آزادسازی ویزای شنگن برای ارمنستان؛ «هویج» اتحادیه اروپا برای ایروان

ایران آنلاین: کمیسیون اروپا و جمهوری ارمنستان از 9 سپتامبر 2024، گفت‌وگوها برای آزادسازی روادید شنگن را آغاز کرده‌اند. این مذاکرات جدیدترین اقدام دولت نیکول پاشینیان در راستای همگرایی با اتحادیه اروپا و فاصله گرفتن از روسیه است.

با این حال، بررسی تجارب سایر کشورهای «مشارکت شرقی» اتحادیه اروپا و شروط تعیین‌شده، نشان می‌دهد که این مسیر برای ایروان مسیری طولانی، پرهزینه و با آینده‌ای نامشخص خواهد بود.

سرنوشت گرجستان و اوکراین؛ تجارب تلخ در مسیر غرب‌گرایی

برای ارزیابی چشم‌انداز ارمنستان، می‌توان به تجارب سایر کشورهایی که این مسیر را طی کرده‌اند، نگریست:

پرونده گرجستان: پس از آنکه گرجستان تمایل خود را برای همسویی با غرب و عضویت در ناتو ابراز کرد، با خصومت روسیه مواجه شد که به جنگ 2008 انجامید. با این حال، اتحادیه اروپا در سال 2017 آزادسازی ویزا را برای این کشور تصویب کرد. اما نتایج آن قابل تأمل بود؛ بر اساس گزارش کمیسیون اروپا، پس از این اقدام، تعداد شهروندان گرجی که به طور غیرقانونی در حوزه شنگن اقامت داشتند و همچنین درخواست‌های پناهندگی از سوی آن‌ها به شدت افزایش یافت.

اخیراً نیز تصویب قانون «عوامل خارجی» که به «سبک روسی» و «ضد اتحادیه اروپا» توصیف شده، روابط تفلیس با بروکسل را تهدید می‌کند. جوزپ بورل، مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا، رسماً اعلام کرد که اقدامات گرجستان، مسیر این کشور به سوی اتحادیه اروپا را تخریب کرده است.

پرونده اوکراین: فرآیند آزادسازی ویزا برای اوکراین نیز ساده نبود و پنج سال طول کشید تا پس از انقلاب میدان در سال 2014، نهایتاً در سال 2017 محقق شود. پس از آغاز جنگ در سال 2022، اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، اعلام کرد اوکراینی‌ها «یکی از ما هستند و ما آن‌ها را می‌خواهیم»، اما روند الحاق شتاب مورد انتظار را نگرفته و برخی رهبران اروپایی به دلیل نگرانی‌های امنیتی، عضویت اوکراین را «غیرواقعی» می‌دانند.

فهرست شروط بروکسل؛ از اخراج روسیه از مرزها تا قوانین فرهنگی

ارمنستان برای دستیابی به لغو روادید باید مجموعه‌ای از الزامات کمیسیون اروپا را برآورده کند. «هوسپ خورشیدیان»، رئیس یک سازمان غیردولتی در ارمنستان، سه حوزه اصلی که نیازمند اصلاحات جدی هستند را این‌گونه برمی‌شمرد:

1. جنبه فنی: گذار به گذرنامه‌های بیومتریک که در حال انجام است اما فرآیندی زمان‌بر توصیف شده است.

2. جنبه سیاسی: مدیریت صحیح مرزها یک شرط کلیدی است. نفوذ روسیه باید به تدریج محدود شود و کنترل پاسگاه‌های مرزی مهمی چون «مغری» (در مرز ایران) و فرودگاه «زوارتنوتس» که اکنون تحت نظارت ارمنستان قرار گرفته‌اند، باید کامل شود. همچنین کنترل بر مرزهای ترکیه و ایران باید کاملاً در اختیار ارمنستان باشد و حضور هیئت نظارتی اتحادیه اروپا در این مناطق مطلوب تلقی می‌شود.

3. جنبه حقوقی: ارمنستان فاقد یک سند قانونی برای حمایت صریح از حقوق دگرباشان جنسی (LGBT) است. پیش‌نویس قانون مبارزه با تبعیض که توسط وزارت دادگستری ارائه شد، به دلیل عدم پوشش این موضوع، نتوانست پیشرفتی در راستای برآورده کردن معیارهای اتحادیه اروپا ایجاد کند و این روند را کند کرده است.

کارشناس اروپایی: عضویت ارمنستان در اتحادیه اروپا «بسیار بعید» است

اگرچه برخی در ارمنستان نسبت به آینده روابط با اتحادیه اروپا خوش‌بین هستند، اما کارشناسان اروپایی نظر دیگری دارند.

«تون جانسن»، کارشناس امور اتحادیه اروپا در پارلمان اروپا، هشدار می‌دهد که نامزدی ارمنستان برای عضویت در حال حاضر «بسیار بعید» است.

به گفته او، اتحادیه اروپا با ارائه وضعیت نامزدی به گرجستان، بیش از حد خود را تحت فشار قرار داد و با توجه به عقب‌گرد دولت فعلی گرجستان، تمایل برای توسعه اتحادیه در قفقاز کاهش یافته و این موضوع بر چشم‌انداز ارمنستان نیز تأثیر منفی گذاشته است.

جانسن با اشاره به اوکراین و مولداوی، تأکید کرد که پیش‌بینی نمی‌شود هیچ‌یک از آن‌ها به این زودی‌ها به عضویت کامل دست یابند.

چرخش به غرب؛ قماری با چشم‌انداز مبهم

این کارشناس اروپایی معتقد است ارمنستان تنها در اواخر دهه 2020 یا اوایل دهه 2030 و تنها در صورتی می‌تواند به عضویت دست یابد که بتواند ضمن مقاومت در برابر کنترل و نفوذ اطلاعاتی روسیه، روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را با همسایگان حفظ کند. علاوه بر این، الحاق ارمنستان تنها پس از عضویت اوکراین، مولداوی و کشورهای بالکان غربی و همچنین پس از اصلاحات داخلی در ساختار خود اتحادیه اروپا ممکن خواهد بود.

در نهایت، اگرچه دولت پاشینیان با امید به دریافت حمایت‌های سیاسی و اقتصادی، مسیر همگرایی با اتحادیه اروپا را با جدیت دنبال می‌کند، اما شواهد و تجارب گذشته نشان می‌دهد که این مسیر مملو از شروط دشوار، خطراتی نظیر «فرار مغزها» و بدون هیچ تضمینی برای رسیدن به مقصد نهایی یعنی «عضویت کامل» است. به نظر می‌رسد ایروان در حال انجام یک قمار سیاسی است که در آن، دستاوردهای قطعی اندک و عدم قطعیت‌ها بسیار است.