نمایش توانمندی هنرمندان دارای معلولیت در چهارمین جشنواره بین‌المللی «همام»؛
باورِ بودن ...
دور تا دور حیاط گالری مؤسسه فرهنگی، هنری صبا، میزهایی برای نمایش آثار هنری چیده شده است. در میان جمعیت بازدیدکنندگان، مادری به همراه دختر نوجوانش مقابل یکی از میزها ایستاده‌اند و با دقت به دستان هنرمندان نابینایی نگاه می‌کنند که با مهارت و ظرافت، مشغول دوختن کیف‌های چرمی هستند.
مرجان قندی - گروه گزارش: هر نخ که از سوزن عبور می‌کند، انگار قصه‌ای از اراده را برایشان روایت می‌کند. مادر آهسته به دخترش می‌گوید:«این هنر، فقط با چشم دیده نمی‌شه... با دل باید لمسش کرد.» دخترش هنوز ماتِ دستان دختران است؛ انگار برای اولین‌بار معنای واقعی توانستن را درک کرده است. چهارمین جشنواره بین‌المللی «همام» با نمایش توانمندی‌های هنرمندان توان‌یاب و جانباز، در رشته‌های هنرهای تجسمی، صنایع‌دستی، هنرهای سنتی و موسیقی در حال برگزاری است.
در این دوره از جشنواره، بیش از ۴۳۰ هنرمند از ۳۱ استان ایران و ۱۴ هنرمند از کشورهای مختلف از جمله افغانستان، ژاپن، ارمنستان، هند، روسیه، اسپانیا، ازبکستان و قرقیزستان شرکت کرده‌اند و بیش از ۳۰۰ اثر هنری در حوزه‌های مختلف به نمایش گذاشته شده است. غزل زاهدی، هنرمند ۲۶ ساله کاشانی که نابینای مادرزاد است، در چندین حوزه هنری از جمله چرم‌دوزی، موسیقی، تئاتر و گویندگی فعالیت می‌کند. او حدود ۱۰ سال می‌شود که در هنر چرم‌دوزی مشغول است و این مسیر را با انگیزه‌ای شخصی آغاز کرده است. او می‌گوید:«می‌خواهم آثاری از خودم داشته باشم؛ چیزهایی که لمس‌شان کنم و بگویم این را من ساخته‌ام.» غزل از چالش‌های خاص نابینایان در خلق آثار هنری می‌گوید:«الگو کشیدن، برش زدن و سوراخ‌کاری در چرم‌دوزی از دشوارترین کارها برای نابینایان است. انجام این مراحل از کار، برایم ممکن نیست، اما همه دوخت‌ها را خودم با تعاملی که با هنرمندان دیگر دارم، انجام می‌دهم.»
او معتقد است بسیاری از نابینایان به دلیل کمبود اعتماد‌به‌نفس از مسیر رشد بازمی‌مانند. غزل در این‌باره می‌گوید:«اگر عقب‌نشینی کنیم، شرایط بدتر می‌شود. باید شرایط را بپذیریم و با مشکلات کنار بیاییم و زندگی کنیم.»
غزل عاشق تئاتر هم هست و در گروه تئاتری در شهرشان فعالیت می‌کند؛ گروهی که بیشتر اعضایش نابینا هستند. او همچنین فلوت می‌نوازد و آرزو دارد ویولن را هم یاد بگیرد. خانواده‌اش، بویژه پدرش، مشوق او بوده‌اند و دوستان بینایش نیز در مسیر هنری‌اش او را همراهی کرده‌اند. غزل می‌گوید:«مربی‌ام همیشه به من می‌گوید نابینا هم می‌تواند خلق کند، فقط باید به توانایی‌هایش باور داشته باشد.»
غزل بر اهمیت ارتباط با مردم تأکید دارد و معتقد است این ارتباطات باعث می‌شود باور عمومی نسبت به توانایی‌های نابینایان تغییر کند. او از تجربه‌ای یاد می‌کند که خانمی با تعجب از او پرسیده بود، چطور نخ را از سوزن رد می‌کند و پاسخ داده بود:«با لمس، با حس، با باور.»
این هنرمند نابینا با نگاهی امیدوارانه به آینده می‌گوید:«نمی‌شود آینده را پیش‌بینی کرد، اما می‌شود برایش تلاش کرد. آینده هدیه است و من می‌خواهم با امید و هنرم، به آن برسم.»
یادآوری امید
محدثه محمدی، مربی پرتلاش مجموعه‌ای مستقل در کاشان است که همراه غزل و چند نفر دیگر از هنرمندان نابینا در جشنواره «همام» حضور یافته است. این مجموعه که با حمایت خیرین اداره می‌شود، زیر نظر دکتر نیکخواه، مدیرعامل نابینای آن، فعالیت می‌کند. تمرکز اصلی این مرکز بر آموزش تخصصی در حوزه‌های چرم‌دوزی، سفالگری و سرامیک به افراد نابیناست. در کارگاه‌های این مجموعه، هنرجویان با بهره‌گیری از حس لامسه و قوه تخیل، آثار هنری خلق می‌کنند. محمدی معتقد است تخیل افراد نابینا بسیار قدرتمندتر از آن چیزی است که بسیاری تصور می‌کنند. آموزش‌های ارائه شده به آنها فقط جنبه درمانی و توانبخشی ندارد، بلکه زمینه‌ساز درآمدزایی و استقلال مالی برای آنهاست. این مجموعه همچنین حقوق و بیمه برای هنرجویان خود فراهم کرده است. محمدی با تأکید بر کیفیت آثار هنرجویان نابینا، بر این باور است که تولیدات آنان کاملاً قابل رقابت با آثار هنرمندان بیناست. او می‌گوید:«معتقدیم نابینا و بینا باید کنار هم باشند، نه اینکه یکی حذف شود تا کار دیگری دیده شود.»
با وجود حمایت‌های گسترده مردمی، محمدی از کم‌توجهی مسئولان دولتی گلایه دارد و خواستار حمایت بیشتر برای افزایش اثرگذاری مجموعه در جامعه است. او می‌گوید:«نباید از دور توانایی‌های افراد دارای معلولیت را قضاوت کرد، چرا که آنها ظرفیت‌های فراوانی دارند، فقط باید دیده شوند و فرصت شکوفایی به آنها داده شود.»
محمدی با ابراز امیدواری از مسیر فعالیت این مجموعه می‌گوید:«هدف آموزش، فقط انتقال مهارت‌های هنری نیست، بلکه یادآوری امید به اعضاست؛ امیدی که می‌تواند مسیر آینده آنها را روشن کند.»
انباری شبیه به گالری
با گشتی در سالن‌ها و بازدید از آثار هنرمندان این جشنواره، متوجه می‌شوید هنر برای این افراد راهی برای درمان، استقلال و ارتباط آنها با جامعه است. با وجود چالش‌هایی مثل کمبود حمایت مالی، ضعف زیرساخت‌ها و نگاه‌های محدود، جشنواره «همام» توانسته صدای هنرمندان دارای معلولیت را به گوش جامعه برساند. محمدجواد رحمانی، هنرمندی با معلولیت جسمی-حرکتی، اهل تهران است. او بیش از ۱۵ سال است که در زمینه معرق چوب فعالیت می‌کند. رحمانی، چوب را فقط وسیله‌ای برای خلق آثارش نمی‌داند. او می‌گوید:«وقتی با چوب کار می‌کنم، انگار از همه فکر و خیال‌های زندگی فاصله می‌گیرم و به آرامش می‌رسم.»
رحمانی در چهارمین جشنواره «همام»، فقط یک اثر را به نمایش گذاشته که ساخت آن دو سال به طول انجامیده است، اما تاکنون حدود ۱۰۰ اثر هنری خلق کرده که اغلب در انباری خانه‌اش نگهداری می‌شود. این هنرمند با ناراحتی توضیح می‌دهد:«با وجود حضور در هفت یا هشت نمایشگاه، فروش آثارم بسیار محدود بوده و درآمد ثابتی از این هنر کسب نمی‌کنم. نه فقط من، خیلی از هنرمندان دارای معلولیت همین وضعیت را دارند چون بازار فروش یا نمایشگاه ثابتی برای ارائه آثار ما وجود ندارد.»
او معتقد است مردم برای خرید هدیه از آثار هنری مبالغ بالایی می‌پردازند، اما آثار هنری ما در نمایشگاه‌ها را حتی با وجود گذاشتن تخفیف‌های بالا و قیمت‌های مناسب خریداری نمی‌کنند. رحمانی از نبود حمایت‌های جدی و ضعف بازار کار در حوزه معرق چوب گلایه می‌کند و امیدوار است مسئولان توجه بیشتری به هنرمندان مستقل و دارای معلولیت داشته باشند.
زهرا حمیدی‌منش ۳۴ ساله هنرمند دیگری است که با وجود معلولیت جسمی-حرکتی، سال‌هاست با تار و پود نخ، تابلوفرش‌هایی از گل، چهره و منظره می‌بافد. او هنر تابلوفرش را در فضایی دور از تصور بسیاری آموخته؛ در آسایشگاه، جایی که اولین گره‌های هنرش را زد و به آرامی مسیرش را پیدا کرد. زهرا در چهارمین جشنواره «همام» با امید و اشتیاق شرکت کرده و معتقد است چنین رویدادهایی می‌توانند نقش مهمی در دیده شدن و حمایت از هنرمندان دارای معلولیت داشته باشند. او می‌گوید:«هرچه حمایت‌ها بیشتر باشد، ما هم انگیزه بیشتری برای ادامه داریم.» او از خانواده‌اش و خانم خاکریز، یکی از همکارانش، قدردانی می‌کند و می‌گوید:«آنها در لحظات سخت بهترین مشوقم برای ادامه مسیر بودند. آرزو دارم تا وقتی زنده‌ام، بتوانم این هنر را ادامه بدهم. هنوز فرصت زیادی برای انجام کارهای خاص دارم که دلم روشن است آنها را هم انجام می‌دهم.»
هنر، زبان بین‌المللی
در سالن بعدی، لیلا عباسی، مدیر مرکز حرفه‌آموزی معلولان در شهرستان ملایر کنار هنرمند ناشنوایی که تابلو‌های آینه‌کاری‌اش مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفته ایستاده و از تأثیرات توانمندسازی در درمان این افراد در جامعه می‌گوید:«مرکز ما در شهرستان ملایر استان همدان زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می‌کند. ما در این مرکز تمرکز خود را بر آموزش و توانبخشی این افراد قرار داده‌ایم و با بهره‌گیری از روش‌های کاردرمانی هدفمند، به بهبود وضعیت روحی، روانی و حرکتی آنها کمک می‌کنیم.»
عباسی توضیح می‌دهد:«در مرکز ما پس از ارزیابی‌های اولیه، حرفه‌ها و هنرهایی متناسب با توانایی‌های هر فرد آموزش داده می‌شود. خدمات توانبخشی، هنردرمانی، نمایش‌درمانی و فعالیت‌های تفریحی نیز بخشی از برنامه‌های روزانه این مرکز هستند. یکی از نمونه‌های موفق این فعالیت‌ها آثار سمیرا عباسی، هنرمند ناشنوایی است که فقط پس از چهار ماه آموزش، توانست در هنر آینه‌کاری به سطح قابل‌توجهی برسد و بتواند آثارش را در نمایشگاه به نمایش بگذارد که با استقبال بازدیدکنندگان هم روبه‌رو شده است.»
عباسی با تأکید بر اینکه هنر، زبان بین‌المللی است، می‌گوید:«افراد ناشنوا می‌توانند از طریق هنر با دیگران ارتباط برقرار کنند. هنر فقط راهی برای تخلیه هیجانات و افکار نیست، بلکه عملی آرامش‌بخش و پلی برای بهبود وضعیت روانی افراد کم‌توان است.»
معرفی سوزن‌دوزی بلوچی به جهان
فاطمه ساعدی، هنرمند بلوچ با بیش از سی سال تجربه در هنر سوزن‌دوزی، از روستایی در شهرستان سراوان به این جشنواره آمده است؛ جایی که به گفته خودش هنر نه در کلاس‌های رسمی، بلکه در دامان مادران و در بستر زندگی روزمره آموخته می‌شود. او سوزن‌دوزی بلوچ را میراثی زنده و ریشه‌دار می‌داند که پیشینه‌ای چند هزار ساله در تمدن بلوچستان دارد. به گفته ساعدی، او در منطقه‌ای محروم بزرگ شده؛ روستای محل زندگی او حتی مدرسه هم نداشته و برای تحصیل ناچار بوده به روستاهای اطراف برود. این هنرمند با معلولیت جسمی-حرکتی، مسیر یادگیری را با تلاش فردی طی کرده و امروز به‌عنوان دانشجوی دکترای پژوهش هنر در مسیر معرفی جهانی این هنر قدم برمی‌دارد. او که از برگزیدگان دوره‌های پیشین جشنواره «همام» بوده، امسال با نگاهی انتقادی از افت کیفیت اجرایی چهارمین دوره یاد می‌کند. به گفته او، نامناسب بودن مسیرهای ورودی سالن‌های صنایع دستی، بویژه برای افراد دارای معلولیت، از چالش‌های جدی این دوره بوده است.
ساعدی هدف اصلی خود را از حضور در جشنواره نه رقابت، بلکه ترویج سوزن‌دوزی بلوچی و ایجاد ارتباط با دیگر هنرمندان عنوان می‌کند و می‌گوید:«بی‌توجهی به نیازهای هنرمندان، دردناک‌تر از محدودیت‌های جسمی‌شان است. توجه جدی مسئولان به فراهم‌سازی امکانات مناسب و حمایت مالی از هنرمندان، به‌خصوص هنرمندان مناطق محروم، خواسته هر کدام از ماست.»
هنر برایشان فقط سرگرمی نیست
امسال در جشنواره «همام»، هنرمندان مؤسسه خیریه توانبخشی دختران بی‌سرپرست و کم‌توان ذهنی از مشهد با همراهی نجمه قائنی، مربی دلسوزشان، حضوری متفاوت و تأثیرگذار دارند. این حضور هدفی فراتر از نمایش آثار هنری آنها دارد؛ درکی عمیق از رشد فردی، خودشناسی و شکوفایی افراد با توانایی‌های محدود. دختران این مجموعه در رشته‌های گلیم‌بافی، قلم‌زنی، بافتنی و شیرینی‌پزی محلی فعالیت می‌کنند. سال گذشته یکی از این هنرمندان با اثر قلم‌زنی خود موفق به کسب رتبه اول شد و امسال نیز با ارتقای سطح آثار، غرفه‌ای برای فروش محصولات هنری برپا کرده‌اند که با استقبال چشمگیر بازدیدکنندگان همراه است. قائنی معتقد است هنر برای این دختران فقط یک سرگرمی نیست، بلکه ابزاری برای بیان احساسات، کسب استقلال مالی و ساختن آینده‌ای روشن است. او تأکید می‌کند کار با این دختران نیازمند عشق، صبر و دلسوزی است و هر کسی توان همراهی در این مسیر را ندارد، مگر آنکه عاشق آنها باشد.
قائنی می‌گوید:«بسیاری از این هنرمندان پس از کسب مهارت‌های هنری توانسته‌اند مسیر استقلال را طی کنند، ازدواج کنند و حتی پس از ترک مجموعه، همچنان به فعالیت هنری ادامه دهند و از آن درآمد کسب کنند.»
این موفقیت‌ها نشان‌دهنده اثربخشی آموزش‌های هنری و نقش پررنگ مربیان متعهد در توانمندسازی افراد دارای معلولیت است. او توضیح می‌دهد:«جشنواره‌هایی مانند «همام» نقش مهمی در رشد فردی و اجتماعی این افراد دارد. بازخورد مثبت از سوی مردم و مسئولان، انگیزه آنها را چند برابر می‌کند و موجب تقویت اعتمادبه‌نفس‌شان می‌شود.»
انتهای پیام/