گزارش «ایران» از صنعت پویانمایی ملی که اگر فرصت مهیا شود در جهان کاری می‌کند کارستان؛
جسور و بالابلند مثل انیماتورهای ایرانی
کمتر کسی فکرش را می‌کرد انیمیشن در کشور ما به چنان پیشرفتی برسد که بتواند با آثار کمدی روی پرده رقابت کند و رکوردهای متعددی را به جا بگذارد. شاید بتوان گفت برخلاف خارج از کشور که بیشتر اسم کمپانی مهم است تا آدم‌ها اما در ایران چنین پیشرفتی در عرصه انیمیشن مرهون تلاش‌های جوانان همین آب و خاک است.
سپیده شریعت رضوی - خبرنگار: هفته پیش روز جهانی انمیشین بود و به این بهانه بر آن شدیم تا با سه نفر از فعالان این حوزه از جمله هادی محمدیان که ساخت آثاری پرفروش و پرمخاطب نظیر «فیلشاه» و «شاهزاده روم» را در کارنامه کاری خود دارد، رضا ارژنگی که این روزها با انیمیشن سینمایی «یوز» به عنوان پرفروش‌ترین انیمیشن سینمای ایران در سال ۱۴۰۴ میزبان مخاطبان در سینماهاست و همچنین دکتر محمدعلی صفورا مدرس دانشگاه درباره شرایط و موانع ساخت انیمیشن در ایران، دلایل موفقیت و عدم موفقیت انیمیشن‌های ایرانی در جذب مخاطب و فعالیت استودیوهای انیمیشن گفت‌وگو کنیم.
رضا ارژنگی: انیمیشن در ایران هرگز متولی خصوصی نداشته است
رضا ارژنگی نویسنده و کارگردان انیمیشن سینمایی «یوز» که این روزها در سینماهای سراسر کشور در حال اکران است و با استقبال بیش از نیم میلیون مخاطب روبه‌رو شده، یکی از مهم‌ترین موانع ساخت انیمیشن در ایران را کمبود نیروی متخصص دانست و عنوان کرد: «عزیزان در ادامه مسیر تمایل پیدا می‌کنند که شرایطی را برای خودشان به وجود بیاورند که دیگر در ایران فعالیت نکنند یعنی یا از ایران بروند و به استودیوهای خارجی بپیوندند یا در ایران باشند و با داخل کار نکنند و با خارج از کشور همکاری داشته باشند.»
او ادامه داد: «تورم و مسائل مالی نیز از دیگر موانع ساخت انیمیشن است. در حقیقت متعهد ماندن به برآورد هزینه بسیار سخت است. ناگفته نماند که من در این زمینه مانع خاصی در اکران نمی‌بینم. البته که نگاه عمومی به انیمیشن در ایران این است که اثر برای بچه‌هاست یعنی عملاً ما در گیشه سینماها می‌بینیم که مقابل اسم انیمیشن نوشته شده است برای کودک و نوجوان. شاید بتوان گفت به اثر انیمیشن نگاه کارتونی می‌شود.»
کارگردان «یوز» با بیان اینکه موفقیت انیمیشن ایران ابتدا به ساکن مرهون انتخاب سوژه مناسب است، گفت: «ابتدا باید داستانی روان و ساده با شخصیت‌هایی که بچه‌ها بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند، داشت. اگر بخواهیم انیمیشن‌های ایرانی پیشرفت کنند باید شرایطی فراهم شود تا بتوانیم با انیمیشن‌های خارجی رقابت کنیم یعنی مخاطب ایرانی حق انتخاب بین انیمیشن داخلی و خارجی را داشته باشد.» ارژنگی معتقد است که چیزی به اسم استودیو انیمیشن در ایران وجود ندارد و اگر از نظر فنی با یک استودیو استاندارد در خارج از کشور مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که اصولاً نمی‌توان به معنای واقعی کلمه اسم‌شان را استودیو گذاشت بلکه تجمعات کوچک هستند که چندین نفر به صورت دورکاری فعالیت و شروع به ساخت انیمیشن می‌کنند.
او ادامه داد: «ناگفته نماند که علاقه‌مندان به حوزه انیمیشن و کسانی که در این بخش فعالیت می‌کنند، روز به روز بیشتر می‌شود. البته نگرانی بسیار بزرگی هم به اسم هوش مصنوعی وجود دارد. در زمان‌های قدیم کسی که عاشق انیمیشن بود به سرعت وارد این حوزه می‌شد اما الان از خود می‌پرسد آیا من روی انیمیشن سرمایه‌گذاری کنم در صورتی که ممکن است تا چند ماه دیگر هوش مصنوعی تمام نرم‌افزارها را خنثی کند. من معتقدم این فکر اشتباه است چراکه هیچ چیز جای خلاقیت انسان را نخواهد گرفت و هوش مصنوعی در نهایت برای کمک و دستیاری به ما خواهد پیوست ولی این نگرانی همیشه وجود دارد.»
نویسنده انیمیشن «یوز» درباره نقاط قوت ساخت انیمیشن در ایران اظهار کرد: «تیم‌هایی که شروع به ساخت انیمیشن می‌کنند، خوشبختانه درباره مدت زمان ساخت، سختی کار و چه بسا هزینه حساب و کتاب جزء به جزء نمی‌کنند و اگر بخواهند منطقی برخورد کنند هیچ وقت انیمیشن نمی‌سازند. در حالی که در خارج از کشور برای انیمیشنی بسیار ساده حساب و کتاب و سپس سرمایه‌گذاری می‌کنند. در ایران کمی قضیه فرق می‌کند و ما فقط با عشق و امیدی که به این حرفه داریم، به تولید فکر می‌کنیم و انیمیشن می‌سازیم.»
او افزود: «درباره نقطه ضعف اصلی نیز باید بگویم که ما هنوز یک متولی قدرتمند در انیمیشن ایران نداریم. همچنین نگاه همه به انیمیشن بچگانه است یعنی می‌گویند برای بچه‌هاست و آن را حتی در جشنواره‌های ایرانی هم جدی نمی‌گیرند و چون هیچ کس نگاه جدی به آن ندارد، پس فیلمنامه‌های جدی هم برایش نوشته نمی‌شود و این صنعت در کل آنقدری که باید جدی گرفته نمی‌شود و یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتش این است که از رقابت جهانی باز مانده است. در حقیقت اینکه انیمیشن‌های ایرانی بتوانند با قدرت وارد باکس آفیس خارجی شوند و بفروشند، هنوز آرزوی خیلی از افراد است.»
محمدعلی صفورا: نیاز مخاطب و قصه‌گویی؛ دو مؤلفه مهم انیمیشن‌سازی است
دکتر محمدعلی صفورا، مدرس و کارگردان انیمیشن با بیان اینکه می‌توان انیمیشن را در سه حوزه سینمایی، تلویزیونی و کوتاه تجربی که جهان هر سه آنها با هم متفاوت است، تقسیم‌بندی کرد، گفت: «انیمیشن کوتاه تجربی بسیار در ایران جا افتاده و جوایز زیادی گرفته است. انیمیشن تلویزیونی هم که مسیر خودش را طی می‌کند. اما در این میان انیمیشن سینمایی به هر حال یکی از انواع بسیار سخت است به این دلیل که یک ساختار وسیع درام دارد و همه ابعاد و عناصر سینما لازم است در آن دیده شود. همچنین مخاطب‌شناسی درست انیمیشن سینمایی مهم است. اینکه چقدر در این حوزه‌ها توانمند هستیم، زیرساخت‌ها هم بسیار است که شامل جنبه‌های تکنیکی و فنی، شناخت جنبه‌های زیبایی شناسانه است و همچنین بحث اقتصاد و سرمایه است. انیمیشن سینمایی نسبت به انیمیشن تلویزیونی و کوتاه تجربی، عمر بسیار کوتاه‌تری دارد. حدود شاید ۱۵ تا ۲۰ سال است که انیمیشن‌های سینمایی در ایران ساخته می‌شوند و هنوز لازم است که بیشتر درباره آن تجربه کرد تا نواقص برطرف شود.
او با اشاره به اینکه موفقیت انیمیشن در جذب تماشاگر به دو عامل شناخت مخاطب و نیازهای آن و قصه‌گویی درست و مناسب بر اساس مدیا وابسته است، بیان کرد: اگر به این موارد توجه داشته باشیم، قطعاً انیمیشن می‌تواند با مخاطب وسیع ارتباط برقرار کند. نکته دیگری که باید اضافه کنم این است که حتماً موضوع و ژانرهایی که مخاطب دوست دارد باید در آثار انیمیشن سینمایی باشد و هر کدام از این موارد اگر وجود نداشته باشد، قطعاً انیمیشنی که ساخته می‌شود، با مخاطب محدودتری ارتباط برقرار می‌کند. عناصر جذابیت در سینما و انیمیشن بسیار مهم است یعنی زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی به اضافه عناصر جذابیت و دراماتیک در کنار یکدیگر می‌توانند باعث موفقیت اثر و گسیل مخاطب به سینماها شوند. به هر شکل انیمیشن مدیایی است که به همه عناصر بیانی سینما و انیمیشن و شناخت مخاطب نیازمند است تا بتواند به بهترین شکل با مخاطب خودش ارتباط برقرار کند.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه استودیوهای تولید انیمیشن زیادی طی ۲۵ تا ۳۰ سال گذشته شکل گرفته است، مطرح کرد: متأسفانه بسیاری از این شرکت‌ها و دفاتر کوچک به دلیل مسائل اقتصادی به حالت تعطیل درآمدند. چون انیمیشن ایران مستلزم حمایت مالی از سوی دولت است و در بخش خصوصی بودجه و سرمایه به سمت انیمیشن آورده نمی‌شود. او تأکید کرد: ناگفته نماند که حمایت نهادهای دولتی از ساخت انیمیشن متأسفانه به دلیل بودجه‌های محدود، کمتر و این باعث شده که بسیاری از نیروهای متخصصی که در داخل بودند جذب پروژه‌هایی در خارج از کشور بشوند و حتی مهاجرت کنند. این وضعیت ارتباط سازمان‌های دولتی در زمینه تولید انیمیشن با بدنه انیمیشن که سازندگان آثار هستند، است. بخش خصوصی در حال رشد است و شاید بتواند کمی صنعتی‌تر بشود. اگر چرخه اقتصادی درست به حرکت دربیاید، شاید نیروهایی که مهاجرت کردند، کم کم جذب تولیدات داخلی شوند. به هر حال سیاستگذاری می‌تواند انیمیشن را به سمت و سوی درست هدایت می‌کند. این استاد دانشگاه نقاط ضعف انیمیشن‌های ایرانی را عدم شناخت شکل روایت و قصه‌های جذاب برای مخاطب و همچنین در مواردی کارگردانی دانست و اظهار کرد: به هر حال ایران نیروی متخصص در حوزه انیمیشن دارد و به لحاظ تکنولوژی و فنی توانسته است اتفاقات خوبی را رقم بزند و در مسیر صنعتی شدن است که اگر بتوانیم ضعف‌های خود را برطرف کنیم به نتایج بهتری می‌رسیم.
هادی محمدیان: سرمایه انسانی انیمیشن ایرانی در سطح استاندارد جهانی است
هادی محمدیان انیمیشن‌ساز که ساخت آثار پُرمخاطبی نظیر «فیلشاه»، «شاهزاده روم» و... را در کارنامه کاری خود دارد، با اشاره به اینکه ایران در این سال‌ها بسیار در حوزه ساخت انیمیشن پیشرفت کرده و تعداد زیادی از جوانان ایرانی که الان در این حوزه متخصص هستند و حتی تخصصشان با دیگران در بعضی از عرصه‌ها برابری می‌کند و حتی بالاتر از توانمندی‌های جهانی است، گفت: «این سرمایه بسیار بزرگی برای مملکت است. بسیاری از فعالان این حوزه الان در پروژه‌های داخلی کار می‌کنند و تعدادی نیز با پروژه‌های خارجی همکاری دارند.»
او ادامه داد: «مهم‌ترین چیزی که برای ساخت انیمیشن لازم است، نیروی انسانی و در واقع نیروی متخصص ساخت انیمیشن است که خوشبختانه در کشورمان زیاد داریم. انیمیشن صنعت های‌تک است و الان ای‌آی در بیشترین جایی که بروز پیدا کرده، انیمیشن است و همیشه لبه تکنولوژی بوده. ساخت انیمیشن بسیار گران است و در حال حاضر یک سینمایی انیمیشن حداقل دو یا سه برابر اثر بیگ پروداکشن سینمایی رئال بودجه نیاز دارد. همچنین ساخت آن نیازمند سه سال زمان است و در واقع باید فریم به فریم فیلم را بسازند. ما نیروی متخصص داریم اما اینکه در فضایی کنار هم جمع و تبدیل به تیم شوند، یکی از موانع است.» محمدیان تأکید کرد: «متأسفانه در این زمینه راه را اشتباه رفتیم. ما دنبال این بودیم آدم‌های سرمایه‌داری که صرفاً پول دارند، وارد این عرصه شوند؛ اعم از سازمان‌های دولتی یا خصولتی و با سرمایه‌گذاری آنها بتوانیم فیلم بسازیم. ما اگر بتوانیم به جوانان مستعدی که استعداد و تخصصشان واقعاً با متخصص‌های خارجی برابری می‌کند، کمک کنیم تا خودشان بتوانند شرکت دانش‌بنیان تأسیس و به شکل درست جذب سرمایه کنند، قطعاً اتفاق بهتری رخ می‌دهد و باعث کم شدن هزینه‌ها و بهینه شدن مراحل مختلف تولید می‌شود.»
وی ادامه داد: «اتفاق خوب دیگری رخ داده است؛ اینکه تا الان زمین بازی در دست آثار کمدی بوده اما الان وقتی انیمیشنی وارد چرخه اکران می‌شود، مخاطب جذب می‌کند. همان اتفاقی که در دنیا رخ می‌دهد. معتقدم اکران انیمیشن مسیر طبیعی خودش را طی می‌کند و به‌زودی آثار با کیفیت بیشتری تولید می‌شوند. اگر بخواهم درباره وضعیت اکران هم صحبت کنم باید بگویم کاش سانس‌های بهتری به انیمیشن داده شود چون ما سالن‌های زیادی در کشور داریم و همچنین سالن‌های خالی مانند سالن کانون پرورش فکری که می‌توانند برای تماشای انیمیشن مجهز شوند.»
این انیمیشن‌ساز با اشاره به اینکه انیمیشن مدیوم بسیار جذابی است، گفت: «در دنیا انیمیشن‌ها در اکران پیشتاز هستند و این به دلیل جنس خود انیمیشن یعنی تفاوتش با دنیای رئال و خیال‌پردازانه و رویاگونه بودن است که باعث می‌شود مخاطب بیشتری وارد سینما شود. همچنین در این سال‌ها فیلم‌ها به لحاظ کیفی بسیار پیشرفت کرده‌اند. البته بعضاً آثاری بودند که کیفیت پایینشان باعث شده است اعتماد مخاطب به انیمیشن کم شود، اما اگر به صورت کلی نگاه کنیم، همه فیلم‌ها رشد نسبی داشتند و الان دیگر فیلم ضعیف نداریم. همچنین به مرور انیمیشن‌سازان متوجه این شده‌اند که مخاطب ایرانی چه چیزی دوست دارد و الزاماً این نیست که ما بخواهیم از آثار خارجی کپی کنیم، چراکه دیگر امضای خودمان را در آثارمان داریم. ناگفته نماند اگر زیست ایرانی در آثار دیده و نوستالژی‌ها آورده شود، برای بچه‌ها جذاب است.»
محمدیان در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به اینکه در حال حاضر متصدی اصلی انیمیشن، ارگان‌ها و شرکت‌های شبه‌دولتی و نیمه‌دولتی هستند و درباره دانش‌بنیان‌ها غفلت شده است، مطرح کرد: «البته استادیوهایی هستند که گردانندگانشان از ابتدا در حوزه انیمیشن فعالیت و پله‌پله رشد کرده‌اند اما تعدادشان بسیار کم و موانع زیادی سر راهشان است. انگار که برخی دوست دارند به شکل لیبرال و سرمایه‌داری با شرکت‌ها برخورد کنند یعنی فرد پولداری باشد که تأمین بودجه اتفاق بیفتد و بقیه برایش کار بسازند. اگر کسی بخواهد خلاف این مسیر برود، اذیت می‌شود. همچنین استودیوهای کوچک‌تر هم داریم که جوانان علاقه‌مند به انیمیشن با انگیزه بسیار و سودای ساخت اثر آن را برپا کرده‌اند، اما حمایت‌های لازم از آنها نمی‌شود.»
وی یادآور شد: «متأسفانه ما نتوانستیم در این سال‌ها این ایده را پیاده کنیم که استودیوها را به ابرشرکت‌های بزرگ یا اصطلاحاً کمپانی تبدیل کنیم و متأسفانه استودیوهایی که فیلم‌های بلند ساختند و احساس کردند که این در و دیوار و کیس‌ها و سیستم‌هاست که انیمیشن را می‌سازد، عملکرد غلطی داشتند و هویت لازم برای استودیو و کمپانی نداشتند. همچنین رفتن افراد از شرکت‌ها باعث شد که آنها افت بسیار شدید پیدا کنند. بسیاری می‌گویند که در دنیا انیمیشن‌ها را به نام کمپانی‌ها می‌شناسند نه به نام کارگردان و عوامل. این مسأله برای استودیوهای چندهزار نفره که حمایت بسیار قوی از افرادش می‌کند و همه آدم‌ها دوست دارند در آن شرکت کار کنند، صدق می‌کند اما الان برای ما شدنی نیست. در کشور ما نیروی انسانی مهم است و هنوز آنقدر شبیه آمریکا و شرکت‌های کشور لیبرال نشدیم که سرمایه‌دار و کمپانی مهم باشد.»
محمدیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه معتقد است انیمیشن در ایران واقعاً نقطه ضعف ندارد، بیان کرد:« همچنین ما با رقم‌های ۲۰۰ و ۳۰۰ میلیون دلار هم مواجهیم.» محمدیان در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: «تنها چیزی که مرا در سال‌ها فعالیت در حوزه انیمیشن خوشحال می‌کند، این است که توانستیم آدم‌های زیادی را در این حوزه داشته باشیم که لحظه به لحظه در حال افزایش است. حضور این جوانان بااستعداد و توانمند که انگار در ژنشان تلاش و کوشش و انگیزه مضاعف و در ذهنشان شوق موفقیت وجود دارد، بسیار خوشحال‌کننده است و خستگی ناملایمت‌ها و بی‌مهری‌‌ها را از بین می‌برد. به نظرم همین حضور بچه‌های مستعد، متخصص و باانگیزه باعث می‌شود سوء مدیریت و عدم توجه به این بچه‌ها جبران شود.»
انتهای پیام/