این نواها از عمق تاریخ ایران می‌آید

نسیم قاضی‌زاده - منتقد موسیقی: از همان دست نواهایی که ممکن است خودت ندانی، اما به شکلی ناخودآگاه تو را به خاستگاه‌های وجودی‌ات پیوند می‌دهد، انگار در دشتی وسیع صدای آوازی رها می‌شنوی که تو را به کودکی‌ات، به کوچه و محله‌ات پیوند می‌دهد. تعزیه از آن دست است.
از منظر تاریخ شاید موسیقی تعزیه را باید در زمره اولین موسیقی‌های نمایشی از جنس موسیقی فیلم و موسیقی تئاتر در نظر گرفت چرا که از زمانی که تعزیه بوده و فرهنگ عزاداری امام حسین(ع) وجود داشته است، موسیقی به این نوع خاص از نمایش هم سنجاق شده بوده. موسیقی آمده بوده تا مثل موسیقی فیلم و نمایش امروزی، به روند پیشبرد داستان، لحظات خاص، فرازها و فرودها وجه احساسی بدهد و آنچنان را آنچنان‌تر کند. در حماسه‌ها، کوبه‌ای ظاهر شود و در سوگ‌ها همراه با غم. در این راه، آنچه به کمکش آمده است و باعث پیوند عمیق و ناگسستنی آن با ما ایرانی‌ها شده است، موسیقی دستگاهی ایرانی است. همین بهره‌گیری از موسیقی دستگاهی ایران است که به تعزیه هویت تمام ایرانی بخشیده است. به این وجه، موسیقی محلی ایرانی را هم باید اضافه کرد که در هر استان و هر شهر و گاه هر قریه، رنگ و بویی خاص با بهره‌گیری از سازهای خاص همان محل یا گویش آن منطقه جغرافیایی بخشیده است.
از سویی دیگر شاید ذکر این نکته هم خالی از لطف نباشد که موسیقی ردیف دستگاهی ایران هم در گذر زمان از تعزیه متاثر شده است. این را حتماً ما به عنوان شنونده نیز بارها و بارها درک کرده‌ایم؛ زمانی که در حال شنیدن قطعه‌ای از موسیقی سنتی هستیم و ناگاه احساس می‌کنیم در حال شنیدن نو‌ایی در رثای بزرگی در کربلا هستیم.
به این مسأله، این نکته را هم بیفزایم که موسیقی تعزیه هرگز در تاریخ چندصدساله خود سیری ثابت‌ نداشته است و همچون خود نمایش، دستخوش تغییرات دوره‌ای شده است. به گفته محمدتقی مسعودیه که مهم‌ترین کتاب شناخت موسیقی تعزیه را تا به امروز نوشته است، این موسیقی گاه بیشتر به سمت موسیقی ارکسترال غربی رفته است و گاه بیشتر به سمت موسیقی محلی ایران و گاه در میانه و موسیقی سنتی ایران ایستاده است اما پیوسته در آن صدای موسیقی ایرانی، صدای غالب بوده است.
اگر آنقدر خوش‌شانس باشیم که هنوز بتوانیم صدای تعزیه‌های ناب را بشنویم یا پای نوای تعزیه‌خوانی ماهر بنشینیم، اتفاقی‌ست بیادماندنی.