمـام متون دچار مشـکل می‌شـود. بسـیاری از مشـکلاتی که در سـطح دبیرسـتان، یـا حتـی در دانشـگاه و دیگر سـطوح علمـی با آن مواجه هسـتیم این اسـت کـه می‌خوانیم اما متوجه نمی‌شـویم. یعنی سـواد و مهـارت خوانـدن پایین اسـت. هیـچ چیزی بهتر از خوانـدن سـرگرم کننده، مهـارت خوانـدن را تقویـت نمی‌کند. دانش‌آموزانی که به مطالعه غیردرسی می‌پردازند از آنجا که به امر مطالعه عادت دارند و در اوقات فراغت نیز به خواندن مشغول هستند؛ انجام تکالیف درسی برای‌شان سخت نیست و با رغبت بیشتری به آن می‌پردازند. مطالعه ادبیات داستانی آنها را با جهانی متفاوتی آشنا کرده، قدرت پردازش و حل مسأله را در آنها افزایش می‌دهد. تقویت قدرت حل مسأله، خلاقیت را در آنها رشد می‌دهد و برای رویارویی با مسائل مختلف در مدرسه یا خانواده آماده می‌شوند و می‌توانند مشکلات را خلاقانه و با الهام از تجربه‌هایی که از طریق خواندن کسب کرده‌اند، حل و فصل کنند.
با خواندن ادبیات داستانی به رشد بیشتر تفکر منطقی، انتزاعی، انتقادی و فلسفی کودک خود کمک خواهید کرد. تأثیر کتـاب تدریجـی، فعالانه، مشـارکتی و پایدار اسـت. شما به عنوان والدین بذر خواندن کتاب‌های غیردرسی را در ذهن کودک می‌کارید. او طی سال‌های تحصیل که فصل تجربه کردن و آماده شدن برای بزرگسالی و زندگی مستقل است، این بذر را به درخت تنومندی تبدیل می‌کند که تا پایان عمرش از ثمره آن بهره‌مند می‌شود و آن را با سایر دوستانش به اشتراک می‌گذارد. کودک از زمانی که خواندن را آموخت، بهتر است به مطالعه کتاب غیردرسی مشغول شود تا خواندن در ذهنش به عملی از روی اجبار، برای کسب نمره و طی کردن مراحل تحصیل تبدیل نشود. تنها با این روش‌هاست که می‌توانیم توانایی فکر کردن و قدرت تحلیل را در یک جامعه بالا ببریم.