تداوم همگرایی منطقه ای در پساجنگ

ایران آنلاین: سیاست خارجی دولت در دو ماهه اخیر به سفرهای کاری وزیر امور خارجه و تماس‌های تلفنی با سران منطقه و جهان محدود نشده است. این روندها را باید در چهارچوب بزرگ‌تری ارزیابی کرد. 
در یک دهه اخیر سیاست خارجی ایران به ترسیم تصویر متفاوتی از وضعیت ایران در پازل جهانی معطوف شده است؛ ایده‌ای که در دولت دوازدهم با پیشنهاد «گفت‌و‌گوهای فراگیر منطقه‌ای» و ایجاد «امنیت شبکه‌ای» توصیف می‌شد، دولت سیزدهم آن را در قالب «سیاست همسایگی» پیگیری کرد و حالا در دولت چهاردهم تحت عنوان فراگیرتر «سیاست خارجی متوازن» به دیپلماسی منطقه‌ای ایران شکل داده است.

وقوع جنگ و ارزیابی‌های زودهنگام از آن، می‌رفت تا ایده تنهایی استراتژیک ایران را به ایده غالب در تعریف مناسبات بین‌المللی ایران تبدیل کند. اما آنچه در واقعیت اتفاق افتاد سطح بالایی از رایزنی‌های دیپلماتیک بود که در تماس‌های تلفنی با مقامات دیگر کشورها و در سفرها یا میزبانی از مقامات منطقه نمایان شد. فراتر از این مراودات، سفرهایی بود که طی دو ماه گذشته از سوی پزشکیان و معاون اول رئیس‌جمهور انجام شد.
نخستین سفر رئیس‌جمهوری 10 روز پس از اعلام آتش‌بس و در حالی انجام شد که سابقه جنایتکاری رژیم صهیونیستی احتمال وقوع تهدید امنیتی را غیرممکن نمی‌ساخت. اما پزشکیان در همین شرایط به دعوت رئیس‌جمهوری آذربایجان برای شرکت در اجلاس سران سازمان اکو عازم «خانکندی» در جمهوری آذربایجان شد. این حضور فرصتی بود تا محکومیت تجاوزات و تهدیدات منطقه‌ای و جهانی رژیم بار دیگر به گوش جهانیان رسانده شود، ضمن اینکه از خلال گفت‌و‌گو با رؤسای‌جمهوری کشورهای عضو، گسترش روابط همسایگان مسلمان  به عنوان راه رفع تهدید رژیم زیاده‌خواه مورد تأکید قرار گیرد. یک ماه بعد در 11 مرداد هم رئیس‌جمهوری در سفری دو روزه به پاکستان سفر کرد،کشوری که در جنگ، حمایت خود را از ایران اعلام و سنای پاکستان مصوبه‌ای را در  محکومیت تجاوز اسرائیل تصویب کرد. 12 سند همکاری هم امضا شد.

عارف، معاون اول پزشکیان هم در سفر 13 مرداد به ترکمنستان برای شرکت در «کنفرانس کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی» و در سفر 22 مرداد به قرقیزستان برای شرکت در نشست نخست‌وزیران «اوراسیا»، اهداف دیپلماسی منطقه‌ای ایران را پیگیری کرد. این سفرها در تقویت روابط با همسایگان و شکل دادن به یک همگرایی منطقه‌ای اهمیت بالایی دارند. زیرا با توجه دادن رهبران منطقه به قرار داشتن در معرض بحران‌های امنیتی، ضرورت تحکیم اتحادهای منطقه‌ای علیه اقدامات اسرائیل را آشکار ساختند. انتقال پیام صلح‌خواهانه ایران به منطقه، دعوت به همکاری برای تحقق امنیت جمعی، توسعه همکاری‌ اقتصادی و زیرساختی که اعتمادی متقابل را ایجاد می‌کند اهدافی است که این سفرها را به بخشی از استراتژی تحکیم اتحاد منطقه‌ای تبدیل می‌کند.

ایران در انزوا نیست

حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل: در سال‌های اخیر این گزاره از سوی برخی رسانه‌های غربی بارها مطرح شده است که ایران در انزوا قرار دارد. این ادعا بر پایه یک برداشت نادرست استوار بود. واقعیت آن است که ایران نه‌تنها در انزوا نیست، بلکه فعالانه در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی حضور دارد. جریانی که تلاش می‌کند «انزوای ایران» را القا کند، جهان را تنها از دریچه اروپا و آمریکا می‌بیند؛ گویی هر کشوری که با غرب رابطه نداشته باشد، منزوی است.

در حالی که همان کشورهایی که خود را معیار ارتباطات جهانی می‌دانند، از متحدانی حمایت می‌کنند که در دادگاه لاهه به‌عنوان جنایتکار جنگی تحت محاکمه‌اند، اما همچنان روابط سیاسی و نظامی‌ با آنان را ادامه می‌دهند. ارتباط با همسایگان برای ایران یک ضرورت است و سفرهای دیپلماتیک دولت به کشورهای منطقه اقدامی مثبت محسوب می‌شود. با وجود این صرف انجام سفر و امضای تفاهمنامه کافی نیست.

تجربه نشان داد که بسیاری از تفاهمنامه‌ها به قرارداد الزام‌آور و عملیاتی تبدیل نشده و حتی برخی قراردادها نیز به‌طور کامل اجرا نمی‌شوند. بنابراین، دولت باید بر تبدیل سفرهای دیپلماتیک به قراردادهای اجرایی و عملیاتی متمرکز شود. تنها در این صورت است که می‌توان روابط اقتصادی، تجاری و سیاسی را به سطحی مؤثر و پایدار رساند. نمونه اخیر، حضور ایران در اجلاس کشورهای اوراسیا است که فرصتی مهم برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای به شمار می‌رود. ایران باید با نگاه راهبردی، از فرصت‌ها بهره‌برداری کند و با پیگیری مستمر، تفاهمنامه‌ها را به قراردادهای واقعی تبدیل نماید. در این صورت است که سیاست همسایگی می‌تواند به دستاوردی ملموس برای کشور تبدیل شود.

دیپلماسی فعال همسایگی پاسخی به تهدیدها

رامین مهمان‌پرست، سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه: هر کشوری برای پیشرفت سیاسی، اقتصادی و امنیتی ناگزیر است ظرفیت تعامل با کشورهای همسایه را به کار گیرد. ایران نیز به دلیل موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی و برخورداری از مرز مشترک با ۱۵ کشور، در کانون کریدورهای مهم شمال–جنوب و شرق–غرب قرار دارد و با وجود دسترسی به خزر، خلیج فارس و دریای عمان، می‌تواند مسیر حیاتی برای کشورهایی باشد که راهی به آب‌های آزاد ندارند. این ویژگی در کنار منابع غنی، نیروی انسانی متخصص و مسیرهای ترانزیتی ارزان، ایران را به شریک جذابی برای همسایگان تبدیل می‌کند.

با این حال دشمنان استقلال کشور در تلاش هستند با فشارهای اقتصادی، جامعه ایران را تحت فشار قرار دهند اما تجربه جنگ اخیر نشان داد ایران توانایی مدیریت بحران را دارد و همین مسأله موجب شد تا دشمنان در انتخاب راهبردهای آینده خود تجدید نظر کنند. هرچند احتمال تجاوز کاهش یافته، اما فشارهای اقتصادی، اقدامات تروریستی مزدوران و ایجاد ناامنی‌ها در مرزها همچنان از تهدیدها علیه ایران خواهد بود.

بنابراین تقویت ارتباط با همسایگان صرفاً یک اولویت سنتی در سیاست خارجی نیست، بلکه اهمیتی مضاعف یافته است. زیرا تهدید علیه ایران، دیر یا زود سایر کشورهای منطقه را نیز هدف قرار خواهد داد و بی‌تفاوتی می‌تواند این همسایگان را در «نوبت بعدی» قرار دهد. سیاست ایران در منطقه دفاع از تمامیت ارضی همه کشورهاست و ایجاد همگرایی منطقه‌ای در این زمینه حیاتی است. سفرهای رئیس‌جمهوری، معاون اول و وزیر امور خارجه به کشورهای همسایه بخشی از برنامه‌ای جامع است که باید با حمایت کامل اجرا شود تا همسایگان احساس کنند این روابط منافع متقابل دارد. هدف این رویکرد ایران، شکل‌گیری منطقه‌ای یکپارچه، امن و پیشرفته است که همه کشورها در توسعه و دفاع از آن سهیم باشند.