آغاز عملیات لایروبی زرجوب و گوهررود در گیلان؛
شریان‌های آبی رشت جان می‌گیرند
یک صبح پاییزی در «سیااسطلخ» در چند قدمی رشت، بوی نم خاک با بوی فاضلاب درهم آمیخته است. «گوهررود» آرام در دل روستا جریان دارد اما تصویرش دلخراش است؛ زباله‌های پلاستیکی روی آب شناورند و شاخه‌های درختان کنار رودخانه، به جای برگ، لباس‌های کهنه و پلاستیک‌ها را در آغوش گرفته‌اند.
شیما جهان‌بخش - گروه ایران زمین: نسیم سرد صبحگاهی بوی نم و آشفتگی آب را با خود می‌آورد و نور کمرنگ خورشید، انعکاسی از وضعیت نگران‌کننده محیطزیست را روی سطح رودخانه می‌افکند؛ رودخانه‌ای که روزگاری همچون رشته‌ای از نقره، از میان محله‌های شهر می‌گذشت و نفس‌های خسته رشت را تازه می‌کرد، اکنون سیاه شده است. فاضلاب‌ها هم از همه خانه‌های روستای سیااسطلخ بر پیکر آن می‌ریزند و صدای شرشر آب در این رودخانه، جای خود را به زمزمه تلخ لجن داده است. امتداد مسیر رودخانه، خانه‌هایی قدیمی بر لب آب نشسته‌اند. دیوارهای نم‌زده‌شان، حکایت از سال‌های دراز فراموشی دارند. اهالی سیااسطلخ می‌گویند بیش از ۳۰ سال است لایروبی درستی در این بستر انجام نشده؛ بستر رودخانه تنگ‌تر و رسوب‌ها ضخیم‌تر شده‌اند. با وجود این، هنوز هیچ خانه‌ای سیستم فاضلاب شهری ندارد و تمام فضولات و فاضلاب بی‌واسطه به رودخانه ریخته می‌شود؛ نکته‌ای که هر چند آرام و به شکل طبیعی در جریان زندگی روزمره دیده می‌شود، اما در کنار زباله‌ها بر سلامت و پاکیزگی رودخانه اثر گذاشته است.
مسئولان محلی وعده داده‌اند با اختصاص بودجه و اجرای طرح‌های پاک‌سازی، این جریان آبی به وضعیت مناسب بازگردد و از ورود زباله و فاضلاب‌های خانگی جلوگیری شود. با این حال، مردم بر این باورند که تنها برنامه‌های مقطعی کافی نیست و مشارکت مستمر جامعه و نهادهای مختلف برای نجات رودخانه و حفظ تالاب انزلی ضروری است.
صدای مردم؛ امید در کنار نگرانی
قربانعلی باقری که تمام عمر ۶۵ ساله‌اش را در سیااسطلخ گذرانده از روزهایی می‌گوید که از همین آب برای خوردن استفاده می‌کردند:«زمانی، آب گوهررود زلال بود و ماهی داشت. بچه‌ها داخلش شنا می‌کردند. حالا ببینید چه بر سرش آمده؛ بوی فاضلاب آدم را خفه می‌کند. سی سال است لایروبی درست و حسابی نشده؛ می‌گویند قرار است امسال بالاخره دست به کار شوند، خدا کند این وعده مثل قبلی‌ها نباشد.»
چند قدم آن‌سوتر، سمیرا رجبی یکی از اهالی روستا که مغازه‌ای کوچک در کنار رودخانه دارد، کیسه زباله را با دست خودش از جلوی مغازه جمع می‌کند تا باد آن را به آب نبرد.
او می‌گوید:«تابستان‌ها زندگی کنار رودخانه عذاب‌آور می‌شود. بوی فاضلاب از صبح تا شب توی مغازه می‌پیچد. از وقتی خبر عملیات لایروبی را شنیده‌ایم، دل‌مان کمی گرم شده، ولی می‌ترسیم دوباره نیمه‌کاره بماند. اگر فاضلاب‌ها به همین شکل توی رود بریزند، هیچ معجزه‌ای اتفاق نمی‌افتد.»
در میان حرف‌هایش به خانه‌های پایین‌دست اشاره می‌کند که لوله‌های فاضلاب از آنها مستقیم وارد رود می‌شود:«ما هم مقصر نیستیم، سیستم فاضلاب نداریم. سال‌هاست فقط وعده داده‌اند. مردم هم کم‌کم ناامید شده بودند، ولی حالا که می‌گویند بودجه آمده، شاید بالاخره کاری بشود.»
در همین روستا، رضا محمدی، دانشجوی رشته محیطزیست با دفترچه یادداشت کوچکی در دست از حاشیه رود عکس می‌گیرد. او از داوطلبان جوانی است که هر ماه در برنامه‌های پاک‌سازی شرکت می‌کند. محمدی می‌گوید:«حجم زباله‌ها باورکردنی نیست. بخشی از آن تقصیر مردم است، بخشی هم نبود مدیریت شهری. تا وقتی فاضلاب جمع‌آوری نشود، لایروبی هم فایده‌ای ندارد. رودخانه مثل بدن انسان است، اگر فقط ظاهرش را تمیز کنند و بیماری درونش بماند، دوباره بیمار می‌شود.»
او معتقد است مردم باید در حفظ رودخانه مشارکت کنند:«باید بدانیم این رودخانه‌ها بخشی از هویت رشت و ایران است. گوهررود و زرجوب همیشه در شعر و خاطره مردم بوده‌اند. حالا وقت آن است که همه برای نجاتشان همکاری کنیم؛ از دولت گرفته تا مردم عادی.»
پیرمردی که از دور به رودخانه نگاه می‌کند، زیر لب می‌گوید:«کاش روزی برسد که بچه‌های ما دوباره بتوانند دست‌شان را در آب زلال بزنند، مثل روزگار قدیم.» کودکی روی دوچرخه‌اش کنار رود توقف کرده و با کنجکاوی به این منظره نگاه می‌کند، گویی می‌خواهد ببیند آیا ممکن است روزی در همین آب شنا کند، همان‌طور که پدربزرگش در خاطراتش گفته بود.
همین امیدهای کوچک است که حالا با آغاز برنامه لایروبی در نقاطی از رشت، در دل مردم سیااسطلخ جوانه زده؛ امیدی که اگرچه با تردید همراه است، اما نشان می‌دهد هنوز حیات در رگ‌های شهر جریان دارد.
اگر بودجه نباشد، رشت و انزلی دیگر وجود نخواهند داشت
«هادی حق‌شناس»، استاندار گیلان در گفت‌و‌گو با «ایران» با هشدار درباره وضعیت رودخانه‌های استان اظهار کرد:«ادامه ورود فاضلاب به رودخانه‌ها سلامت مردم را تهدید می‌کند و لایروبی بدون تصفیه‌خانه نتیجه‌ای نخواهد داشت.»
استاندار گیلان با تأکید بر اینکه لایروبی رودخانه‌های رشت از برنامه‌های اصلی دولت است، گفت:«عدم لایروبی رودخانه در منطقه پیربازار یکی از دلایل اصلی وقوع سیل سال گذشته بود، اما در سال جاری با لایروبی‌های مقطعی، تلاش شده از تکرار چنین حوادثی جلوگیری کنیم.»
وی ادامه داد:«لایروبی تنها بخشی از کار است و در کنار آن باید موضوع فاضلاب شهری، زباله‌های اطراف رودخانه و مدیریت پساب‌های صنعتی نیز به طور جدی پیگیری شود. در واقع بدون تصفیه‌خانه فاضلاب، هیچ لایروبی‌ای، پایداری نخواهد داشت و شرایط تغییر نخواهد کرد.»
استاندار گیلان درباره بودجه تخصیص یافته به لایروبی رودخانه‌های استان گفت:«اعتبار اولیه پروژه لایروبی ۳۵۰ میلیارد ریال بوده اما بارها گفته‌ام در صورت نیاز تا ۳ برابر افزایش خواهد یافت. در این طرح، دولت، بسیج سازندگی، شهرداری و آب منطقه‌ای با هم همکاری دارند. البته باید به این موضوع توجه شود که لایروبی باید ادامه‌دار باشد و اگر بودجه مناسب در مقاطع زمانی مختلف برای این طرح در نظر گرفته نشود، به نتیجه لازم نخواهیم رسید.»
حق‌شناس با انتقاد از عملیاتی نشدن فاضلاب در استان گیلان افزود:«متأسفانه در دهه‌های گذشته به شبکه فاضلاب و تصفیه‌خانه‌ها در گیلان توجه نشده است. میانگین ایجاد شبکه فاضلاب در گیلان ۴۰ درصد کمتر از میانگین کشوری بوده و زیرساخت‌ها مناسب نیست. همین موضوع باعث شده تمام فاضلاب‌های شهری و شهرک‌های صنعتی به رودخانه‌ها و در نهایت تالاب انزلی سرازیر شود.»
استاندار گیلان درباره پیامدهای ادامه این روند هشدار داد:«روزانه ۳۸۰ هزار مترمکعب فاضلاب انسانی به تالاب انزلی وارد می‌شود و اگر ۳۰۰ میلیون دلار برای حل این معضلات اختصاص داده نشود، ظرف چند سال آینده رشت و انزلی وجود نخواهند داشت. بارها گفته‌ام بدون بودجه کافی، این طرح‌ها هرگز به نتیجه نمی‌رسند.»
حق‌شناس با اشاره به اهمیت تصفیه‌خانه‌ها گفت:«توسعه شبکه تصفیه‌خانه فاضلاب نه‌تنها رودخانه‌ها را پاک می‌کند، بلکه به کاهش بیماری‌های گوارشی و کبدی نیز می‌انجامد. در دهه‌های گذشته تنها ۲۶ درصد شبکه فاضلاب گیلان اجرا شده، در حالی که در استان‌های خشک کشور بیش از ۶۰ درصد است.» وی با تأکید بر حفظ محیطزیست استان هشدار داد:«این پروژه فقط عملیات لایروبی نیست؛ آغاز نجات گیلان است. اگر جلوی آلودگی‌ها گرفته نشود، نه رشت خواهد ماند و نه انزلی. حفاظت از محیطزیست، حفاظت از زندگی و سلامت مردم است.»
آغاز حرکتی ماندگار برای احیای شریان حیاتی رشت
«سید اسماعیل میرغضنفری»، فرماندار شهرستان رشت هم در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اهمیت ساماندهی رودخانه‌های گوهررود و زرجوب به عنوان دو شریان حیاتی شهر رشت، گفت:«دولت توجه ویژه‌ای به حوزه محیطزیست و سلامت مردم دارد و لایروبی این رودخانه‌ها از جمله طرح‌هایی است که در اولویت قرار گرفته است.» فرماندار رشت، وضعیت کنونی این دو رودخانه را نتیجه سال‌ها انباشت مشکلات زیست‌محیطی دانست که امروز خود را به شکل آلودگی‌های گسترده، رسوبات انباشته و بوی نامطبوع نشان می‌دهد. وی در این زمینه گفت:«بخش قابل‌توجهی از فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و بیمارستانی به این رودخانه‌ها وارد می‌شود و این مسأله علاوه بر تهدید سلامت مردم، چهره زیست‌محیطی شهر را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است.»
میرغضنفری با اشاره به تخصیص اعتبار ویژه برای این طرح گفت:«پس از وقوع سیل زمستان ۱۴۰۳ در محدوده پیربازار، با پیگیری‌های استاندار گیلان، ۳۲ میلیارد تومان اعتبار برای لایروبی رودخانه‌های گوهررود و زرجوب تخصیص یافت. بسیج سازندگی نیز در این زمینه همکاری مؤثری داشته و تاکنون بیش از۶ کیلومتر از مسیر رودخانه‌ها لایروبی شده است.»
فرماندار رشت افزود:«این اقدام در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده و با وجود محدودیت‌های مالی ناشی از تحریم‌ها، دولت این پروژه را به دلیل اهمیت زیست‌محیطی در اولویت قرار داده و رضایت نسبی مردم از نتایج اولیه نیز نشانه درستی مسیر طی شده است.»
برش
دیدگاه شورای شهر رشت؛ آرزوی دیرینه مردم
«محمدحسین واثق کارگرنیا»، رئیس شورای اسلامی شهر رشت هم در این زمینه به «ایران» گفت:«رودخانه‌های زرجوب و گوهررود جزو آلوده‌ترین رودخانه‌های کشورند و در حال حاضر از ابتدای سال جاری تاکنون پس از دهه‌ها انتظار، عملیات احیا و پاک‌سازی آنها در دستور کار قرار گرفته است.»
این مقام مسئول با تأکید بر اینکه احیای این دو رودخانه علاوه بر آثار زیست‌محیطی، از منظر گردشگری نیز اهمیت دارد، افزود:«در حال حاضر با پیگیری‌های انجام شده و دستور استاندار، ۶ کیلومتر از بستر این رودخانه پاک‌سازی شده است اما باید تأکید کنم بدون تکمیل شبکه جمع‌آوری فاضلاب، احیای کامل رودخانه‌ها ممکن نیست.»
وی ادامه داد:«باید به این موضوع توجه شود که می‌توان با روش‌های طبیعت‌محور و کم‌هزینه از شدت آلودگی کاست. ایجاد تالاب‌های مصنوعی، کاشت گیاهان پالاینده در حاشیه رودخانه و استفاده از جزایر گیاهی شناور، از جمله روش‌های موفقی است که در کشورهای مختلف برای پاک‌سازی رودخانه‌ها به کار گرفته شده است.»
انتهای پیام/