چگونه الفاشر به یک جنگ تمام عیار نیروهای داخلی تبدیل شد؟
رد پای خارجی‌ها در بحران سودان
سودان که از یکشنبه هفته گذشته درگیر یک جنگ داخلی تمام عیار توسط نیروهای پشتیبان در الفاشر شده است، در یکی از بحرانی‌ترین دوران سیاسی خود به سر می‌برد. جنگ میان دو گروه که انقلاب سودان را هدایت کردند، منجر به کشته شدن هزاران نفر در این کشور شد.
گروه جهان: الفاشر، پایتخت ایالت دارفور شمالی، پس از عقب‌نشینی ارتش سودان به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) به رهبری محمد حمدان دقلو، مورد حمایت امارات افتاده است.
سازمان ملل متحد این اشغال و کشتارهای جمعی، اعدام‌های خودسرانه و جست‌و‌جوهای خانه‌به‌خانه برای شکار غیرنظامیان را محکوم کرده و وضعیت را «جهنمی تاریک» توصیف می‌کند. تاکنون بیش از ۶۵۲ هزار نفر در داخل کشور آواره شده‌اند و کمبود مواد غذایی و دارویی نگرانی کارگران امدادی را افزایش داده است. بازماندگان گزارش داده‌اند که حملات و گلوله‌باران‌ها موجب کشته و معلول شدن اعضای خانواده‌هایشان شده است. ۱۸ ماه پیش از عقب‌نشینی ارتش سودان از شهر، محاصره نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) صدها هزار نفر را بدون غذا یا مایحتاج ضروری در داخل شهر گرفتار کرده بود.
بیش از 36هزار نفر از روز شنبه، عمدتاً با پای پیاده، به طویله، شهری در حدود ۷۰ کیلومتری (۴۳ مایلی) غرب الفاشر که در حال حاضر تقریباً 650هزار آواره را در خود جای داده است. سقوط الفاشر به دست نیروهای پشتیبانی سریع می‌تواند آغازگر تجزیه دیگری در سودان، بیش از یک دهه پس از ایجاد سودان جنوبی باشد. آخرین جنگ در آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد، زمانی که تنش بین ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) به درگیری در پایتخت، خارطوم، منجر شد. درگیری‌های پس از آن ده‌ها هزار نفر را کشته و بیش از ۱۲ میلیون نفر را آواره کرده است.
نیروی‌های پشتیبانی سریع، در حملاتی وحشیانه، بسیاری از مردم را شکنجه و اعدام کرده‌اند. الحارث ادریس الحارث محمد، سفیر سودان در سازمان ملل، به شورای امنیت گفت: «آنچه در شهر الفاشر اتفاق می‌افتد، یک حادثه جداگانه نیست. بلکه ادامه یک الگوی سیستماتیک کشتار و پاکسازی قومی است که این شبه‌نظامیان از زمان شورش خود در آوریل ۲۰۲۳ انجام داده‌اند».
اتحادیه آفریقا، طی این سال‌ها با چندین دور مذاکرات صلح درصدد پایان دادن به رقابت‌ها برآمدند، و تنها موفق به ایجاد یک آتش‌بس سه ماهه در 12 سپتامبر شدند، اما از25 اکتبر مجدداً آتش جنگ شعله کشید و نیروهای پشتیبان سریع و نیروهای مسلح سودان وارد جنگی داخلی شدند که اکنون به یک کشتار جمعی وحشتناک از غیرنظامیان تبدیل شده است.
سودان از انقلاب ۲۰۱۸ تا بحران کنونی
در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸، مردم سودان پس از دهه‌ها حکومت عمر البشیر، دست به اعتراض زدند و خواهان دموکراسی شدند. چند ماه بعد، دو فرمانده نظامی با کودتا به سرنگونی بشیر کمک کردند و وعده دادند آینده کشور مطابق خواست مردم خواهد بود. چهار سال بعد، این دو متحد پیشین، عبدالفتاح برهان و محمد حمدان دقلو (حمتی)، اکنون در جنگ با یکدیگر هستند و صدها غیرنظامی کشته و هزاران نفر آواره شده‌اند.
سودان سابقه طولانی کودتا دارد. ارتش رسمی (ساف) پس از استقلال از حکومت انگلیسی-مصری، قدرت زیادی کسب کرد. اولین کودتا در ۱۹۵۸ توسط عبدالله خلیل رخ داد، سپس کلنل جعفر نمیری در دهه ۱۹۶۰ و عمر البشیر در ۱۹۸۹ دولت‌های سودان را سرنگون کردند. بشیر با بهره‌گیری از تجربه کودتاهای پیشین، با راهبرد «ضدکودتا» خود را محافظت کرد و قدرت ارتش و شبه‌نظامیان وابسته را تقویت کرد.
در سال ۲۰۰۳، شورش دارفور رخ داد. بشیر به جای اتکا به ارتش، به گروه شبه‌نظامی جنجوید متکی شد. این گروه با خشونت گسترده، هزاران غیرنظامی را قتل‌عام و ده‌ها هزار نفر را آواره کرد. محمد حمدان دقلو، رهبر جنجویدها، بعدها به فرمانده RSF و یکی از محورهای بحران کنونی تبدیل شد. بشیر با اعطای قدرت مالی و نظامی به RSF وفاداری او را تضمین کرد و کنترل معادن طلا و قاچاق سلاح را به او سپرد.
سال ۲۰۱۱، با استقلال سودان جنوبی، منابع نفتی از دست بشیر خارج و اقتصاد کشور دچار مشکل شد. در ۲۰۱۳، RSF به عنوان نیروی موازی نظامی رسماً معرفی و هدف اصلی آن حفاظت از بشیر اعلام شد. همزمان ارتش در صنایع اساسی کشور نفوذ داشت و این توزیع قدرت، شکاف اقتصادی و اجتماعی را تشدید کرد.
اعتراضات ۲۰۱۸، ناشی از شرایط اقتصادی و بودجه عظیم اختصاص یافته به امنیت، به بزرگ‌ترین انقلاب تاریخ سودان منجر شد. اعتراضات همزمان در سراسر کشور و پایتخت ادامه یافت. بشیر حاضر به کناره‌گیری نشد اما در آوریل ۲۰۱۹، برهان و حمیدتی با کودتا او را برکنار کردند. مردم برکناری بشیر را جشن گرفتند اما به این دو فرمانده اعتماد نداشتند.
پس از سقوط بشیر، برهان و حمیدتی کنترل کشور را در شورای انتقالی به دست گرفتند. ابتدا عبدالله حمدوک به نخست‌وزیری رسید اما پس از مداخله نظامی و فشار فرماندهان، در ژانویه ۲۰۲۲ استعفا کرد. برهان به رهبر عملی کشور و حمیدتی به معاون او تبدیل شد. اختلاف اصلی میان این دو فرمانده بر سر ادغام RSF در ارتش و مدت زمان این ادغام بود؛ برهان خواستار دو سال و حمیدتی 10سال بود.
این اختلاف به جنگ مسلحانه کنونی منجر شد. هر دو طرف صدهزار نیروی مسلح در سراسر کشور مستقر کرده‌اند؛ برهان کنترل نیروی هوایی را دارد و حمیدتی با منابع مالی و کنترل نیروهای واکنش سریع، نیروی زمینی گسترده‌ای در اختیار گرفته است. تاکنون صدها غیرنظامی کشته و هزاران نفر آواره شده‌اند و آتش‌بس‌های موقت بارها نقض شده‌اند.
بحران کنونی نتیجه ترکیبی از تاریخ طولانی کودتاها، توزیع قدرت میان ارتش و شبه‌نظامیان، اختلافات شخصی میان فرماندهان و شکست انتقال دموکراتیک است.
عوامل شعله‌ور شدن دوباره جنگ داخلی
درگیری میان برهان و حمتی از آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد. نیروهای واکنش سریع، با حمایت امارات، اسرائیل، حملات گسترده‌ای علیه غیرنظامیان انجام داده و کنترل دارفور را به دست گرفته‌اند. اشغال الفاشر نمونه‌ای از نقض گسترده حقوق بشر و ادامه روند «پاکسازی قومی» است. سازمان ملل هشدار داده که هیچ گذرگاه امنی برای غیرنظامیان وجود ندارد و وضعیت این شهر بشدت وخیم است.
ریشه‌های تاریخی این بحران به ساختار نظامی و سیاسی سودان بازمی‌گردد. البشیر و پیش از او فرماندهان دیگر، برای حفظ قدرت، همواره با کودتا و ایجاد نیروهای مسلح موازی، کنترل کشور را در دست داشتند. در دارفور، نبود نماینده سیاسی، تبعیض علیه قبایل غیرعرب و محرومیت اقتصادی باعث شورش شد و بشیر برای سرکوب از نیروهای جنجوید و بعدها RSF استفاده کرد.
این نیروها با خشونت بی‌رحمانه غیرنظامیان را سرکوب کردند و حمیدتی با ثروت و قدرت خود، نفوذ گسترده‌ای پیدا کرد. اشغال الفاشر پایتخت سودان جنوبی، نتیجه سال‌ها اختلاف و رقابت میان دو فرمانده نظامی است که زمانی متحد بودند.
وضعیت کنونی سودان، ترکیبی از بحران انسانی، رقابت سیاسی و تاریخی طولانی کودتاهاست. سازمان ملل این جنگ را بدترین بحران انسانی جهان توصیف کرده و هشدار داده که بدون توقف خشونت‌ها و تأمین امنیت غیرنظامیان، شرایط فاجعه‌بارتر خواهد شد.
انتهای پیام/