«ایران» از دستاوردهای وزارت نیرو در توسعه ظرفیتهای صنعت برق گزارش می‌دهد
تولد بازارهای جدید برق
در سال‌های اخیر وزارت نیرو با اتکا به سیاست‌های کلان اقتصادی و انرژی کشور و در اجرای قوانین مصوب گام‌های بلندی در جهت توسعه ظرفیتهای تولید برق، جلب مشارکت بخش خصوصی و ایجاد بازارهای شفاف و رقابتی برداشته است.
حدیث حدادی_ گروه اقتصادی: استراتژی وزارت نیروی دولت چهاردهم در سال اول به تحقق دستاوردهای مهمی منتهی شده است؛ تحقق ظرفیت جدید نیروگاهی توسط صنایع بزرگ و احداث و بهرهبرداری ۲۴۰۰ مگاوات نیروگاه جدید، ایجاد ابزارهای نوین و بازارمحور برای افزایش مشارکت بخش خصوصی و تضمین تحویل برق خریداری شده و طراحی مشوق‌های انگیزشی برای سرمایهگذاران که در این گزارش به تشریح مسیر منتهی به این دستاوردها و نتایج‌شان پرداخته شده است.
تحقق ۲۴۰۰ مگاوات نیروگاه جدید
مطابق ماده (۴) قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق که مصوب سال ۱۴۰۱ است؛ صنایع بزرگ و انرژی بر همچون صنایع فولاد، آلومینیوم، مس و پتروشیمی‌ها مکلف شده‌اند نسبت به احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاههای حرارتی با بازدهی بالا و نیروگاههای تجدیدپذیر اقدام کنند. بعد از تصویب آیین‌نامه اجرایی این ماده در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲ توسط هیأت وزیران چهارچوب حقوقی و مشوق‌های لازم برای آن مشخص شد. در این طرح به منظور افزایش سرمایهگذاری از مشوق‌هایی همچون تأمین سوخت با تعرفه ترجیحی، تسهیل صدور مجوزها و معافیت‌‌های مالیاتی استفاده کرده‌اند.
بر این اساس آمار و اطلاعات اعلام شده از سوی مدیریت شبکه برق ایران تاکنون حدود ۲ هزار و ۴۰۰ مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید توسط این صنایع احداث و به بهرهبرداری رسیده است. در واقع این امر نه تنها منجر به پایداری برق صنایع شده، بلکه به افزایش قابلیت اطمینان شبکه سراسری برق نیز کمک قابل توجهی کرده است.
ابزارهای نوین بازار محور برای تسهیل ورود بخش خصوصی
وزارت نیرو با درک ضرورت کاهش تصدی گری دولتی و جذب سرمایه‌های خصوصی، با اصلاح و توسعه چهارچوب‌های نهادی و قانونی، بسترهای لازم برای حضور پررنگ‌تر بخش خصوصی در حوزه تولید و مبادله برق را فراهم کرده که مهم‌ترین این ابزارها توسعه معاملات در بورس انرژی، راهاندازی تابلوی تخصصی (برق سبز)، ایجاد تابلوی برق آزاد و راهاندازی بازار گواهیهای صرفهجویی انرژی است.
با ابلاغ دستورالعمل توسعه مبادلات برق در بورس انرژی معاملات برق از حالت انحصاری خارج و به بازاری شفاف و رقابتی تبدیل شده است، به طوری که در این بازار عرضه کنندگان (نیروگاههای دولتی و خصوصی) و خریداران (صنایع بزرگ، شرکتهای توزیع و خرده فروشی) می‌توانند به صورت مستقیم و در قالب تابلوی معاملاتی اول، به تبادل برق بپردازند. در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۵۸ میلیارد کیلووات ساعت و در شش ماهه اول ۱۴۰۴ بیش از ۵۷ میلیارد کیلووات ساعت برق در بورس انرژی به فروش رفته است که این رقم نشان دهنده بلوغ نسبی بازار و استقبال گسترده عرضه کنندگان و خریداران از سازوکار بورس است.
راهاندازی تابلوی تخصصی «برق سبز»
این تابلو در بورس انرژی در سال ۱۴۰۲راهاندازی شد تا نیروگاههای تجدیدپذیر بتوانند برق تولیدی خود را به صورت فیزیکی یا در قالب «گواهی تولید برق تجدیدپذیر» عرضه کنند. صنایع بزرگ نیز می‌توانند برای تأمین سهم قانونی خود از انرژی‌های پاک، از این بازار استفاده کنند. خریداران برق سبز تا میزان برق خریداری شده از برنامه‌های مدیریت بار در ایام ناترازی معاف هستند. از ابتدای راهاندازی تاکنون بیش از ۱.۵ میلیارد کیلووات ساعت برق در تابلو سبز به فروش رفته است.
ایجاد تابلوی برق آزاد
یکی دیگر از اقدامات وزارت نیرو از ابتدای دوره چهاردهم مربوط به ایجاد تابلوی برق آزاد است. در واقع این تابلو با ویژگی منحصربه فرد معافیت از خاموشی و محدودیت مصرف در ایام ناترازی بستری جذاب برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در احداث نیروگاههای جدید و معامله برق مطمئن فراهم کرده است. عرضه برق در این تابلو تضمین‌هایی برای سرمایهگذاران ایجاد می‌کند. از ابتدای راهاندازی تاکنون بیش از ۳ میلیارد کیلووات ساعت برق در تابلو سبز به فروش رفته است.
راهاندازی بازار گواهیهای صرفهجویی انرژی
این ابزار که بر سمت تقاضا و مدیریت مصرف تمرکز دارد نیز یکی از اقدامات صورت گرفته در حوزه بورس انرژی برق در دوره دولت چهاردهم محسوب می‌شود. سرمایهگذاران با اجرای پروژههای بهینه‌سازی همچون نوسازی سیستم‌‌های سرمایشی و روشنایی این گواهی را دریافت کنند. از سوی دیگر کسانی که گواهی صرفهجویی دریافت کرده‌اند، مالکیت مقدار معینی برق صرفهجویی شده را خواهند داشت و می‌توانند این میزان برق را در بورس انرژی به فروش برسانند. در مقابل صنایعی که به دنبال برق پایدار هستند، می‌توانند آنها را خریداری کرده و نیاز خود را برطرف کنند. این سازوکار، با هزینه‌ای به مراتب کمتر از احداث نیروگاه، پتانسیل آزادسازی حداقل ۷ هزار مگاوات مصرف پیک در دوره ناترازی تابستان در بخش خانگی را دارد. از ابتدای راهاندازی این طرح تاکنون ۲۵ میلیون کیلووات ساعت گواهی صرفهجویی دوره اوج بار و بیش از ۵۸ میلیون کیلووات ساعت گواهی صرفهجویی دوره عادی(غیر اوج) در بورس انرژی به فروش رفته است.
مشوق‌های برق خصوصی در ایام ناترازی
پایبندی وزارت نیرو به تعهد تحویل برق، سنگ بنای اعتماد‌سازی در بازارهای نوین برق است. اسناد و دستورالعمل‌‌های متعدد، از جمله «دستورالعمل توسعه مبادلات برق در بورس انرژی» و «مقررات حاکم بر تابلو برق آزاد»، به صراحت شرکتهای «توانیر» و «مدیریت شبکه برق ایران» را موظف کرده‌اند که تحویل برق مبادله شده در تابلوی اول، تابلوی برق سبز و تابلوی برق آزاد را حتی در ایام ناترازی و پیک مصرف تضمین کنند. بر اساس گزارش‌های ثبت شده، در ایام ناترازی دوره تابستان بیش از ۹۸ درصد میزان مگاوات برق سبز و آزاد خریداری شده مشترکین صنعتی و ۱۰۰ درصد انرژی خریداری شده سبز و آزاد آنها تحویل داده شده است.
نکته حائز اهمیت و انگیزشی، اعطای ضرایب تشویقی فراتر از میزان تولید واقعی برای صنایع سرمایه‌گذار در نیروگاههای تجدیدپذیر است. بر اساس روش اجرایی ماده (۹) آیین‌نامه اجرایی ماده (۴) قانون مانع زدایی، صنایعی که نیروگاه تجدیدپذیر احداث کنند، نه تنها به میزان ۱۰۰ درصد تولید نیروگاه خود از مدیریت بار(خاموشی) معاف می‌شوند، بلکه این معافیت با اعمال ضرایب تشویقی از ۱.۳ تا ۱.۸ افزایش می‌‌یابد.
برای نمونه، یک صنعت فولادی که نیروگاه خورشیدی با ظرفیت منصوبه ۱۲۰ مگاوات در سال ۱۴۰۴ احداث نموده است، تولید متوسط معادل ۶۰ مگاوات در هر ساعت در بازه ۱۲ ساعته در دوره ناترازی سال ۱۴۰۴ داشته که با اعمال ضریب تشویقی ۱.۸ به میزان ۱۰۸ مگاوات حق معافیت از خاموشی برخوردار می‌شود که مشوقی بسیار قدرتمند برای سرمایهگذاری در این حوزه و بازگشت سرمایه سریع است. علاوه بر این، این صنایع مجازند مازاد برق تولیدی خود را در بورس انرژی یا از طریق قرارداد دوجانبه به فروش رسانند. این اقدامات عملی محقق شده، اعتماد سرمایهگذاران و بازیگران بازار را جلب کرده و به توسعه پایدار بازار انرژی کشور کمک شایانی می‌کند.
گذار برق از اقتصاد دولتی به بازار رقابتی و شفاف
مجموعه اقدامات وزارت نیرو از تدوین برنامه‌های کلان و قوانین پایه مانند «قانون مانع‌زدایی» گرفته تا اجرای عملیاتی بازارهای متنوع و نوین در بورس انرژی و طراحی مشوق‌های هوشمند (مانند ضرایب تشویقی احداث برق سبز)، نشان‌دهنده عزم جدی این وزارتخانه برای عبور از اقتصاد دولتی و ایجاد فضای رقابتی، شفاف و جذاب برای سرمایهگذاری خصوصی در صنعت برق است. این چهارچوب جامع، نه تنها به افزایش پایدار ظرفیتهای تولیدی و کاهش ناترازی منجر شده، بلکه با ارائه گزینه‌های متعدد و سودمند به مصرف‌کنندگان بزرگ، امکان مدیریت بهینه هزینه و تأمین برق مطمئن را نیز برای آنان فراهم ساخته است.
نتایج این اصلاحات در ایجاد فضای رشد و خصوصی‌‌سازی صنعت برق کاملاً محسوس است. به طوری که بورس انرژی به بستر مناسبی برای مشارکت مردمی و سرمایهگذاری بخش خصوصی تبدیل شده که این امر در نهایت به توسعه پایدار صنعت برق کشور منجر خواهد شد. در واقع این اصلاحات ساختاری نشان می‌دهد که دولت با درک ضرورت مشارکت بخش خصوصی، گام‌های بلندی در جهت حرفه‌ای‌‌سازی و شفاف‌سازی بازار برق برداشته که تداوم این روند می‌تواند صنعت برق ایران را به یکی از جذاب‌ترین حوزه‌‌های سرمایهگذاری در منطقه تبدیل کند.
رشد ۳۷ درصدی معاملات برق حرارتی در بورس انرژی
در همین راستا معاون عملیات و نظارت بر بازار بورس انرژی ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار روزنامه ایران عنوان کرد: از تاریخ ۷ مرداد ۱۴۰۳، همزمان با آغاز به کار دولت چهاردهم تاکنون در تابلوی برق عادی بورس انرژی ایران مجموعاً ۱۲۲ میلیون و ۰۳۸ هزار و ۳۵۳ مگاوات ساعت برق معامله شده که ارزش این معاملات به ۱۸ میلیارد و ۵۰ میلیون و ۱۷۳ هزار تومان رسیده است. این میزان در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته دارای ۳۷ درصد رشد از نظر حجم معاملات و رشد ۷۳ درصدی در ارزش معاملات است.
محمد احمدی افزود: « یکی از علل این رشد اصلاح دستورالعمل توسعه مبادلات برق در بورس انرژی ایران در روزهای ابتدایی فعالیت دولت چهاردهم (از اول مهرماه ۱۴۰۳) بوده که این اصلاحات منجر به راهاندازی بازار برق جبرانی در آذر ماه ۱۴۰۳ و همچنین الزام ثبت قراردادهایی با ظرفیت بالای ۲۰ مگاوات در بورس انرژی با هدف افزایش شفافیت و انضباط معاملاتی شد.»
وی گفت: « در واقع در این بازه بیشترین قیمت ثبت شده مربوط به تاریخ ۲۷ اسفند ۱۴۰۳ معادل ۲۶۰ تومان بر کیلووات ساعت و کمترین قیمت نیز مربوط به تاریخ ۲۶ دی ۱۴۰۳ برابر حدوداً ۸۷ تومان بر کیلووات ساعت بوده است. همچنین بیشترین حجم و ارزش معاملات در تاریخ ۲۴ فروردین ۱۴۰۴ بوده به طوری که در این تاریخ ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۶۳ مگاوات ساعت برق به ارزش حدوداً ۳۸۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان داد و ستد شده است.»
احمدی اظهار کرد: «با توجه به نقش بازار مشتقه برق در قیمت‌دهی به سایر بازارها و تسویه نقدی آن (یک روز پس از معامله) ضروری است مشترکان با دیماند (مقدار مصرف مجاز برق در یک فاصله زمانی مشخص) بیش از یک مگاوات به تأمین برق مورد نیاز خود پیش از دوره تحویل از طریق بازار مشتقه بورس انرژی ایران ترغیب شوند تا با تعمیق بازار کشف منصفانه قیمت برق نیز تقویت شود.»
وی تصریح کرد: « برای پایداری مالی زنجیره تأمین برق، تأمین منظم نقدینگی شرکتهای توزیع و خرید ماهانه برق بر مبنای قیمت‌‌های کشف شده در بورس انرژی ایران از جمله اقداماتی است که می‌تواند به شفافیت، عدالت قیمتی و توسعه بازار برق کشور منجر شود.»
رشد معاملات برق سبز با پذیرش ۱۴۲ نیروگاه تجدیدپذیر
احمدی در خصوص توسعه بازار برق سبز بیان کرد: «از تاریخ ۷ مرداد ۱۴۰۳ تاکنون، تعداد ۱۴۲ نیروگاه تجدیدپذیر با ظرفیت نامی مجموعاً ۳۰۰ مگاوات ساعت در بورس انرژی ایران پذیرش شده‌اند. در این مدت، حجم کل معاملات انجام شده توسط این نیروگاهها به میزان یک میلیون و ۲۳۱ هزار و ۸۰۰ مگاوات ساعت و به ارزش بیش از ۶۶ میلیارد و ۷۱۱ میلیون تومان رسیده که نشان‌دهنده ۱۰۲ درصد رشد حجم و ۲۰۱ درصد رشد ارزش نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته است.»
وی با اشاره به معاملات انجام شده، افزود: « بیشترین قیمت ثبت شده مربوط به تاریخ ۲۵ تیر ۱۴۰۴ با نرخ ۸ هزار تومان بر کیلووات ساعت بوده و کمترین قیمت در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ با رقم ۲ هزار و ۷۰۰ تومان است. علاوه بر آن بیشترین حجم معاملات معادل ۳۲ هزار و ۳۴۵ مگاوات ساعت و بیشترین ارزش مبادلاتی به میزان حدوداً ۲۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان در تاریخ ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ بوده است.»
احمدی اظهار کرد:« در راستای توسعه بازار برق سبز پیشنهاد می‌شود نقش سازمان ساتبا در عرضه به عنوان نیروگاه مجازی افزایش یابد، همچنین مجوز حضور در بورس انرژی برای نیروگاه‌هایی که دارای قرارداد‌های تهاتری، خرید تضمینی یا سایر توافقنامه‌ها با ساتبا هستند، صادر شود و سیاست‌های تشویقی و الزامی در سمت تقاضا نیز تقویت شود.»
نقشآفرینی برق آزاد در عبور از ناترازی
احمدی گفت: « از تاریخ ۷ مرداد ۱۴۰۳، ۲۱۰ نیروگاه برق کوچک مقیاس در بورس انرژی ایران پذیرش شدند تا در عبور از ناترازی برق کشور نقشآفرینی کنند. این نیروگاهها به همراه نیروگاههای خود تأمین، توانستند در مجموع ۱۰ میلیون و ۲۴۳ هزار و ۲۸۴ مگاوات ساعت برق را به ارزش ۳۲ میلیارد و ۲۸۶ میلیون و ۵۱۸ هزار تومان در این بازار ثبت کنند.»
وی افزود: « از مهم‌ترین اقدامات دولت چهاردهم در این زمینه می‌‌توان به راهاندازی معاملات نیروگاههای خودتأمین در آذرماه ۱۴۰۳ و تصویب مقررات حاکم بر تابلوی برق آزاد در بورس انرژی ایران اشاره کرد که نقش قابل توجهی در افزایش حجم و ارزش معاملات نیروگاههای کوچک مقیاس داشته است.»
احمدی اظهار کرد: « همچنین در این بازه بیشترین قیمت ثبت شده مربوط به تاریخ ۳۱ فروردین ۱۴۰۴ با نرخ ۷ هزار و ۳۰۰ تومان بر کیلووات ساعت و کمترین قیمت مربوط به ۲۶ مهر ۱۴۰۴ با رقم ۶۷۷ تومان بر کیلووات ساعت بوده است. بیشترین ارزش معاملات در تاریخ ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ معادل یک میلیارد و ۷۳۷ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان و بیشترین حجم معاملات در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۴۰۴ با رقم ۷۳۳ هزار و ۴۸۵ مگاوات ساعت نیز به ثبت رسیده است.»
پیشنهادهای سیاست‌گذاری برای ارتقای بازار برق آزاد
وی تأکید کرد: «با توجه به تأثیر مستقیم برنامه‌های مدیریت مصرف و ناترازی بر قیمت‌‌گذاری بازار برق آزاد، پیشنهاد می‌شود این برنامه‌‌ها حداکثر یک ماه پیش از آغاز توسط متولی ذی‌ربط اعلام و از طریق بورس انرژی ایران به صورت عمومی منتشر شود تا شفافیت بازار افزایش پیدا کند.»
احمدی تصریح کرد: « یکی از دلایل اصلی پایین بودن قیمت برق عادی، یارانه‌ای بودن قیمت سوخت نیروگاهها است. به طوری که تحویل سوخت با نرخ پایین موجب کاهش انگیزه برای بهبود بازدهی و نوسازی فناوری در نیروگاهها شده است. راهکار اساسی، واقعی‌سازی قیمت سوخت از طریق بازار و انتقال یارانه از زنجیره تولید به زنجیره مصرف است.»
وی خاطر نشان کرد:« تابلوی برق آزاد می‌تواند بستری برای آزادسازی قیمت سوخت نیروگاهها باشد و امکان خرید سوخت از بورس انرژی توسط نیروگاههای عرضه‌کننده را فراهم کند.»
احمدی گفت: «پاسخگویی بار به عنوان یکی از کارآمدترین ابزارهای مدیریت ناترازی برق، ظرفیت بالایی برای اجرا در بستر بورس انرژی ایران دارد. این سازوکار نه تنها به بهبود تخصیص نقدینگی در صنعت برق کمک می‌کند، بلکه رقابت‌پذیری و جذابیت سرمایهگذاری در پروژههای توسعه‌ای برق کشور را نیز افزایش می‌دهد.»
انتهای پیام/