بازنمایی مشاوره دینی در قامت تلویزیون ایرانی

ایران آنلاین: تلویزیون، به عنوان رسانه‌ای در دسترس، توانسته است در برخی تولیدات خود، به رسالتی فراتر از سرگرمی بیندیشد؛ رسالتی تربیتی، فرهنگی و حتی اجتماعی. سریال «مشاور» که به تازگی فصل دوم آن از شبکه افق سیما در حال پخش است، نمونه‌ای از این دست تلاش‌هاست؛ نمایشی صمیمی و آرام از مشاوره دینی، در قاب یک مسجد.

 مشاوره‌ای در دل مسجد؛ بازآفرینی یک نهاد اجتماعی فراموش‌شده

آنچه «مشاور» را از بسیاری سریال‌های خانوادگی دیگر متفاوت می‌کند، محل رخداد قصه است. حاج آقا حسینی، روحانی خوش‌فکر و دلسوز سریال، نه در مطب روان‌شناسی، بلکه در حجره‌ای ساده و سنتی در مسجد محل مستقر است. این انتخاب هوشمندانه، یادآور جایگاه اصیل مسجد در تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران اسلامی است. در روزگاری که مسجدها به فضایی صرفاً عبادی فروکاسته شده‌اند، «مشاور» با زنده کردن نقش اجتماعی مسجد، آن را به محل رجوع، همفکری، آشتی، مشاوره و حتی درمان تبدیل کرده است.

روایت‌های زندگی، نه داستان‌های اغراق‌آمیز

فصل دوم سریال مشاور، به کارگردانی محمدحسین امانی، از همان اپیزود اول، تلاش می‌کند مخاطب را با زندگی واقعی روبه‌رو کند، نه با فانتزی‌های دور از ذهن. داستان‌هایی که در هر قسمت روایت می‌شوند، نمایی از تلخی‌ها و گره‌های موجود در خانواده‌های متوسط شهری هستند؛ از دروغ‌هایی که برای جلب ترحم گفته می‌شود تا نادیده‌انگاشتن نقش تربیتی پدر و مادر، از دختر نوجوانی که قربانی فقر و فضای مجازی می‌شود تا زن و شوهری که قربانی سکوت، سوء‌تفاهم یا عدم ابراز محبت می‌شوند.

در هر داستان، مشاور روحانی نه در مقام یک قاضی، بلکه در جایگاه یک شنونده و راهنما ظاهر می‌شود. او نسخه نمی‌پیچد، حکم نمی‌دهد، بلکه کمک می‌کند فرد خود مسئله‌اش را بفهمد، ریشه‌ها را بکاود، و راه‌حل مناسب را از دل باورهای خودش بیرون بکشد. این سبک از مشاوره، دقیقاً نقطه اتصال آموزه‌های اسلامی با اصول روان‌شناسی مدرن است؛ مشاوره‌ای که بر پایه فطرت، تجربه زیسته و حکمت بنا شده است.

تک‌دیالوگ‌هایی که می‌مانند

یکی از نقاط قوت فصل دوم «مشاور»، بهره‌گیری از دیالوگ‌های ساده اما پرمعناست. جملاتی چون «شکست آدم‌ها را بزرگ می‌کند»، «همدلی اصل اول زندگی مشترک است» یا «فراموشی گذشته، بزرگ‌ترین عامل سقوط انسان‌هاست» نه‌تنها درون‌مایهٔ هر اپیزود را بازتاب می‌دهند، بلکه به مثابه پندهایی کوتاه، در ذهن بیننده می‌مانند. این روش، یک استراتژی نرم تربیتی در رسانه است که آموزه‌های عمیق را در قالب جملات موجز و کاربردی به مخاطب منتقل می‌کند.

تقویت فرهنگ مشاوره مذهبی؛ بازگشت به اصل

یکی از چالش‌های جامعه امروز ایران، ضعف نهادینه‌شدن فرهنگ مراجعه به مشاور، خصوصاً مشاور مذهبی است. بسیاری از مردم در هنگام بروز اختلافات خانوادگی یا بحران‌های شخصی، یا سکوت می‌کنند، یا راه‌حل‌های سطحی و غیرعلمی را دنبال می‌کنند، یا به افراد ناآگاه و نامطمئن پناه می‌برند. سریال «مشاور» تلاش دارد این ذهنیت را تغییر دهد؛ به مخاطب نشان می‌دهد که مشاوره گرفتن نه نشانه ضعف، بلکه نشانه بلوغ فکری و اخلاقی است. آن هم وقتی این مشاوره، در بستری معنوی، با رویکرد اسلامی و بر محور محبت و حکمت ارائه می‌شود.

جایگاه حاج آقا حسینی در سریال، نه فقط یک مشاور بلکه یک مربی اخلاق، یک شنونده بی‌قضاوت، و یک تسهیل‌گر تربیتی است. او هم با نسل نوجوان ارتباط برقرار می‌کند، هم با زوج‌های جوان و هم با سالمندان. جنس ارتباط او با هر فرد، متناسب با وضعیت روحی و اجتماعی او تنظیم می‌شود. این همان چیزی است که یک مشاور اسلامی باید داشته باشد: شناخت از انسان، درک عاطفه، تسلط بر فقه خانواده، و مهارت در حل مسئله.

از تولید تا پیام؛ کیفیتی فراتر از انتظار

در تولید این سریال، عوامل مختلفی از جمله تنوع لوکیشن، چرخش مداوم بازیگران مهمان و نگارش اپیزودیک فیلمنامه‌ها، پروژه را با پیچیدگی مواجه کرده است. با این حال، تیم تولید به خوبی از پس این کار برآمده‌اند. استفاده از نویسندگان مختلف، باعث شده است تنوع محتوایی حفظ شود و هر قسمت از سریال، رنگ و بویی خاص داشته باشد.

از نظر بازیگری، انتخاب امیرحسین صدیق برای نقش مشاور حرکتی هوشمندانه بوده است. صداقت چهره، لحن آرام و متانت گفتار او، موجب شده است مخاطب خیلی زود با او احساس نزدیکی کند. بازیگرانی مانند مهران رجبی، نیلوفر شهیدی، شهین تسلیمی و دیگران نیز با بازی‌های سنجیده، فضای باورپذیری برای سریال ساخته‌اند.

به سوی الگوی بومی مشاوره

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای سریال «مشاور»، تلاش برای صورت‌بندی یک الگوی بومی و اسلامی برای مشاوره خانواده است. در این مدل، مسجد به عنوان پایگاه رجوع، روحانی آگاه به عنوان مشاور، و داستان زندگی مردم به عنوان مواد اولیه راهکار، در کنار هم قرار می‌گیرند. این مدل، قابلیت توسعه در سطح محله‌ها، مساجد، و حتی مدارس را دارد.

این سریال به صورت غیرمستقیم، فرهنگ رجوع به مسجد را هم احیا می‌کند. اگر قرار باشد مسجد صرفاً محل عبادت فردی باشد، از کارکرد تمدنی‌اش باز می‌ماند. اما اگر مسجد، محل رجوع مردم برای شنیده‌شدن، راه‌حل‌یابی و همفکری شود، آنگاه می‌توان از «مسجد تمدنی» سخن گفت. «مشاور» به‌درستی این پتانسیل را به تصویر کشیده است.

 نتیجه‌گیری: مشاوره، مسیر اصلاح نه داوری

سریال «مشاور ۲» نشان می‌دهد که راه حل بسیاری از بحران‌های خانوادگی و شخصی، نه در قضاوت‌های عجولانه، نه در خشونت، و نه در طلاق و جدایی است؛ بلکه در گوش سپردن، همدلی، نگاه به درون، و بازگشت به باورها و معنویت است. این مجموعه، بدون هیجان‌سازی کاذب، بدون پیچش‌های غیرواقعی داستانی، و با زبانی نرم و قابل فهم، در حال ارائه راهکارهای کاربردی از دل تجربه‌های واقعی زندگی ایرانی است.

در جهانی که مشاوره به کالایی لوکس بدل شده، «مشاور» این فرهنگ را از انحصار روان‌درمانی‌های گران‌قیمت بیرون آورده و به مسجد، به مردم و به خانواده بازگردانده است. این سریال نه فقط یک اثر هنری، بلکه نوعی فعالیت فرهنگی در جهت نهادینه‌سازی مشاوره اسلامی و تقویت سبک زندگی دینی است.

اگر روزی بنا باشد سریالی به‌عنوان مرجع آموزش غیررسمی «فرهنگ گفت‌وگو، مشورت، و اصلاح روابط» معرفی شود، بدون شک، «مشاور» یکی از بهترین گزینه‌ها خواهد بود.

سعید زعیمی کارشناس رسانه