«ایران» از ناترازی دخل و خرج صنعت کارگزاری گزارش میدهد
پاشنه آشیل کارگزاران بورس
روزهای داغ بورس تهران در شرایطی است که خط مقدم این بازار، یعنی کارگزاریها که واسط اصلی بازار سهام محسوب میشوند، حال و روز خوشایندی ندارند.
حبیب آرین_ گروه بورس: هفته گذشته که روز کارگزار برگزار شد، گلایههای بسیاری از سوی فعالان این بخش شنیده میشد و بعضاً حتی راه چاره را ناآگاهانه در افزایش کارمزد معاملات عادی عنوان میکردند. تصویر خیلی ساده آن است که رکود پنجساله بورس تهران باعث شده تا درآمدهای این واسطهها رو به افول رود، حال آنکه هزینههایشان با تورم افزایش یابد و بسیاری از آنها حتی در معرض ورشکستگی قرار گیرند. شاید رونق معاملاتی که در روزهای اخیر شاهد آن بودیم و روز گذشته نیز رکورد سه ماهه ارزش معاملات خرد سهام شکسته شد، بتواند مسکنی برای برونرفت از این وضعیت باشد. با این حال، ریشه درد جای دیگری است و آن هم تکدرآمدی بودن مدل کسبوکار کارگزاریهاست که صرفاً بر پایه کارمزد معاملات شده و هر چرخه رو به بالا یا رو به پایینی منجر به انبساط و انقباض شدید این صنعت شده است. امیر وفایی، کارشناس بازار سرمایه میگوید: «ما فقط از محل کارمزد معاملات درآمد داریم، در حالی که در دنیا منابع درآمدی دیگری هم وجود دارد. در کشور ما بابت کارمزد معاملات بلوکی یا خدمات کارشناسی برای ارائه خدمات اعتباری و همچنین خدماتی مانند معاملات الگوریتمی یا مشتقه هیچ کارمزدی دریافت نمیشود. من اعتقادی به افزایش کارمزد معاملات معمولی ندارم، اما بهنظرم کارمزد معاملات بلوکی و خدمات کارشناسی میتواند به پایداری صنعت کمک کند. به نظر میرسد راه برونرفت از این وضعیت، در تنوعبخشی به درآمدها، اصلاح نظام کارمزدها، بازنگری در تخفیف صندوقها و گسترش ابزارهای نوین مالی است.»
بازار سرمایه ایران در سالهای اخیر شرایط پرنوسانی را تجربه کرده است. رکود معاملات، افت ارزش بازار و کاهش نقدشوندگی، بسیاری از نهادهای مالی را تحت تأثیر قرار داده و در این میان، صنعت کارگزاری بیش از سایر بخشها از این وضعیت آسیب دیده است.
کارگزاریها که بهعنوان اصلیترین واسطه میان سرمایهگذاران و بازار شناخته میشوند، درآمد عمده خود را از محل کارمزد معاملات تأمین میکنند. این وابستگی شدید به کارمزدها در دورههایی که ارزش معاملات افت میکند، باعث میشود درآمد کارگزاریها نیز بهشدت کاهش یابد. از سوی دیگر، در حالی که درآمدها رو به کاهش بوده، هزینههای عملیاتی، نیروی انسانی و فناوری در این شرکتها با سرعت بالایی افزایش یافته است؛ ترکیبی که حاشیه سود صنعت را به پایینترین سطوح چند سال اخیر رسانده است.
فشار درآمدی و شرایط دشوار نهادهای مالی
در همین زمینه، امیر وفایی، کارشناس بازار سرمایه در گفتوگو با روزنامه ایران با اشاره به وضعیت فعلی صنعت کارگزاری گفت: «واقعیت این است که در پنج، شش سال گذشته بازار سرمایه شرایط خوبی نداشته و بهتبع آن، نهادهای مالی از جمله کارگزاریها نیز تحت تأثیر قرار گرفتهاند. سودآوری و رشد فعالیتها در این حوزه کاهش یافته و افت ارزش معاملات باعث شده عملکرد صنعت کارگزاری بهشدت تحتالشعاع قرار بگیرد.»
او افزود: «از طرفی هزینهها با نرخ تورم و حتی بیشتر از آن رشد کردهاند، اما درآمدها به دلیل کاهش ارزش معاملات افت چشمگیری داشته است. هرچند سال ۱۳۹۹ سال خاصی بود، اما از ۱۴۰۰ به بعد وضعیت کارگزاریها روزبهروز سختتر شده است. بخشی از فعالیتهایی که در گذشته در دل کارگزاریها انجام میشد، به سمت نهادهای مالی دیگر مانند سبدگردانها و مشاوران سرمایهگذاری رفته است و به این ترتیب سود این صنعت به جاهای دیگر منتقل شده است. به نظرم امروز صنعت کارگزاری در یکی از سختترین دورانهای خود به سر میبرد.»
افزایش هزینهها و چالش فناوری
در کنار افت درآمد، رشد بیسابقه هزینهها یکی از اصلیترین دغدغههای کارگزاریها در سالهای اخیر بوده است. هزینههای پرسنلی، توسعه زیرساختهای فناوری اطلاعات، ارتقای سامانههای معاملاتی و الزامات نظارتی، سهم قابلتوجهی از مخارج شرکتها را تشکیل میدهد.
در دنیای امروز، فناوری مهمترین بستر رقابتی میان کارگزاریهاست. هر کارگزاری برای حفظ و جذب مشتریان جدید، ناچار است پلتفرمهای آنلاین خود را بهروز کند، اپلیکیشنهای موبایلی کاربرپسند ارائه دهد و امنیت دادههای کاربران را تضمین کند. اما هزینه این سرمایهگذاریهای فناوری، در حالی که درآمدها افت کردهاند، فشار مضاعفی بر ساختار مالی شرکتها وارد کرده است. در همین حال، رشد مداوم هزینههای نیروی انسانی، بویژه در بخشهای تخصصی مانند فناوری، تحلیل و خدمات مشتریان، باعث شده کارگزاریها با چالش حفظ نیروی کار ماهر روبهرو شوند. این در حالی است که نظام کارمزدی فعلی امکان افزایش متناسب درآمد را فراهم نمیکند.
مدل تکدرآمدی و نبود کارمزدهای مکمل
وفایی در بخش دیگری از گفتوگو با «ایران» با اشاره به ساختار محدود درآمدی کارگزاریها گفت: «یکی از چالشهای اصلی، مدل تکدرآمدی کارگزاریهاست. ما فقط از محل کارمزد معاملات درآمد داریم، در حالی که در دنیا منابع درآمدی دیگری هم وجود دارد. در کشور ما بابت کارمزد معاملات بلوکی یا خدمات کارشناسی برای ارائه خدمات اعتباری و همچنین خدماتی مانند معاملات الگوریتمی یا مشتقه هیچ کارمزدی دریافت نمیشود. من اعتقادی به افزایش کارمزد معاملات معمولی ندارم، اما بهنظرم کارمزد معاملات بلوکی و خدمات کارشناسی میتواند به پایداری صنعت کمک کند. این موضوع در حال پیگیری از سوی کانون کارگزاران نیز هست.»
تحلیلگران بازار معتقدند ساختار تکدرآمدی کارگزاریها، ضعف بنیادی این صنعت است. در حالی که در بازارهای پیشرفته، کارگزاریها از محل ارائه خدمات متنوعی چون تحلیل داده، الگوریتمتریدینگ، مشاوره سرمایهگذاری، خدمات اعتباری و حتی فعالیت در حوزه داراییهای دیجیتال درآمدزایی میکنند، در ایران این ظرفیتها هنوز فعال نشده است.
همچنین، طی سالهای اخیر رویهای در صنعت شکل گرفته که در آن بسیاری از کارگزاریها برای جذب صندوقهای سرمایهگذاری و مشتریان حقوقی، تخفیفهای قابلتوجهی در کارمزد معاملات ارائه میکنند. این سیاست در ابتدا با هدف توسعه ابزارهای نوین و حمایت از صندوقها توجیهپذیر بود، اما با گذشت زمان به یک عادت نهادینه تبدیل شده است. در شرایطی که صندوقها اکنون به بازیگران بزرگ و پایدار بازار بدل شدهاند، ادامه این تخفیفها فشار مضاعفی بر درآمد کارگزاریها وارد کرده است.
فرصتهای از دسترفته در بازارهای نوین
وفایی در بخش دیگری از گفتوگو با «ایران» درباره فرصتهای توسعه درآمدی در بازار سرمایه گفت: «بازار سرمایه ایران از فرصتهای مربوط به داراییهای دیجیتال و فضای توکنسازی داراییها استفاده نکرده است. به نظرم تنها بستر مناسب برای توسعه این حوزه، پلتفرمهای معاملاتی کارگزاریها هستند. اگر سیاستگذار با سرعت بیشتری در این زمینه حرکت کند، میتوان از این ظرفیت بزرگ بهرهمند شد.»
او همچنین به بازار ثانویه تأمین مالی جمعی اشاره کرد و گفت: «بازار ثانویه برای تأمین مالی جمعی (کراودفاندینگ) نیز میتواند یکی از مسیرهای جدید درآمدی باشد. در مجموع، کارگزاریها امروز در شرایط دشواری قرار دارند، اما در صورت افزایش ارزش معاملات و ایجاد تنوع درآمدی، میتوان به بهبود وضعیت این صنعت امیدوار بود.»
به گفته کارشناسان، این حوزهها ـ از توکنسازی داراییها تا بازار ثانویه کراودفاندینگ ـ میتواند آینده جدیدی برای بازار سرمایه رقم بزند. کارگزاریها به دلیل زیرساختهای معاملاتی و ارتباط مستقیم با سرمایهگذاران، بهترین موقعیت را برای توسعه این ابزارها دارند. اما پیشنیاز اصلی آن، تسهیل مقررات و تصمیمگیری سریعتر از سوی نهادهای سیاستگذار است.
وضعیت پیچیده امروز
بررسی صورتهای مالی کارگزاریها نشان میدهد این صنعت در یکی از حساسترین مقاطع خود قرار دارد.
افت ارزش معاملات، رشد فزاینده هزینهها، فشار ناشی از رقابت کارمزدی و انتقال بخشی از فعالیتها به سایر نهادهای مالی، ترکیبی از عوامل را ایجاد کرده که پایداری مالی کارگزاریها را تهدید میکند.
در کنار این چالشها، افزایش انتظارات سرمایهگذاران از کیفیت خدمات و توسعه بسترهای فناورانه نیز هزینههای جدیدی بر دوش کارگزاریها گذاشته است. در چنین شرایطی، حفظ وضعیت موجود بدون تغییر در سیاستهای درآمدی، میتواند تداوم فعالیت بسیاری از شرکتها را دشوار کند.
بهگفته کارشناسان، راه برونرفت از این وضعیت در تنوعبخشی به درآمدها، اصلاح نظام کارمزدها، بازنگری در تخفیف صندوقها و گسترش ابزارهای نوین مالی است. اگر سیاستگذاران و نهادهای ناظر مسیر نوآوری و رقابت سالم را هموار کنند، کارگزاریها میتوانند بار دیگر نقش خود را بهعنوان موتور محرک بازار سرمایه بازیابند؛ صنعتی که با وجود همه فشارها، همچنان بخش جداییناپذیر از سازوکار اقتصاد سرمایهمحور کشور باقی خواهد ماند.
انتهای پیام/