مدیرکل تأمین اجتماعی شهرستانهای استان تهران با اشاره به چالش‌ها و ظرفیت‌های موجود، دستاوردهای تأمین اجتماعی را تشریح کرد
نهاد بیمه‌گر در آستانه تحول
در روزگاری که صندوق‌های بازنشستگی کشور با بحران ناترازی منابع و مصارف دست‌به‌گریبان‌اند و شمار بیمه‌پردازان فعال رو به افول گذاشته، سازمان تأمین اجتماعی بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته است.
ایران آنلاین: از یک سو، بازنشستگان با دغدغه معیشت و تأمین خدمات درمانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از سوی دیگر، کارفرمایان و تولیدکنندگان خواستار تسهیل فرآیندهای بیمه‌ای و کاهش فشارهای مالی هستند. در این میان، تأمین اجتماعی با انبوهی از مطالبات انباشته، گره‌های ساختاری، و ضرورتی بی‌چون‌وچرا برای اصلاحات بنیادین روبه‌روست؛ اصلاحاتی که نه‌تنها به عدالت اجتماعی گره خورده‌اند، بلکه با پایداری اقتصادی کشور نیز پیوندی تنگاتنگ دارند. گفت‌وگو با دکتر «راحله سادات حسینی» مدیرکل تأمین اجتماعی شهرستانهای استان تهران تلاشی است برای واکاوی وضعیت امروز بزرگترین نهاد بیمه‌گر ایران؛ نهادی که بیش از نیمی از جمعیت کشور را زیر چتر حمایت خود دارد و نقشی کلیدی در حفظ امنیت اجتماعی ایفا می‌کند. از چالش‌های تأمین منابع گرفته تا برنامه‌های توسعه خدمات دیجیتال، از اصلاحات بیمه‌ای تا دغدغه‌های بازنشستگان و کارگران، ده‌ها پرسش بی‌پاسخ ذهن میلیون‌ها ایرانی را به خود مشغول کرده است؛ پرسش‌هایی که پاسخ به آنها، قطعا مسیر آینده این نهاد را روشن‌تر خواهد کرد.
خانم حسینی، با توجه به افزایش جمعیت بازنشستگان و کاهش ورودی بیمه‌پردازان، چه برنامه‌ای برای حفظ پایداری منابع صندوق‌های بازنشستگی در نظر گرفته‌اید؟
مسئله پایداری صندوق‌های بازنشستگی، یکی از بزرگترین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور در دهه‌های آینده است. ترکیب جمعیتی ایران به سرعت در حال پیر شدن است؛ بدین معنا که نسبت جمعیت فعال (بیمه‌پرداز) به جمعیت بازنشسته (مستمری‌بگیر) در حال کاهش شدید است. برای مقابله با این چالش، نیاز به یک برنامه جامع و چندوجهی است که معمولاً در سطح کلان و توسط دولت، مجلس و سازمان‌های مربوطه (مانند سازمان تأمین اجتماعی) طراحی و اجرا می‌شود. برنامه‌ها و راهکارهای ممکن برای حفظ پایداری این صندوق‌ها متعدد است؛ با اینحال به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنم.
۱- راهکارهای کوتاه‌مدت و میان‌مدت مانند: اصلاح پارامترهای بازنشستگی، افزایش تدریجی سن بازنشستگی همگام با افزایش امید به زندگی، افزایش تعداد سالهای پرداخت حق بیمه (سابقه کاری) برای واجد شرایط شدن برای دریافت مستمری کامل. تغییر فرمول محاسبه حقوق بازنشستگی به نحوی که میانگین حقوق در طول دوران کاری مبنای محاسبه قرار گیرد.
- افزایش درآمدهای صندوق‌ها: گسترش پایه بیمه‌پردازان با تمرکز بر روی جذب جمعیت تحت پوشش نشده، مانند کارگران بخش غیررسمی، خوداشتغالان و مشاغل آزاد. افزایش نرخ سهم بیمه (در صورت امکان): این گزینه بسیار حساس است زیرا می‌تواند بار اضافی بر دوش کسب‌وکارها و کارگران بگذارد و باید با احتیاط فراوان انجام شود. افزایش بازدهی سرمایهگذاریهای شرکتهای سرمایگذاری سازمان (شستا).
- کنترل هزینه ها: بازنگری در میزان مستمریها، تعدیل نرخ افزایش سالانه مستمریها با نرخ تورم واقعی (و نه بیشتر) برای جلوگیری از فشار مضاعف به صندوق. مبارزه با بازنشستگی‌های زودهنگام و صوری: سخت‌گیری در اعطای بازنشستگی پیش از موعد و جلوگیری از انواع بازنشستگی‌های «رسمی ولی غیرواقعی مانند طلاق‌های صوری.
۲- راهکارهای بلندمدت و ساختاری: اصلاح برخی قوانین تأمین اجتماعی (مانند افزایش تدریجی سن بازنشستگی و تغییر فرمول محاسبه). حرکت به سمت سیستم چندلایه : توجه به سطح بندی حق بیمه های پرداختی با توجه به حقوق پرداختی.
۳-سیاست‌های کلان جمعیتی و اقتصادی: افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر به ویژه برای زنان و جوانان تا تعداد بیمه‌پردازان افزایش یابد. افزایش بهره‌وری نیروی کار، یک نیروی کار مولدتر، حقوق و در نتیجه حق بیمه بالاتری پرداخت می‌کند که درآمد صندوق را افزایش می‌دهد. رشد اقتصادی پایدار: بدون رشد اقتصادی مستمر، هیچ‌یک از راهکارهای فوق به تنهایی کارساز نخواهد بود. رشد اقتصادی، ایجاد شغل را به همراه دارد. اجرای کامل و شفاف قانون اصلاح تأمین اجتماعی و همراه کردن افکار عمومی برای پذیرش این تغییرات اجتناب‌ناپذیر، مهمترین گام‌های پیش رو هستند. بدون اقدام قاطع و به موقع، بحران صندوق‌های بازنشستگی در آینده‌ای نه چندان دور شدت خواهد گرفت.
یکی از دغدغه‌های جدی بیمه‌شدگان، تأخیر در پرداخت مستمریها و خدمات درمانی است. تاکنون چه اقداماتی برای بهبود فرآیندهای پرداخت و ارتقاء کیفیت خدمات درمانی انجام شده یا در دستور کار قرار داده اید؟
تأخیر در پرداخت مستمریها و مشکلات خدمات درمانی، مستقیماً معیشت و آرامش میلیون‌ها بیمه‌شده و بازنشسته را تحت تأثیر قرار داده و از دغدغه‌های اصلی آنان است. البته توجه به ماهیت بیمه ای اداره کل شهرستانها، پاسخ‌های درمانی مسئولیت اصلی این خدمات بر عهده درمان سازمان تأمین اجتماعی است.
اقدامات انجام‌شده برای بهبود پرداخت مستمری:
الکترونیکی‌کردن فرآیندها (حذف کاغذ):
- سامانه "es.tamin.ir": راه‌اندازی سامانه یکپارچه الکترونیک تامین اجتماعی یکی از مهمترین اقدامات بوده است. این سامانه، فرآیندهای دریافت، بررسی و تأیید درخواست‌های مستمری را دیجیتالی کرده تا از بروکراسی اداری، گم شدن پرونده‌ها و تأخیرهای ناشی از آن کاسته شود.
- دفترچه الکترونیک: حذف دفترچه کاغذی و جایگزینی آن با دفترچه الکترونیک که امکان مدیریت و کنترل بهتر هزینه‌ها را فراهم می‌کند و از تقلب جلوگیری و تا میزانن زیادی بر سرمایه‌های سازمان صرفه جویی می‌نماید.
- سیستم نسخه‌نویسی الکترونیک: اجرای تدریجی این سیستم که خطاهای پزشکی را کاهش داده و فرآیند تحویل دارو را تسریع می‌کند. این موارد اقدامات مهم بزرگی بود در سازمان تامین اجتماعی صورت گرفت اما موارد دیگری هم مطرح می‌باشد.
-مشکلات ساختاری و بودجه‌ای: اصلی‌ترین مشکل، کسری بودجه شدید صندوق‌های بازنشستگی است. زمانی که درآمد صندوق کفاف هزینه‌های جاری را ندهد، اولین قربانی معمولاً «تأخیر در پرداخت‌ها» و «کاهش کیفیت خدمات» است.
- تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی: تحریم‌ها علاوه بر تاثیرگذاری بر محیط اقتصادی، دسترسی به دارو و تجهیزات پزشکی را سخت‌تر و گران‌تر کرده است. همچنین تورم بالا، هزینه‌های درمانی را سر به فلک کشیده و بودجه سازمان را تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار داده است. سازمان‌های بیمه‌گر، به ویژه تأمین اجتماعی، از مشکل آگاه هستند و اقداماتی را در حوزه دیجیتال‌سازی و بهبود فرآیندها آغاز کرده‌اند که آثار مثبت آن به تدریج در حال ظهور است. اما حقیقت این است که این اقدامات تا زمانی که مسئله اصلی، یعنی کسری بودجه ساختاری (دولت به عنوان بزرگترین بدهکار به سازمان) و مشکلات کلان اقتصادی حل نشود، نمی‌توانند به طور کامل مشکلات پرداخت مستمری و کیفیت خدمات درمانی را رفع کنند. بهبود این خدمات به طور مستقیم به تثبیت اقتصادی کشور و اثربخشی ساختاری در بخش تولید گره خورده است.
نظام بیمه‌ای کشور با چالش ناترازی منابع و مصارف مواجه است. آیا اصلاحات ساختاری در مدل تأمین مالی سازمان در نظر گرفته شده است؟
سؤال شما دقیقاً به قلب یکی از بزرگترین و پیچیده‌ترین چالش‌های اقتصادی-اجتماعی ایران اشاره دارد. مسئله ناترازی منابع و مصارف (کسری ساختاری بودجه) در صندوق‌های بازنشستگی، به ویژه سازمان تأمین اجتماعی به عنوان یک نهاد بین النسلی، یک بحران جدی است که حل آن نیازمند اراده سیاسی قوی و اجرای "اصلاحات ساختاری عمیق" است . مهمترین سند رسمی که به طور خاص برای حل این مشکل باید طراحی شود، "قانون اصلاح قانون تأمین اجتماعی" است. این قانون دقیقاً با هدف برطرف کردن ناترازی مالی و ایجاد پایداری بلندمدت در صندوق تأمین اجتماعی تصویب شد. مهمترین محورهای اصلاحات ساختاری این قانون شامل موارد زیر است:
- تغییر در پارامترهای محاسبه مستمری
- افزایش تدریجی سن بازنشستگی( به تدریج و متناسب با سابقه در هر سال افزایش خواهد یافت)
- افزایش مدت زمان پرداخت حق بیمه (سابقه)
- تغییر فرمول محاسبه حقوق بازنشستگی
- تغییر در نرخ سهم بیمه (در برخی موارد)
- حذف معافیت‌های اعمالی به کارفرمایان (معافیت‌های اعمالی از زمان ۸ سال جنگ تحمیلی)
- تغییر در مدیریت منابع و سرمایه‌گذاری‌ها
- افزایش استقلال و حرفه‌ای‌گری
- شفافیت مالی (الزام به شفافیت در عملکرد مالی و سرمایه‌گذاری‌ها)
با وجود قانون موجود، اجرای کامل این اصلاحات با موانع بزرگی مانند مقاومت‌های اجتماعی و سیاسی، وضعیت بحرانی اقتصاد کلان، تورم، رکود اقتصادی و بیکاری، وابستگی بودجه دولت به جهت تصویه دیون، جمعیت شناسی(سرعت پیر شدن جمعیت) و .... روبرو است و نیازمند اراده سیاسی فراجناحی، مدیریت قوی و عادلانه، و همراهی نسبی جامعه است. بدون حل مشکلات کلان اقتصادی (تورم، رکود، بیکاری)، حتی اجرای کامل این قانون نیز ممکن است برای بازگرداندن تعادل کامل به صندوق کافی نباشد . در واقع، نظام بیمه‌ای کشور در یک دور باطل گرفتار شده است. مشکلات اقتصادی کلان باعث تشدید ناترازی صندوق می‌شوند، و ناترازی صندوق نیز خود به نوبه خود با کاهش کیفیت خدمات، فشار بیشتری بر معیشت مردم و اقتصاد وارد می‌کند. خروج از این دور باطل، نیازمند یک برنامه جامع و هماهنگ هم در سطح خرد (اصلاحات در صندوق) و هم در سطح کلان (ثبات اقتصادی) است.
بسیاری از کارگران فصلی، مشاغل غیررسمی و زنان خانه‌دار از پوشش بیمه‌ای محروم‌اند. چه برنامه‌هایی برای گسترش چتر بیمه‌ای به گروه‌های فاقد پوشش دارید؟
در حال حاضر، سازمان با جدیت توسط بازرسان خود به جهت کشف بیمه شده به کارگاه‌ها مراجعه تا در صورت مواجهه کارگران و یا کارکنانی توسط کارفرمایان بیمه نمی‌شوند، اقدامات نظارتی و کنترلی داشته اما هنوز مکانهایی هستند که برای بازرسان قابل شناسایی نمی باشند. در مقابل عزیزان مشغول بکار در صورت عدم بیمه‌پدازی از طرف کارفرما میتوانند مراتب را به شعب محدوده خود انتقال تا در اسرع وقت توسط بازرسان احراز هویت شوند. همچنین سازمان با بیمه‌های اختیاری و حرف مشاغل این شرایط را فراهم نموده تا اگر مشاغلی به عنوان مثال مشاغل خانگی و این قبیل موارد که کارفرمایی وجود ندارد بیمه شده راساً خود را بیمه نماید. در تداوم خدمات سازمان با پیاده سازی طرح بیمه فراگیر خانواده ایرانی با دو موضوع بیمه زنان خانه دار و بیمه دانشجویی شرایط را فراهم نموده تا این اقشار نیز براحتی و بدون هیچ حضور تنها با چند کلیک بتوانند از خدمات گسترده تامین اجتماعی بهره مند شوند. بیمه زنان خانه‌دار و دختران با گروه هدف این طرح زنان و دختران ۱۸ تا ۵۰ ساله هستند که فاقد پوشش بیمه‌ای می‌باشند. همچنین، زنان بالای ۵۰ سال در صورت داشتن سوابق بیمه‌پردازی میتوانند از این طرح استفاده کنند. همچنین بیمه دانشجویی که داشنجویان عزیز هم میتوانند از زمان دانشجویی از خود را بیمه نمایند .برای این دو طرح سه نرخ حق بیمه تعریف شده است که شامل ۱۲ درصد (بازنشستگی و فوت بعد از بازنشستگی)، ۱۴ درصد (بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی) و ۱۸ درصد (بازنشستگی، از کار افتادگی و فوت) می‌شود. علاوه بر این، دولت نیز ۲ درصد سهم خود را پرداخت می‌کند؛ همچنین این عزیزان بعلت اینکه تحت تکفل درمانی فرد دیگری هستند نیاز به پرداخت حق بیمه بخش درمان ندارد، اما در صورت نیاز می توانند با پرداخت میزان تخصصی درمان از مورد نیز بهره‌برداری نمایند.
-با توجه به توسعه فناوری‌های نوین، چه اقداماتی برای دیجیتالی‌سازی خدمات تأمین اجتماعی و کاهش بروکراسی اداری انجام داده‌اید؟
فاز دوم تحول دیجیتال تأمین اجتماعی تهران با پیاده سازی ۲۰ طرح تحولی و توسعه افرین به زعامت مدیرعامل محترم سازمان کلید خورد؛ هوش مصنوعی آینده خدمات سازمان تامین اجتماعی خواهد بود. در حال حاضر نقشه راه هوشمندسازی کامل (Smart Transformation Roadmap) در سازمان اجرا شده و با تکمیل زیرساخت‌های ابری و بهره‌گیری از هوش مصنوعی و کلان‌داده، تحولی بنیادین در خدمت‌رسانی به بیمه‌شدگان ایجاد خواهد شد. هدف نهایی، تبدیل شدن به یک «سازمان هوشمند، پیشبین و تمام‌دیجیتال» است که به جای واکنش، به صورت پیش‌دستانه به نیازها پاسخ می‌دهد.
هم اکنون، شهرستانهای استان تهران در پایلوت بودن این طرح‌های تحولی پیشرو بوده و ۶۹ خدمت از خدمات سازمان به صورت غیرحضوری ارائه می‌شود.کانالهای دیجیتال اصلی شامل «سامانه Es.tamin.ir»، «اپلیکیشن تامین من» و «میزهای خدمت و پاسخگویی»، «پاسخگویی تلفنی ۱۴۲۰» به خدمات شاخص غیرحضوری است. «حذف دفترچه فیزیکی، پرداخت الکترونیک حق بیمه، استعلام سوابق، برقراری پرونده‌های مستمری و درخواست گواهی‌های استعلامی بازنشستگی و ... همگی در بستر دیجیتال و بدون نیاز به مراجعه انجام می‌شوند. علاوه بر آن، تنها ۱۵ درصد خدمات، که عمدتاً مربوط به احراز هویت نهایی برای پرونده‌های بسیار حساس یا رفع اختلافات پیچیده است، نیاز به حضور فیزیکی دارد. چشم‌انداز این تحول ایجاد یک «سازمان تأمین اجتماعی هوشمند و آینده‌نگر» با توانایی ارائه خدمات غیرحضوری به صورت هفت روز در هفته و در ۲۴ ساعت شبانه روز است. در مدل جدید، مراجعه حضوری تنها برای موارد بسیار خاص خواهد بود و تعاملات، خودکار، هوشمند و مبتنی بر پیش‌بینی نیازها است. این تحول، نه تنها خدمت‌رسانی را متحول می‌کند، بلکه با شفافیت و بهینهسازی، به سلامت مالی سازمان نیز کمک شایانی خواهد کرد.
در سالهای اخیر، شکایات زیادی درباره نحوه رسیدگی به پرونده‌های بازنشستگی و ازکارافتادگی مطرح شده؛ آیا اصلاحاتی در روند بررسی و پاسخگویی به این پرونده‌ها در حال اجراست؟
۱- موارد مطروحه در بازنشستگی: دستمزدهای غیر متعارف، اصلاح عناوین شغلی، بررسی مشاغل سخت و زیان آور، ماده ۱۴۸ و اصلاح سن.
- دستمزدهای غیرمتعارف: برخی بیمه شدگان به منظور بهره‌مندی از مستمری بالاتر در زمان برقراری مستمری بازنشستگی اقدام به ارسال لیست‌های پرداخت حق بیمه با دستمزدهای خارج از عرف و مصوبات شورای عالی کار می‌نمایند. این موضوع روند بازنشستگی آنان را با تاخیر مواجه می‌نماید چراکه لازم است اسناد و مدارک لازم در خصوص حوزه افزایش دستمزد و عوامل موثر در آن بررسی و از سایر کانالهای کنترلی نظیر دارایی(پرداخت مالیات یا حقوق)، مستندات کارفرما و... مورد رسیدگی قرار گیرند.
- مشاغل سخت و زیان آور: در حالیکه تسهیلات بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور به منظور حفظ و صیانت از نیروی کار در نظر گرفته شده است، کمیته برخی از بیمه شدگان به منظور بهره‌مندی هر چه زودتر از بازنشستگی اقدام به ارائه تقاضای بررسی عناوین شغلی خود در کمیته‌های استانی مشاغل سخت و زیان آور می‌نماید که ضمن تاخیر در فرآیند بازنشستگی موجبات شلوغی و ازدهام در دبیرخانه مستقر در ادارات کار و امور اجتماعی را فراهم می‌نماید، فلذا بهتر است افرادی که در مشاغل عادی اشتغال داشته‌اند برابر مقررات عام تامین اجتماعی از بازنشستگی بهره‌مند شوند.
- اصلاح عناوین شغلی: برخی از بیمه شدگان برای بهره‌مندی از مستمری بازنشستگی در مشاغل سخت وزیان آور اقدام به اصلاح عناوین شغلی فرد از مشاغل عادی به مشاغل سخت و زیان آور می‌نمایند، درحالیکه این موضوع مستلزم ارائه مدارک مثبته و قابل دفاع می‌باشد و در فرایند رسیدگی به درخواست این افراد خلل ایجاد شده و فرآیند را طولانی می‌نماید.
- استفاده از شرایط ماده ۱۴۸ قانون کار یا افزایش سن: بعضی از بیمه شدگان به منظور احراز شرایط بازنشستگی برای بهره‌مندی از مستمری اقدام به ارائه رای بر اساس ماده ۱۴۸ قانون کار یا اصلاح سن و افزایش آن به منظور برقراری مستمری بازنشستگی می‌نمایند که اولاً آرائ صادره از سوی مراجعه به حل اختلاف ادارات کار منوط به مستندات و مدارک کامل بوده و در غیر این صورت برای سازمان قابل پذیرش نمی‌باشد و ثانیاً وفق رای وحدت رویه مورخ ۰۵/۰۳/۱۳۸۱ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری شناسنامه اولیه که برای بیمه‌شدن ارائه می‌گردد ملاک انجام تعهدات بلند مدت سازمان شناخته می‌شود، و هرگونه تغییر و یا اصلاح تاریخ تولد بیمه‌شده پذیرفته نیست. علاوه بر موارد فوق تاخیر کارفرما در پرداخت ۴ درصد مشاغل سخت و زیان آور هم یکی از دلایل می‌باشد.
۲- از کار افتادگی:
- بیمه شدگانی که برای از کارافتادگی اقدام می‌نمایند برای تمام بیماری‌های خود فرم‌های مربوطه را تکمیل نمی‌کنند و به واسطه یک یا دو بیماری مطروحه به درخواست خود نمی‌رسند و مستلزم معرفی مجدد آنان به کمیسیون پزشکی می‌باشند.
- بیمه‌شدگان متقاضی از کارافتادگی مدارک کامل در اختیار کمیسیون‌های پزشکی قرار نمی‌دهند یا اقدامات لازم در خصوص اجرای ماده ۷۰ قانون تامین اجتماعی (تکمیل و خاتمه درمان) را انجام نمی‌دهند.
-سازمان تأمین اجتماعی چه نقشی در حمایت از تولیدکنندگان و کارفرمایان در شرایط اقتصادی دشوار ایفا می‌کند؟ آیا تسهیلات یا معافیت‌هایی برای حفظ اشتغال در نظر گرفته شده؟
بخشودگی جرائم ناشی از عدم پرداخت حق بیمه در حوزه اختیارات سازمان نبوده و نیاز به تصویب قانون دارد، اما به طور مثال سازمان جهت حمایت از تولید و کارفرمایان آسیب دیده ناشی از جنگ ۱۲ روزه اقدامات ویژه را بعمل آورده است. آنهم در شرایطی که در حال حاضر هزینه‌های سازمان از درآمدش بیشتر شده اما بازهم کارفرمایان را به عنوان شرکاء اصلی خود می‌داند و در همین چارچوپ در بستر قوانین تعامل لازم را بعمل خواهد آورد.
*تقسیط لیست‌های معوق حق بیمه
* پیشتازی در پرداخت‌ها: پرداخت زودتر از موعد حقوق بازنشستگان، مستمری‌بگیران و کارکنان با وجود چالش‌های نقدینگی
* حمایت‌های کوتاه‌مدت هدفمند: تزریق منابع مالی (تسهیلات وام قرض‌الحسنه ویژه بازنشستگان و مستمری‌بگیران) به گروه‌های آسیب‌پذیر در شرایط ویژه
* انعطاف‌پذیری بیمه‌ای: تمدید مهلت ارسال لیست حق بیمه کارفرمایان تا ۷ تیرماه ۱۴۰۴ و معافیت کامل از جریمه تأخیر برای تسهیل شرایط اقتصادی واحدهای تولیدی و خدماتی.
انتهای پیام/