وقتی محدودیت واردات به کام دلالان می‌شود
معادله ۱.۴ میلیون تنی برنج
موج جدید بحث‌ها درباره کاهش واردات برنج به بهانه حمایت از تولید داخلی، نهتنها کشاورزان را نجات نداده، که قیمت برنج داخلی را به دلیل انحصارگرایی برخی از شرکت‌های بزرگ و واسطه‌ها، با شوک مواجه کرده است.
حدیث حدادی_گروه اقتصادی: شواهد مختلف نشان می‌دهد، سیاست ممنوعیت واردات برنج در زمان برداشت محصول داخلی، در عمل به ابزاری برای بازیگران پشت پرده بازار تبدیل شده تا با به‌هم‌ریختن تعادل عرضه و تقاضا، سودهای کلان به جیب بزنند. مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران، در گفتوگو با «ایران» این سناریو را آشکارا «بازی سوداگران» می‌خواند؛ بازی‌ای که برنج ایرانی را به کالایی لوکس و برنج خارجی را به کالایی نایاب تبدیل می‌کند.
طی ماه‌های اخیر در خصوص لزوم کاهش واردات برنج به منظور حمایت از تولید داخلی، بحث‌هایی شده که همین امر به یکی از موضوعات داغ اقتصادی این روزها تبدیل شده است. به طوری که برخی از نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی بر لزوم کاهش واردات برنج به منظور حمایت از تولید داخلی تأکید دارند. در حالی که نگرانی‌هایی نیز درباره تأثیر این سیاست بر قیمت و دسترسی مصرف‌کنندگان مطرح است.
به اعتقاد کارشناسان و منتقدان، کاهش عرضه برنج خارجی در بازار، موجب افزایش تقاضا برای برنج ایرانی خواهد شد و این موضوع می‌تواند به افزایش قیمت این محصول در بازار داخلی منجر شود. سرانه مصرف سالانه ۳۶ کیلویی برنج در ایران به معنای نیاز سالانه ۳.۲ میلیون تنی است، در حالی که تولید داخلی حداکثر به ۱.۸ میلیون تن می‌رسد. این یعنی شکافی معادل ۱.۴ میلیون تن که تنها از مسیر واردات پر می‌شود. حالا تصور کنید با قطع این جریان حیاتی چه اتفاقی می‌افتد؟
دبیر انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران در گفتوگو با خبرنگار «ایران» عنوان کرد: «بر اساس آمار رسمی اعلام شده، سرانه مصرف برنج در کشور ۳۶ کیلوگرم برای هر فرد است. بنابراین کشور سالانه ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تن برنج نیاز دارد که بخشی از آن توسط تولید داخلی تأمین می‌شود و بخش دیگر را از طریق واردات تأمین می‌کنیم. از همین رو با توجه به اینکه یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن تولید داخلی داریم باید یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن از محل واردات، کسری برنج کشور تأمین شود.»
نقش برنج‌های وارداتی در تنظیم بازار
کشاورز تأکید کرد: «برخی از برنج‌های وارداتی همانند برنج سفید پاکستانی در رقابت با برنج ایرانی است، بنابراین زمانی که واردات آنها کاهش یابد منجر به گرانی برنج سفید ایرانی می‌شود. از سوی دیگر اقشار متوسط جامعه عمدتاً برنج ایرانی مصرف می‌کنند اما زمانی که این محصول با قیمت بالایی در بازار عرضه می‌شود، خانوارها برای تأمین نیاز خود از برنج‌های خارجی استفاده می‌کنند.»
بازار برنج در دو راهی حمایت از کشاورز و حفظ تعادل قیمت
مجیدرضا خاکی، دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران نیز هشدار می‌دهد: «بازار برنج ایرانی و خارجی دو گروه مصرف‌کننده متمایز دارد. وقتی برنج خارجی حذف شود، خانواده‌های کمدرآمد عملاً سلاحشان برای تأمین قوت روزانه شکسته می‌شود.»
وی می‌افزاید: «از آنجا که برنج ایرانی و برخی اقلام وارداتی برنج پاکستانی ویژگی‌های مشابهی دارند، واردات کنترل‌شده این نوع برنج می‌تواند نقش تعدیل‌کننده در قیمت برنج داخلی ایفا کند. چرا که در صورت کاهش واردات، بخشی از تقاضا به سمت بازار برنج ایرانی سرازیر می‌شود و این موجب برهم خوردن تعادل عرضه و افزایش قیمت خواهد شد.»
این تنها بخشی از ماجراست. مکانیسم جهش قیمت وقتی آغاز می‌شود که کاهش واردات برنج پاکستانی - که رقیب مستقیم برنج ایرانی است - تقاضا برای محصول داخلی را منفجر کند. مسیح کشاورز دیگر فعال حوزه برنج در این باره توضیح می‌دهد: «با کاهش واردات، اول قیمت برنج خارجی اوج می‌گیرد و سپس برنج ایرانی به صورت تصاعدی گران می‌شود. این همان معجزه‌ای است که دلالان منتظرش هستند.»
دهک‌‌های کمدرآمد، قربانیان اصلی حذف برنج خارجی
خاکی تصریح کرد: «اگر انتظار داشته باشیم که برنج ایرانی جایگزین عمده واردات شود، باید توجه داشته باشیم که به دلیل تفاوت در توان خرید خانوارها و ذائقه‌های منطقه‌ای، بسیاری از مصرف‌کنندگان عملاً از این بازار حذف می‌شوند. این موضوع نهتنها به ناترازی در بازار برنج منجر خواهد شد، بلکه بر سایر بازارهای مصرف نیز اثر‌گذار خواهد بود.»
وی در ادامه به وضعیت تولید اشاره کرد و گفت: «طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، میزان تولید برنج داخلی در سال زراعی جاری حدود ۱.۶ تا ۱.۸ میلیون تن برآورد شده است. با در نظر گرفتن سرانه مصرف سالانه حدود ۳۶ کیلوگرم، نیاز کشور حدود ۳.۲ میلیون تن است؛ بنابراین حداقل ۱.۴ میلیون تن باقی‌مانده باید از طریق واردات تأمین شود.»
از گرانی ایام خاص تا کمبود بازار
خاکی تأکید کرد: «اگر بدون برنامه‌ریزی و تأمین جایگزین مناسب، واردات را کاهش دهیم، با رشد قیمت‌ها بویژه در مقاطع اوج مصرف مانند ایام پایانی سال، ماه رمضان و مناسبت‌های مذهبی روبه‌رو خواهیم شد.»
وی تصریح کرد: «به‌طور کلی دو عامل کلیدی در ایجاد آرامش پایدار در بازار برنج مؤثرند: اول، برآورد واقع‌بینانه از میزان تولید داخلی و دوم، استمرار جریان تأمین واردات متناسب با کسری واقعی کشور، که هر زمان این دو فاکتور به‌‌درستی مدیریت شود و تخصیص ارز نیز منظم صورت گیرد، نه تنش قیمتی ایجاد می‌شود و نه کمبودی در بازار حس خواهد شد.»
حمایتی که می‌تواند به تهدید تبدیل شود
تحلیلگران اقتصادی هشدار می‌دهند که سیاست کاهش واردات برنج، اگرچه با نیت حمایت از تولید داخلی طراحی شده، در صورت اجرای نادرست می‌تواند به معضلات جدی در بازار مصرف منجر شود. این سیاست در عمل همچون تیغ دو لبه‌ای است که از یک‌سو می‌تواند به رشد بخش کشاورزی کمک کند و از سوی دیگر ممکن است موجب افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید خانوارها شود.
تجارب موفق بین‌المللی نشان می‌دهد، سیاست‌های حمایتی تنها زمانی به نتایج مطلوب می‌رسند که همراه با برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه‌نگر اجرا شوند. در مورد برنج نیز این امر مستلزم هماهنگی کامل بین سه ضلع مثلث تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان است. تحقق این تعادل ظریف علاوه بر پایداری بازار می‌تواند به ارتقای کیفیت محصولات داخلی و افزایش رضایت مصرف‌کنندگان منجر شود.
انتهای پیام/