چرا آبخوان پایتخت خالی ماند؟
قناتهای تهران به فاضلاب میریزند
تهران این روزها با بحران کمآبی دستوپنجه نرم میکند، در حالی که بسیاری از قناتهای تاریخی آن هنوز جریان دارند، اما آبشان بیهدف به فاضلاب میریزد.
زیستبوم: اسکندر مختاری، مرمتگر و پژوهشگر میراث معماری و شهرسازی، در گفتوگویی با ایسنا از سرنوشت تلخ این قناتها گفت و به نمونههای متعددی اشاره کرد که هنوز زندهاند، اما مدیریت نشده و نادیده گرفته میشوند قنات هایی که آبخوان تهران را تغذیه می کردند.
قناتهایی که نفسهای آخر را میکشند
در محدوده الهیه، قنات فخرالدوله هنوز جاری است، اما آب آن به دلیل ساخت یک برج در مسیرش، مستقیماً به فاضلاب پمپاژ میشود. قناتهای پینک و باغ فردوس نیز وضعیتی مشابه دارند؛ هنوز پرآباند، اما بیاستفاده به فاضلاب میریزند.
قدیمیترین قنات تهران، مهرگرد، که پیشینهاش به دوران پیش از اسلام بازمیگردد، هنگام احداث تقاطع مترو تخریب شد و امروز کسی نمیداند آب آن به کجا میرود. خشک شدن این قنات، باعث نابودی درختان غرب کاخ گلستان شد. در شرق کاخ نیز قنات ناصری که در دوره ناصرالدینشاه حفر شده بود، خشک شد و درختان آن منطقه را بیآب گذاشت.
آب گوارا، سرنوشت تلخ
قنات حاجعلیرضا هنوز جریان دارد، اما مسیرش در چند نقطه مسدود شده و در نهایت آب آن به فاضلاب میریزد. این قنات زمانی محله عودلاجان را سیراب میکرد و آب گوارایش برای آشامیدن استفاده میشد. قنات ناصری نیز آب زلالی داشت که مردم به آن «آب شاه» میگفتند.
قنات مستوفی در یوسفآباد و قنات فرمانفرما نیز هنوز فعالاند، اما آبشان بیاستفاده به فاضلاب خیابان پاسداران میریزد. مختاری با تأسف میگوید: «در شهری که از کمآبی رنج میبرد، چگونه میتوان این نعمتها را نادیده گرفت؟»
تا دهه ۷۰، اگر زمینی در مسیر قنات قرار داشت، مالک باید مجوز اداره قنوات شهرداری را میگرفت، اما امروز بسیاری از قناتها در پی ساختوسازهای بیضابطه مسدود شدهاند. مختاری با اشاره به برجهای ۱۵ طبقهای که مسیر قناتها را میبندند، پرسید: «چرا نباید مالکان را ملزم به حفظ مسیر قناتها کرد؟»
امیدهای باقیمانده
با این حال، برخی قناتها هنوز نفس میکشند. قنات سردار در باغفیض، قنات امامزاده عینعلی و زینعلی در پونک و قناتهای دهونک و یوسفآباد همچنان باغها را سیراب میکنند. حتی قناتهای سفارتهای خارجی مانند انگلیس و ایتالیا نیز فعالاند، اما سیستم مدیریت سنتی آنها از بین رفته است.
لزوم احیای قناتها
مختاری معتقد است، برای نجات قناتها باید سه گام برداشت: اول، قناتهای فعال را پیش از نابودی ساماندهی کرد. دوم، قناتهای آسیبدیده را احیا کرد و سوم، قوانین حقوق عمومی را بار دیگر اجرا کرد تا مالکان ملزم به حفظ مسیر قناتها شوند.
او با اشاره به خشک شدن چشمهعلی، که روزی تمدن ری را شکل داد، هشدار داد: «این حجم از آب قناتها را به فاضلاب میریزیم، در حالی که شهر از تشنگی مینالد. این کفران نعمت است.»
یادآوری یک میراث فراموششده
نظام سنتی مدیریت قناتها مبتنی بر مشارکت مردمی و موقوفات بود. هر قنات هیأتامنایی داشت و مردم خود نگهدارنده قناتها بودند. امروز نیز احیای این سیستم میتواند نهتنها بحران آب را کاهش دهد، بلکه احترامی به میراث گذشتگان باشد. در روزگاری که تهران در آرزوی قطرهای آب است، شاید بازگشت به این میراث فراموششده، راه نجات باشد.
انتهای پیام/