فرهیخته‌ای در سایه یک تراژدی؛ بهمن فرزانه کیست؟

صفیه رجائی - ایران آنلاین:‌ پس از انتشار خبر قتل دلخراش الهه حسین‌نژاد، دختر ۲۴ ساله اسلامشهری، نام قاتل او نیز بر صدر رسانه‌ها نشست: بهمن فرزانه. اما تشابه اسمی او با مترجمی بنام موجب شد که بسیاری را به اشتباه بیندازد؛ چرا که «بهمن فرزانه» برای اهل کتاب، یادآور نام مترجم برجسته آثار گابریل گارسیا مارکز است، نه یک قاتل فراری. مترجمی که کتاب‌هایی همچون یادداشت‌های پنج‌ساله را به فارسی ترجمه کرد و در بهمن‌ماه ۱۳۹۲ از دنیا رفت.

اکنون اما وقتی نام بهمن فرزانه را جست‌وجو می‌کنی، متأسفانه به جای یک مترجم فرهیخته، به نام مردی می‌رسی که متهم به قتل یک دختر جوان با ضربات چاقو است، همین موضوع باعث شد تا در این مطلب به معرفی بهمن فرزانه بپردازیم.

بهمن فرزانه کیست؟

بهمن فرزانه در سال ۱۳۱۷ شمسی متولد شد. از جانب پدرش از نوادگان حکیم‌الممالک (میرزا علی‌نقی‌خان حکیم‌الممالک (درگذشته ۱۳۲۱ قمری) همچنین ملقب به مشاورالسلطان و معروف به والی، پزشک، نویسنده، مترجم و دولت‌مرد دوره قاجار و از نزدیکان ناصرالدین شاه بود.) و از طرف مادر نواده صادق مستشارالدوله (میرزا صادق مستشارالدوله برادر زاده زنده یاد میرزا یوسف مستشارالدوله صاحب کتاب مشهور " یک کلمه قانون" و سفیر وقت ایران در عثمانی، پاریس، لندن و بمبئی از مردان بزرگ سیاست دوره قاجار است.) بود.

او پس از طی تحصیلات مقدماتی، به مدرسه عالی مترجمی سازمان ملل رفت. خود درباره تحصیلاتش می گوید: سه روزی سر کلاس معماری در دانشگاه نشستم. دیدم هیچی سرم نمی‌شود. رها کردم. تصمیم گرفتم به مدرسه عالی مترجمی بروم. سازمان ملل اداره‌اش می‌کرد و پنج سالی دوره‌اش بود که طی کردم. زبان انگلیسی، ایتالیایی و زبان فرانسه را می‌آموختیم. البته ترجمه را هم همزمان می خواندم. او که برای تحصیل رفته بود، ۵۰ سال در ایتالیا ماندگار شد تا به‌واسطه ترجمه، پل ارتباطی ایرانیان با ادبیات جهان شود.

 دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی با بهره‌مندی از ۱۱۲ عضو هیات علمی در قالب ۱۳ گروه علمی آموزشی و ۲۴۵۰ دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی بزرگ‌ترین دانشکده دانشگاه علامه طباطبائی محسوب می‌­شود. پیش از انقلاب در همین مکان فعلی مرکز آموزشی با عنوان مدرسه عالی ترجمه مشغول به فعالیت بوده و پس از انقلاب اسلامی ایران با ادغام آن در مدرسه عالی ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشکده دماوند، پژوهشکده فرهنگ ایران، دانشگاه ابوریحان بیرونی و دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشکده فعلی شکل گرفته و فعالیت آموزشی خود را به‌طور رسمی و تحت عنوان فعلی در سال ۱۳۶۲ در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات عربی، زبان و ادبیات انگلیسی، مترجمی زبان انگلیسی، زبان و ادبیات فرانسه آغاز نموده و به تدریج گروه‌­های علمی دیگری به آن افزوده شده است.

او در ۲۶ سالگی نخستین کتاب را از تنسی ویلیامز با نام پرنده شیرین جوانی ترجمه کرد و پس از آن مدّتی به همکاری با شرکت‌های فیلم‌سازی ایتالیا پرداخت و فیلم‌نامه‌ای نیز نوشت که به تولید فیلم رسید.

فرزانه بر زبان‌های ایتالیایی، انگلیسی، اسپانیایی و فرانسوی مسلّط بود و در انتخاب کتاب برای ترجمه دقّت زیادی به‌کار می‌بُرد و هنگامی‌که تصمیم به ترجمهٔ کتابی می‌گرفت کار ترجمه را به‌طور منظم و در ساعت‌های مشخص انجام می‌داد. به گفته خودش «من هنوز قدیمی مانده‌ام و هنوز با دست می‌نویسم» و از رایانه استفاده نمی‌کرد.

فرزانه مترجم بیش از ۵۰ کتاب به فارسی بود و  ترجمه‌هایش بسیاری از نویسندگان مطرح جهان را به ایرانیان معرفی کرده‌است.

او آثار تنسی ویلیامز (پرنده شیرین جوانی)، گراتزیا کوزیما دلدا (کوزیما یا تقریبا گراتزیا)، گابریل گارسیا مارکز (صد سال تنهایی)، گابریل دانونزیو (تو سری خور) و … را به فارسی برگردانده‌است.

فرزانه سال‌ها در ایتالیا (شهرهای فلورانس و رم) زندگی کرد و در بهار ۱۳۹۲ به قصد استراحت به ایران بازگشت و اعلام کرد دیگر قصد رفتن به ایتالیا را ندارد؛ وی در هفدهم بهمن ۱۳۹۲ در ۷۵ سالگی در تهران درگذشت.

مراسم خاک‌سپاری بهمن فرزانه ۱۹ بهمن‌ماه ۱۳۹۲ با حضور خانواده‌اش و چند نفر از ناشران آثارش در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا (س) برگزار شد و پیکرش در قطعه ۲۵۵، ردیف ۳۷، شماره ۱۰ آرام گرفته‌است.