سیدمحمد بهشتی: صنایع دستی از معاصر شدن امتناع دارد

ایران آنلاین: سیدمحمد بهشتی امروز (چهارشنبه) در دومین مراسم پاسداشت روز جهانی صنایع دستی با عنوان «کلک خیال‌انگیز» درباره چیستی صنایع دستی گفت: باید از خود بپرسیم صنایع دستی چیست؟ ما از زمانی که عنوان صنایع دستی را بنا نهادیم نمی‌دانستیم این عنوان به چه معناست؛ چراکه اگر می‌دانستیم به آن صنایع دستی نمی‌گفتیم.

به گزارش ایرنا، وی در این مراسم در فرهنگستان هنر، توضیح داد: یکی از کارشناسان زبده صنایع در جلساتی که برگزار می‌شد گفت: ما ۸۰ سال است که در این حوزه فعالیت می‌کنیم اما هنوز کشورمان صنعتی نشده است.

بهشتی درباره حضور پررنگ صنعت در ایران گفت: یکی از ثروت‌های ایران، صنعت پیش از انقلاب صنعتی بود؛ پس این کشور استعداد صنعتی بودن را دارد. آنچه اسم آن را صنایع دستی گذاشتیم را می‌شناسیم اما آن را به جا نمی‌آوریم.

کیمیاگری به صلح‌رسیدن اجزاست

عضو فرهنگستان هنر با اشاره به اینکه ایران قبل از انقلاب صنعتی یکی از صنعتی‌ترین کشور جهان بود، توضیح داد: در فاصله بین کاشان تا نطنز، محوطه‌ای تاریخی و صنعتی وجود دارد درحالیکه ۲۰۰۰ هزار سال پیش در هند و چین چنین جایی نبود. پس ما از لحاظ قدمت، جایگاه با اهمیتی داریم. صنعت، زندگی روزمره ما را تولید می‌کند. هیچ موضوعی نبوده که ما را به کشوری دیگر نیازمند کند، ما نیازهای کشورهای دیگر را هم مرتفع کرده‌ایم. صنعت در ایران صنعت کیمیاگرانه بود. صنعت کیمیاگرانه اجزا را با هم به صلح می‌رساند و یک پیکره واحد به هم پیوسته ایجاد می‌کند.

وی افزود: کیمیاگری فقط این نیست که یک چیز کم ارزش را به چیزی پر ارزش تبدیل کند؛ کیمیاگری به صلح رسیدن اجزاست. که از دل آن فرش و معماری ایرانی به وجود بیاید. صنعت کیمیاگرانه، نیازمند مواد نیست. با مواد محدود هم تولید می‌شود بلکه نیازمند دانش و خلاقیت است.

بهشتی درباره اهمیت دانش و خلاقیت توضیح داد: دو سال پس از حمله مغول‌ها، محراب مسجد عمادی با کاشی زرین فام ساخته شده است. با اینکه تن شهر زخمی بود؛ مغول‌ها نمی‌توانستد دانش و خلاقیت را از بین ببرند، پس به خلاقیت نمی‌شود خسارت زد.

عضو پیوسته فرهنگستان هنر صنعت در ایران صنعت ایران در گذشته اشاره و بیان کرد: این صنعت به کیمیاگری هم اکتفا نمی‌کرد. باید شعر هرچیزی را می‌سرود و آسمان آن را فتح می‌کرد؛ مثلا کاسه درست می‌کرد. در این کاسه فقط آش خورده نمی‌شد، این کاسه باید شعر کاسه و بشقاب را هم می‌سرود. فرش باید شعر می‌سرود. بیخود نیست امروز هر چه کاخ های اروپا را می‌نگرید کف تالارها فرش ایرانی است.

وی با تاکید بر اهمیت نفوذ هنرها در جهان گفت: هر چیزی اگر به مرحله شعر برسد، نمی‌توان جلوی نفوذ آن را گرفت. هنرهای ما همچین خاصیتی داشت هیچ‌کس نمی‌توانست جلوی آن را بگیرد و مانع سیطره آن در جهان بشود.

بهشتی با بیان‌ اینکه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگ ایرانی این است که تصرف‌ آن در محیط، تصرف جوهری است، تشریح کرد: امروزه اصلا صنعت را با این صفات به جا نمی‌آوریم؛ از این روست که هرچه تولید می‌کنیم از ابتدا که از کارخانه بیرون می‌آید و زباله صنعتی است.

بهشتی تاکید کرد: صنایع دستی امروز ما به‌شدت از معاصر شدن امتناع دارد و آن را معادل با مدرن شدن می‌داند؛ درحالیکه معاصر شدن ربطی به مدرن شدن ندارد، این صنایع همواره داشتند معاصر می‌شدند.

رئیس گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان با اشاره به لزوم پذیرش متغیرها در جهان معاصر گفت: امروز ما به جای اتصال به ریشه‌ها و پذیرش متغیرها، متغیر ها را پذیرفته‌ایم و می‌خواهیم ریشه ها را تغییر بدیم. اگر آنچه در صنعت ما بوده را درست به جا بیاوریم، متوجه می‌شویم مسیر را برعکس رفته‌ایم.

وی افزود: گروهی می‌گویند اتصال به ریشه مخل صنعت است و عده‌ای نوشدن را بد می‌دانند. درحالیکه نوشدن یکی از ارکان حیات است؛ مانند درختی که تنه ایستاده دارد و برگ و شاخه‌هایش نو می‌شود.

بهشتی در پایان تاکید کرد: ابتدا فکری برای عنوان صنایع دستی کنیم و ‌سپس آن را به جا بیاوریم. ما فقط دوره صفوی را تکرار می‌کنیم. چون ته غار به ریشه‌ها چسبیده‌ایم و قدمی برای نو شدن برنمی‌داریم. آنها هم که می‌خواهند نو بشوند، ریشه‌ها را از بین می‌برند.

دچار خاموشی معنا شده‌ایم

مریم جلالی، معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی نیز ضمن وام گرفتن از صحبت‌های بهشتی ادامه داد: بینش، نگرش و منش سه‌گانه ما برای مطالعات فرهنگی است. در صنعت پیش از انقلاب صنعتی که دکتر بهشتی به آن اشاره کردند، این سه مفهوم مرتبط با هم بود. این سه‌گانه را اگر واکاوی کنیم، رویداد روز جهانی صنایع دستی و یا این کیک خیال انگیز، معنا پیدا می‌کند.

وی افزود: صنایع دستی ایران یا به تعبیری صنایع مستظرفه باید بتواند خود را از مرز توصیف رها کند و هم در انگاره‌های بینشی و هم در نگرش و هم در منش که در مصرف تجلی پیدا می‌کند، بروز و ظهور داشته باشد. دانشگاهیان موظف هستند این سه‌گانه را به هم ربط بدهند.

جلالی ضمن انتقاد از تمرکز بر تولید، اظهار داشت: امروز زیرساخت‌های ذهنی و باورمندی‌ها و درهم‌تنیدگی‌ که به آن نیاز داشتیم را نداریم. ما در میانه جهانی ایستاده‌ایم که در عین شتاب، ایستاست.
اگر در گذشته نقشی بر کوزه‌ای یا گره‌چینی بر دری یا لچک ترنج بر فرشی، معنا داشت امروز ما خاموشی معنا داریم. تمرکزمان روی تولید است و مصرف فرهنگی و سلیقه‌سازی فرهنگی را فراموش کرده‌ایم.

وی ادامه داد: باید بتوانیم دوره جدید و قدیم را به هم متصل بکنیم. در خوش‌بینانه‌ترین شکل ممکن، دنبال نخ تسبیح هستیم، در معاصرسازی باید در پی چیزی باشیم که عناصر غیرمتنجانس را تبدیل به یک پیکره واحد کند.

معاون صنایع دستی وزارت میراث و گردشگری گفت: هنر ایرانی این کار را انجام می‌داده، ما سبک نداشتیم، آداب زندگی داشتیم. چون آداب برخاسته از انگاره‌هایی خانواده محور و زیر ساخت‌هایی است که همه در آن دخیل هستند. این تفکیک از حصیر تا طلا و از هنرمند تا بازرگان معنا می‌یابد. هنرمند، خلق اثر می‌کند، صنعت‌گر تولید کالا می‌کند و بازارگرد فروش محصول. اما امروز صنعتگر کوشش صنعتی دارد و خود را هنرمندی می‌داند که خلق هنری دارد و مبتنی بر تامل این کار را انجام می‌دهد.

در ادامه مهدی مکی‌زاده دبیر همایش با اشاره به ساختار برگزاری رویداد توضیح داد: در سال ۱۴۰۱ اولین رویداد «کلک خیال‌انگیز» برگزار شد. کلک، بعد مادی و خیال، بعد معنوی به این دوره می‌داد. در بخش‌های مختلف وزارت میراث فرهنگی کارهای قابل توجهی در سراسر کشور برای صنایع انجام می‌دهد اما یک رویداد ملی پایدار را شاهد نیستیم.

مکی‌زاده افزود: تصمیم فرهنگستان بر این شد که چنین رویدادی را رقم بزند. سال ۱۴۰۱ این کار را آغاز کردیم اما در دو سال گذشته نتوانستیم این کار را به سرانجام برسانیم. امسال در نهایت موفق شدیم دوباره آن را برگزار کنیم.

وی با تاکید بر اینکه مهم‌ترین چیزی که در این کشور داریم، هنرمندان هستند، گفت: ۲۹۹ رشته در صنایع دستی کم نیست. ۲۵ درصد شهرها و روستاهای جهانی فقط در حد ایران هستند اما ما از این ظرفیت استفاده نمی‌کنیم.

ویژگی‌های صنعت

محمد علی رجبی رئیس گروه صنایع دستی فرهنگستان هنر در ادامه درباره ارتباط سنت با هنر صنایع دستی توضیح داد: هر شغلی ایجاد صنعتی می‌کند اما آیا هنر هست؟ هنرهای صناعی یکی از شاخه‌های فهم هنرهای سنتی است. پس برای فهم هنر باید سنت را فهمید.

رجبی افزود: سنت سه ویژگی عمده دارد؛ یکی اینکه ریشه در قدیم دارد، ریشه در زمان دارد و ناگفته برای آینده می‌گذارد. تداوم هنرهای سنتی به این خاطر است که علمش را از خداوند می‌گیرد، پس هنر در هر زمانی نو است. به همین خاطر نگاه به آینده دارد و زمینه‌ای می‌گذارد تا آیندگان، هنر را با حفظ همان اصول ادامه دهند.

وی با تاکید بر اینکه هنر روی به حقیقت دارد، ادامه داد: هنر مانند قلب همیشه روی به یک حقیقت دارد؛ قلبی که ادعا کند به دو جا وابسته است، قابل قبول نیست.

رجبی بیان کرد: هستی شناسی هنرسنتی، به حق‌شناسی آن برمی‌گردد. ما از فتوت جدا افتاده‌ایم و آن ریشه اصلی که حقیقت بود را فراموش کرده و به مظاهر می‌پردازیم. هنگام نوآوری مطابق آنچه دکتر بهشتی گفتند به سراغ مظاهر می‌روند و از اصول‌ پرهیز می‌کنند.

رئیس گروه صنایع دستی فرهنگستان هنر افزود: واسط فرهنگ و تمدن، ریاضی است و ادبا هم فهمیده بودند ریاضی را باید از حروف گرفت. فرهنگ در حوزه های دیگه تبدیل به ماده می‌شود و معماری، صنایع دستی و هنرهای دیگر خلق می‌شود؛ خیلی از اینها در حال حاضر از بین رفته است.

دومین مراسم پاسداشت روز جهانی صنایع دستی با عنوان «کلک خیال‌انگیز» به دبیری مهدی مکی‌زاده صبح امروز با حضور سیدمحمد بهشتی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، مریم جلالی معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی و هنرمندان و پیشکسوتان صنایع دستی در فرهنگستان هنر برگزار و در پایان این برنامه از پیشکوستان صنایع دستی تقدیر شد.