یک پژوهش دانشگاهی نشان داد تشدید فضای تحریمی در کوتاه‌مدت اثر مثبت و در بلندمدت اثر منفی بر بازار سهام دارد
واکنش دور و نزدیک بورس به تحریم‌ها
از دهه ۱۳۸۰ و با آغاز پرونده هسته‌ای، اقتصاد ایران به‌طور جدی تحت تأثیر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت. هرچند این تحریم‌ها پس از توافق برجام در سال ۱۳۹۴ تعلیق شدند، اما از مهرماه ۱۴۰۴ و با فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» توسط سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) با حمایت ایالات متحده، دوباره برقرار شدند. بازگشت تحریم‌ها بار دیگر تأثیر آنها بر آینده بازار سهام ایران را به یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران تبدیل کرده است.
والا صنیع‌زاده، دانشجوی دکترای اقتصاد: تحریم‌ها اثرات دوگانه‌ای بر بازار سهام دارند: در کوتاه‌مدت، از طریق افزایش نرخ ارز و تورم می‌توانند موجب رشد اسمی سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور مانند پتروشیمی، فلزات و معادن شوند؛ اما در بلندمدت با محدودیت مبادلات تجاری، دشواری در نقل‌وانتقالات مالی و افزایش نااطمینانی‌ها، می‌توانند بر عملکرد پایدار شرکت‌ها و شاخص کل بازار سرمایه اثر منفی بگذارند.
در همین زمینه، پژوهشی توسط دکتر علی ابراهیم‌نژاد، دکتر سید مهدی برکچیان و محمد محمودی میمند در سال ۱۴۰۳ انجام شده است که دیدگاه‌های ارزشمندی برای سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران بازار سرمایه ارائه می‌دهد.
برای اینکه برآورد دقیقی از میزان تأثیرپذیری بازار سهام از اخبار مثبت و منفی مرتبط با تحریم‌ها به دست آید، نیاز به شاخصی کمی برای سنجش ادراک فعالان بازار از شدت تحریم‌ها وجود دارد. یکی از نوآوری‌های این تحقیق، طراحی شاخص تحریم بر اساس «تحلیل محتوای خودکار» است. برای این منظور، محتوای روزنامه دنیای اقتصاد در بازه ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷ بررسی شد؛ این روزنامه به دلیل تمرکز بر اقتصاد و پرهیز از جانبداری سیاسی آشکار انتخاب شده است.
روند ساخت شاخص به این صورت بوده است که در ابتدا بیش از ۵۷۰ هزار مقاله گردآوری شده و سپس با کلیدواژه‌هایی مانند «تحریم»، «برجام» و «قطعنامه» حدود ۴۱ هزار مقاله مرتبط استخراج شد. با افزودن کلیدواژه «ایران» و حذف موارد غیرمرتبط، حدود ۳۴ هزار مقاله باقی ماند. در ادامه، پژوهشگران با استفاده از لغت‌نامه روان‌شناسی اجتماعی Harvard IV (که بیش از ۱۵۰ دسته واژگان مثبت، منفی، قوی و ضعیف دارد) فهرستی از بیش از ۲۵۰۰ کلمه مثبت و منفی را به فارسی ترجمه کردند. شاخص نهایی بر مبنای نسبت واژگان منفی به کل واژگان (پس از پالایش) محاسبه شد و برای رفع تغییرات ساختاری در محتوای روزنامه، با میانگین و انحراف معیار یک‌ماهه استانداردسازی گردید. این شاخص در دو سطح روزانه و هفتگی تولید شد.
برای اعتبارسنجی، شاخص با رخدادهای واقعی تاریخی مقایسه و مشاهده شد در زمان صدور قطعنامه‌ها و یا اعمال آنها این شاخص افزایش و پس از توافق برجام کاهش می‌یابد. همچنین، شاخص مشابهی با داده‌های روزنامه‌های کیهان، اعتماد و ایران ساخته شد که همبستگی نسبتاً بالایی با شاخص اصلی نشان داده است.
برای تحلیل اثر تحریم بر بورس، از مدل ARDL (الگوی توزیع وقفه با تصحیح خطا) استفاده شده که متغیر وابسته آن لگاریتم شاخص کل بورس تهران است. نتایج نشان داده است که در بلندمدت (پس از کنترل اثر نرخ ارز و تورم)، ضریب شاخص تحریم منفی و معنادار است؛ یعنی تشدید تحریم‌ها موجب کاهش پایدار شاخص کل بورس می‌شود. ضریب سرعت تعدیل نیز (۰۵۴/۰-) نشان داد که حدود ۲۰ هفته طول می‌کشد تا شاخص به سطح تعادلی بازگردد؛ که این کندی با کارآیی کمتر بازار سرمایه ایران نسبت به بازارهای پیشرفته سازگار است.
در بین متغیرهای دیگر، ضرایب حجم معاملات، قیمت کالاهای پایه و تورم تولیدکننده در بلند مدت مثبت و معنادار بودند که این نتایج مورد انتظار هستند؛ چرا که قیمت کالاهای پایه و شاخص قیمت تولیدکننده مستقیماً بر نرخ فروش شرکت‌ها تأثیر می‌گذارند و افزایش حجم معاملات نیز به‌عنوان عاملی در جهت رونق بازار عمل می‌کند نزدیک به واحد بودن ضریب لگاریتم شاخص قیمت تولیدکننده نشان می‌دهد یک واحد درصد تغییر در تورم تولیدکننده، منجر به افزایش یک واحد درصدی شاخص کل خواهد شد.اما برخلاف انتظار اولیه، ضریب بلندمدت مربوط به نرخ دلار معنادار نیست. این موضوع می‌تواند ناشی از آن باشد که تغییرات نرخ دلار اثر خود را دربلند مدت در تورم تخلیه می‌کند و از آنجا که شاخص قیمت تولیدکننده ـ که بیانگر تورم تولیدکننده است ـ در معادله رگرسیون لحاظ شده، اثر بلندمدت نرخ دلار بی‌معنی شده است.
بر خلاف بلند مدت، در کوتاه‌مدت شاخص تحریم ضریب مثبت داشت؛ مثبت بودن ضریب به‌دست‌آمده می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که فعالان بازار انتظار دارند با شدت گرفتن تحریم‌ها، نرخ ارز افزایش یابد و در نتیجه سودآوری اسمی شرکت‌های بورسی بویژه شرکت‌های کالامحور مانند پتروشیمی‌ها و فلزات بالا رود؛ بنابراین سهام این شرکت‌ها رشد کرده و بازده مثبت نشان می‌دهد. با این حال، در کوتاه‌مدت و طی چند هفته اول، مداخلات دولت و بانک مرکزی مانع از افزایش نرخ ارز می‌شود. به همین دلیل، در برآورد رگرسیونی مشاهده می‌شود که تحریم اثر مثبتی بر بازده سهام دارد، هرچند اثر واقعی آن بر نرخ ارز سرکوب شده است.
این پژوهش نشان می‌دهد که تحریم‌ها در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌توانند اثرات متفاوت و حتی متضادی بر روند بازار سرمایه ایران داشته باشند. توجه به این تفاوت، همراه با شناخت کانال‌های اثرگذاری تحریم‌ها بر شاخص کل بازار سرمایه، می‌تواند به بهبود عملکرد سرمایه‌گذاران کمک کند. علاوه بر این، شاخص طراحی‌شده در این مطالعه ابزاری نوین و کاربردی برای رصد مستمر تحریم‌ها به شمار می‌رود و می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با بازار سرمایه مورد استفاده قرار گیرد.
منبع: محمودی میمند، محمد؛ ابراهیم‌نژاد، علی؛ برکچیان، سید مهدی. (۱۴۰۳). ساخت شاخص تحریم با استفاده از روش تحلیل محتوای خودکار و بررسی تأثیر آن بر بازار سهام تهران. پژوهشنامه اقتصاد و برنامه‌ریزی
انتهای پیام/