شمایل یک پدر
جواد صفوی منتقد سینما درباره مرحوم محمد کاسبی یادداشتی را ارائه کرده است.
ایران آنلاین: محمد کاسبی که ۲۰ مهر ماه در ۷۴ سالگی درگذشت، نه فقط یک بازیگر که یک عنصر تأثیرگذار در پایهگذاری بخش مهمی از سینمای پس از انقلاب اسلامی بود. محمد کاسبی علاوه بر بازیگری از پایهگذاران حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و همچنین مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و با توجه به آثار ساخته و پرداخته این مراکز بویژه در دهههای اول پس از پیروزی انقلاب، باید محمد کاسبی را جزو تأثیرگذارترین مهرههای فضای نمایشی پس از انقلاب دانست.
در میان بازیگران تئاتر، سینما و تلویزیون ایران، محمد کاسبی چهرهای بود که بیش از چهار دهه حضور حرفهایاش را با ثبات و تنوع پر کرد؛ بازیگری که از تئاتر مدرسهای و فعالیتهای جوانی در کاخ جوانان شروع کرد، وارد دانشکده هنرهای دراماتیک شد و سپس دامنه کارش را به سینما، تلویزیون، کارگردانی و نویسندگی گسترش داد.
مسیر آغاز و تکامل هنری کاسبی نشانهای از پیوند رفتوآمد میان تئاتر و تصویر است. پیشینه تئاتری او باعث شد که در نقشهایش بر جزئیات درونی شخصیت و نسبت بازی با متن تأکید داشته باشد؛ خصوصیتی که در نقشهای تلویزیونی و سینماییاش قابل ردیابی است. در سینمای ایران، محمد کاسبی بیش از همه برای بازی در آثاری شناخته میشود که هم از لحاظ فرم و هم محتوا ویژگیهای ملی-اجتماعی دارند. کاسبی برای فیلم «پدر» ساخته مجید مجیدی موفق به دریافت سیمرغ بلورین از چهاردهمین دوره جشنواره فیلم فجر شد.
او در این فیلم نقش ژاندارمی را داشت که با مادر بیوه یک پسر نوجوان به نام مهرالله ازدواج میکند و پسر نوجوان کینه ژاندارم را به دل میگیرد. رابطه پرتنشی که بین مهرالله و ژاندارم برقرار میشود، بدون نگاه نافذ و تغییر لحنهای بجای کاسبی روی پرده نمیدرخشید. محمد کاسبی برای فیلم اول مجید مجیدی یعنی «بدوک» و همچنین «دیوار» به کارگردانی محمدعلی طالبی و بازی گلشیفته فراهانی نیز نامزد دریافت جایزه از جشنواره فجر شد. ارتباط خوب کاسبی با مجیدی به همان دوران طلایی حوزه هنری بازمیگردد که در «بایکوت» محسن مخملباف نیز با هم همبازی بودند. با این حال یک بازی کمتردیدهشده از محمد کاسبی، بیشتر برای سینمادوستان قدیمیتر خاطرهساز شده و آن هم بازی در «زنگها» ساخته محمدرضا هنرمند در سال ۱۳۶۴ است. در آن فیلم باز هم نگاه نافذ، پوزخندها و سیگارکشیدنهای کاسبی توانسته بود شخصیت خبرنگار را به یکی از ارکان مهم بصری فیلم کابوسوار هنرمند بدل کند.
مرحوم کاسبی در تلویزیون نیز در آثار مهمی حضور داشت که برخی از آنها جنبههای معنوی یا تاریخنگر دارند. در مصاحبهای با آیفیلم او به این مسأله اشاره کرده بود که برخی نقشهایش در فیلم و سریالهای مذهبی و تاریخی مانند «صاحبدلان» و «مریم مقدس» برایش اهمیت ویژهای نسبت به دیگر نقشهایی که بازی کرده داشته است؛ با این حال همانطور که خودش نیز اذعان کرده بود، مردم او را با نقشهایش در آثار دیگری همچون سریال «خوشرکاب»، «سه در چهار» و «سه دونگ، سه دونگ» بیشتر به خاطر میآورند. او در «خوشرکاب» ساخته علی شاهحاتمی شمایلی از یک راننده کامیون عاشق ماک قرمزرنگش ارائه کرد که برای همه مخاطبان خاطرهساز شد. واگویهها و درددلهای او با یک جسم بیجان، عملاً به کامیون نیز جان بخشید.
حضور بیپیرایه و مردمی او در نقش یک پدر خانواده از طبقه فرودست جامعه در مجموعه کمدی «سه در چهار» ساخته مجید صالحی به دل مخاطبان دهه هشتاد تلویزیون نشست. این میزان از ارتباط مخاطب با شخصیتهای آثاری که کاسبی در آنها نقشآفرینی کرد و ارتباط با آن شخصیتها به لحن و نحوه اجرای مرحوم کاسبی باز میگشت، چرا که ویژگی بارز او در عمده نقشهایی که بهخصوص در قاب تلویزیون به یادگار گذاشت، طبیعیگرایی در بیان دیالوگها و حرکت بود. به این معنا که او از اغراق کلامی یا حرکات نمایشی افراطی پرهیز میکرد و توانایی ویژهای در انتقال احساسات پیچیده، کنشها و واکنشهای عاطفی با نگاه و سکوت داشت؛ به علاوه، تمایل او به ایفای نقشهای دارای ریشه اجتماعی و خانوادگی وی را نزد مخاطب عام محبوب کرد و باعث شد تا کاسبی در شخصیتهایی که پدرانه، مرشدگونه یا مشاور جلوهگر میشدند بهسرعت باورپذیر شود.
انتهای پیام/