رمز و راز جهانی شدن زنان آفتاب، مردان دریا، فرزندان کوه

زهرا کشوری - دبیر گروه زیست بوم: با این انتخاب، شمار روستاهای ایرانی ثبت‌شده در فهرست سازمان جهانی گردشگری ملل متحد (UNWTO) به پنج روستا رسید. پیش‌تر دو روستای «کندوان» در آذربایجان شرقی و «اصفهک» در خراسان جنوبی این عنوان جهانی را کسب کرده بودند. اما آنچه این سه روستا را در میان صدها نامزد جهانی متمایز کرده، پیوند میان افسانه، فرهنگ و تلاش جمعی مردم است؛ داستان‌هایی که از دل خاک و تاریخ برآمده‌اند و امروز با زبان گردشگری، جهانی شده‌اند.
 
زنان آفتاب در سرزمین باد و شن

در دل کویر لوت، جایی که گرمای زمین از مرز پنجاه درجه می‌گذرد، زنان روستای شفیع‌آباد راهی تازه برای زندگی یافته‌اند. آنها که روزگاری با کمبود آب، فقر و مهاجرت دست‌وپنجه نرم می‌کردند، امروز با نام «زنان آفتاب» شناخته می‌شوند؛ زنانی که قنات را زنده کردند و با دستان خود، اقتصاد گردشگری را در یکی از خشک‌ترین نقاط زمین بنا نهادند. 
مهدی بهاروند، رئیس گروه جاذبه‌ها و محصولات گردشگری و مسئول هماهنگی پروژه روستاهای جهانی گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در گفت‌وگو با «ایران» درباره اهمیت این روستا می‌گوید:« شفیع‌آباد در جنوب استان کرمان و در قلب بیابان لوت واقع شده است؛ یکی از گرم‌ترین نقاط زمین. اما زنان این روستا توانستند در دل این سختی‌ها، جریان زندگی را احیا کنند. حدود ۱۰ سال پیش، جمعی از زنان شفیع‌آباد با تشکیل یک گروه و راه‌اندازی برند محلی «گوجینو» در حوزه تولید صنایع‌دستی و سوغات، جرقه تحول را زدند. آنان ۱۵ درصد از درآمد تعاونی خود را به لایروبی قنات‌های منطقه اختصاص دادند و با این کار، باغات و کشاورزی منطقه‌ خود را احیا کردند که به پاس این تلاش‌ها به درستی به «زنان آفتاب» شهرت یافته‌اند.»
به گفته بهاروند که هم اینک برای حضور در این مراسم در چین حضور دارد، ایجاد خوشه کسب‌وکار محلی برای بیش از ۱۵۰ زن اشتغال پایدار ایجاد کرده است. امروز زنان شفیع‌آباد نه تنها صنایع‌دستی و گیاهان دارویی تولید می‌کنند، بلکه مدیریت ۷ اقامتگاه گردشگری روستا را نیز برعهده دارند و ۱۵ درصد درآمدشان را صرف احیای قنات و پوشش گیاهی می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: «ثبت جهانی بیابان لوت در سال ۲۰۱۶، احیای قلعه تاریخی و قرار گرفتن روستا در مسیر راه باستانی ابریشم، فرصت‌های تازه‌ای برای رونق گردشگری فراهم آورد. مردم با برگزاری رویدادهایی چون ماراتن بین‌المللی بیابان و ارائه خدمات اقامتی، روستا را به مقصدی محبوب برای گردشگری بیابانی تبدیل کردند. این رونق چنان چشمگیر بود که شرکت‌های بزرگ گردشگری را نیز به سرمایه‌گذاری در منطقه ترغیب کرد.»
شفیع‌آباد امروز به «ستاره کویر کرمان» شهرت دارد. همچنین اقامتگاه‌های بومگردی، اکوکمپ‌های بین‌المللی و پایگاه‌های تفسیر لوت در این منطقه فعال شده‌اند. برگزاری ماراتن بین‌المللی راه ابریشم که هر سال در پاییز است، نمونه‌ای از گردشگری ورزشی است که با مشارکت نیمی از اهالی روستا اجرا می‌شود.

آرزویی که پس از هفتاد سال برآورده شد

در دامنه‌های سرسبز البرز، روستای کندلوس مرز خیال و واقعیت را در هم آمیخته است.
زادگاه «علی‌اصغر جهانگیری» است؛ مردی که از کودکی رویای زنده نگه‌داشتن فرهنگ بومی را داشت و با جمع‌آوری اشیای قدیمی و تأسیس نخستین موزه روستایی ایران، بذر توسعه را در دل کندلوس کاشت.
به گفته بهاروند، او با ایجاد «بنیاد جهانگیری»، توسعه روستا را بر پایه کشاورزی و گردشگری بنا نهاد؛ با همکاری مردم، معماری بومی را بهسازی کرد، موزه‌ای بزرگ و کارخانه و مزرعه گیاهان دارویی ساخت و کندلوس را به الگویی موفق در گردشگری محلی بدل ساخت.
امروز کندلوس با تولید ۶۰ محصول گیاهی، بهداشتی و خوراکی، میزبان گردشگران بسیاری است؛ اما فراتر از محصولاتش، روح یک داستان عاشقانه و کهن، جان این روستای زیبا را زنده نگه داشته است.
 
مسیر عاشقانه «مینا و پلنگ»

۱۲۹ سال پیش، عشق «مینا» و «پلنگ» در دل کوه‌های البرز، داستانی آفرید که هنوز بر زبان مردم کندلوس جاری است. ساکنان روستا با الهام از این روایت، مسیر گردشگری ادبی تازه‌ای ایجاد کرده‌اند؛ از خانه مینا تا محل قرارهای عاشقانه، دیوارها با نقاشی‌ها و تابلوهای نقالی آراسته شده و نام کوچه‌ها برگرفته از فصل‌های این عشق است.
بهاروند می‌گوید:« مردم با خلاقیت خود توانستند از داستانی محلی، تجربه‌ای گردشگری بسازند. مسیر «مینا و پلنگ» با دمنوش‌خانه‌ها، راویان محلی و رویدادهای فرهنگی، به یکی از جاذبه‌های منحصربه‌فرد گردشگری ادبی در کشور تبدیل شده است.»
در کنار آن، موزه کندلوس با ۸ هزار شیء تاریخی که مردم خود آن را ساخته و پر کرده‌اند، اکنون از پربازدیدترین موزه‌های روستایی ایران است. اینجا فقط یک موزه نیست؛ گواهی است بر مشارکت واقعی مردم در حفظ میراث فرهنگی و تاریخ خود.

راهنمای ناخدایان، چراغ گردشگران

روستای سهیلی در جزیره قشم، بر کرانه خلیج فارس، ریشه در افسانه‌ای دارد.
می‌گویند ناخدا «بهیل» روزی به سفر بزرگی رفت و همسرش «سهیل» او را بدرقه کرد. نود ماه گذشت و از بهیل خبری نشد. سهیل هر شب با فانوسی در دست به ساحل می‌رفت و سی سال چشم‌انتظار ماند. شبی که آسمان بی‌ستاره بود، دیگر تاب نیاورد، فانوس به دست به دریا زد و روحش به آسمان رفت. فانوسش نوری شد در آسمان، همان ستاره سهیل که راهنمای دریانوردان شد. از آن پس، روستا را به یاد او «سهیلی» نامیدند. امروز، در همان روستا، اهالی در «کوه سمورون» میدانی برای رصد ستارگان ساخته‌اند. شب‌ها، گردشگران به سهیلی می‌آیند تا ستاره سهیل را در آسمان ببینند و از زبان مردم روستا، این افسانه کهن را بشنوند؛ افسانه‌ای که هنوز در دل دریا و آسمان زنده است. سهیلی در محدوده ژئوپارک جهانی قشم قرار دارد و به گفته سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، «ستاره خلیج فارس و نماد گردشگری سبز» است. او می‌گوید:« مردم سهیلی اولین الگوی گردشگری تالابی مبتنی بر محیط‌ زیست را در خلیج فارس خلق کردند. آنها با جایگزینی آلاچیق‌های شناور کم‌صدا به جای قایق‌های موتوری، از جنگل‌های حرا حفاظت کردند. زنان و کودکان با پرورش بذر حرا در خانه و کاشت هزاران نهال، سهمی بزرگ در حفظ این ذخیره‌گاه زیست‌کره داشته‌اند.»
بهاروند نیز توضیح می‌دهد: «سهیلی در محدوده تالاب خورخوران و ذخیره‌گاه زیست‌کره حرا قرار دارد. مردم با ایجاد اسکله تفریحی، برگزاری مسابقات قایقرانی، راه‌اندازی بازارچه صنایع‌دستی و دو واحد اقامتی شناور، گردشگری تالابی را رونق داده‌اند. این فعالیت‌ها نه تنها موجب حفاظت از محیط زیست شده، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی را نیز برای مردم منطقه فراهم آورده است.»
او ادامه می‌دهد: «زنان و کودکان سهیلی از مرداد  تا شهریور بذرهای حرا را در گلدان‌های بازیافتی پرورش می‌دهند و از آذر تا دی می‌کارند. همچنین از سال ۲۰۱۸ با احیای قایق‌های چوبی و جایگزینی آلاچیق‌های کم‌صدا، شبکه حمل‌ونقل گردشگری سازگار با محیط را ایجاد کرده‌اند. این روستا اکنون به مقصدی شاخص برای گردشگری خوراک نیز بدل شده است.»

گردشگری خوراک

در سهیلی، گردشگری خوراک به شکلی حرفه‌ای شکل گرفته است. ۱۱ رستوران محلی با ظرفیت پذیرایی از ۲۵۰۰ نفر، برگزاری جشنواره‌های غذا و تورهای خوراک دریایی و ثبت ملی نان «توموشی» تنها بخشی از این ظرفیت‌هاست.
بهاروند می‌گوید:« سهیلی نمونه‌ای روشن از گردشگری فرهنگ‌محور و مسئولانه است. مردم با بهره‌گیری از دانش بومی و خلاقیت، توانسته‌اند میان اقتصاد و اکولوژی تعادل برقرار کنند.»

معیارهایی جهانی برای روستاهای محلی

بهاروند در توضیح معیارهای سازمان جهانی گردشگری ملل متحد برای انتخاب بهترین دهکده‌های جهان می‌گوید:« این سازمان ۹ شاخص اصلی را برای ارزیابی روستاها مدنظر دارد: جاذبه‌ها، مرمت و بازسازی، پایداری اجتماعی، پایداری زیست‌محیطی، پایداری اقتصادی، زنجیره ارزش، زیرساخت‌ها، اتصالات و ارتباطات و ایمنی و امنیت. 
روستاهای ایرانی با تمرکز بر مشارکت مردمی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی توانستند در تمامی این شاخص‌ها امتیاز بالا بگیرند.»  بهاروند این موفقیت را دستاوردی کم‌نظیر می‌داند: «انتخاب همزمان سه روستای ایرانی در یک سال، رکوردی در سطح جهان است و نشان می‌دهد توسعه گردشگری در ایران می‌تواند بر پایه مردم، فرهنگ و محیط‌ زیست پیش برود.»
 
توسعه پایدار از دل کویر، کوه و دریا 

از کویر سوزان لوت تا جنگل‌های مه‌آلود هیرکانی و کرانه‌های نیلگون خلیج فارس، سه روستای ایرانی، روایت تازه‌ای از توسعه پایدار را نوشته‌اند. اینجا جایی است که افسانه‌ها با واقعیت درهم می‌آمیزند، زنان قنات می‌سازند، کودکان بذر می‌کارند و مردی رویای کودکی‌اش را به حقیقت بدل می‌کند. این پیوند ژرف میان افسانه و عمل، میان گذشته و آینده، رمز ماندگاری این روستاهاست؛ روستاهایی که حالا نه فقط در فهرست جهانی، که در حافظه زمین ثبت شده‌اند.