تجربه اروپایی‌ها برای مناطق آزاد کشور

روزنامه ایران:  مناطق آزاد ایران قرار بود پیشانی اقتصاد ملی در تجارت بین‌المللی، صادرات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تولید صادرات‌محور باشند. اما آنچه در عمل رخ داد، فاصله‌ای جدی با اهداف اولیه بود.
علت این انحراف را می‌توان در چند محور خلاصه کرد:
 نبود استراتژی دقیق برای نوع کالاهای مجاز به واردات؛
 ضعف نظارت بر عملکرد مناطق آزاد؛
 تمایل ذاتی برخی مدیران محلی به ایجاد درآمدهای آسان از محل واردات؛
 و فشار تقاضای بازار برای کالاهای ارزان و خارجی.
 
پیشنهادهایی برای اصلاح
اول، بازتعریف کارکرد مناطق آزاد بر اساس مزیت‌های نسبی منطقه‌ای، نیاز فوری اقتصاد ایران است. هر منطقه باید بر اساس ظرفیت‌های تولیدی، صنعتی و صادراتی خود، مأموریت مشخص داشته باشد.
دوم، لازم است واردات کالاهای مصرفی در این مناطق ممنوع یا به‌شدت محدود شود، همان‌طور که منطقه آزاد انزلی در بهار ۱۴۰۴ موفق شد واردات کالای مصرفی را به صفر برساند و گامی مثبت در جهت حمایت از تولید بردارد.
سوم، باید سیاست‌های تشویقی واقعی برای سرمایه‌گذاری در تولید، معافیت‌های هدفمند، تسهیل صادرات و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در این مناطق به ‌کار گرفته شود.
مناطق آزاد می‌توانند موتور محرک اقتصاد ایران باشند؛ به شرط آنکه دروازه ورود توسعه باشند، نه صرفاً کالا.
 با این حال، در نظر بگیریم کل سرمایه‌گذاری محقق‌شده در مناطق آزاد ایران و در بهار ۱۴۰۴، حدود 50 میلیون دلار بوده است! بسیاری از مناطق، عدد صفر را به ثبت رسانده‌اند!
 
در اروپا، مناطق آزاد چه ویژگی‌هایی دارند؟ 
1. هدف اصلی: صادرات و پردازش مجدد
کالاهایی که وارد مناطق آزاد اروپا می‌شوند، اغلب پردازش، بسته‌بندی، مونتاژ یا اصلاح می‌شوند و سپس صادرات صورت می‌گیرد.
این یعنی واردات در این مناطق فقط یک مرحله از زنجیره تولید است، نه هدف نهایی.
2. نظارت دقیق گمرک و شفافیت قانونی
تمام عملیات در مناطق آزاد اروپا تحت کنترل گمرک اتحادیه اروپاست و هیچ کالایی بدون مجوز و ثبت، امکان ورود به بازار داخلی را ندارد.
فرار مالیاتی، قاچاق یا انباشت کالای مصرفی وارداتی در این مناطق تقریباً غیرممکن است.
3. تمرکز بر ترانزیت و ارزش افزوده
مناطق آزاد مثل فرانکفورت، هامبورگ، روتردام، آنتورپ یا بارسلونا، بیشتر به عنوان هاب لجستیک و ترانزیت جهانی عمل می‌کنند.
هدف این مناطق، افزایش ارزش افزوده قبل از صادرات مجدد است، نه مصرف داخلی.
 
تفاوت با ایران
 در بسیاری از مناطق آزاد ایران، تمرکز به‌ جای تولید یا صادرات، روی واردات کالاهای مصرفی و فروش به بازار داخلی بوده است.  مناطق آزاد در اروپا نه‌تنها واردکننده صرف نیستند، بلکه ابزارهای تخصصی برای رقابت اقتصادی جهانی هستند. مدل آنها می‌تواند الگویی ارزشمند برای بازطراحی مناطق آزاد ایران باشد‌؛ با تمرکز بر تولید، صادرات، فناوری و ترانزیت، نه واردات.