با وجود افت صادرات، تراز تجاری تهران با بغداد مثبت ۴ میلیارد دلار است
بازخوانی پرونده تجارت با عراق
صادرات ایران به عراق این روزها با مجموعه‌ای از چالش‌ها روبه‌رو شده است. تغییر سیاست‌های اقتصادی و تعرفه‌ای دولت عراق، محدودیت‌های بانکی و ارزی، مشکلات لجستیکی در مرزها، کندی در ترخیص کالا و افزایش قیمت محصولات ایرانی در بازار عراق، جریان تجارت را کند و پرهزینه کرده است.
گروه اقتصادی: این موانع نه تنها باعث می‌شود رقابت کالاهای ایرانی در بازار عراق روند کاهشی داشته باشد بلکه آسیب‌پذیری اقتصاد کشور در برابر نوسانات منطقه‌ای و ریسک وابستگی به مقاصد محدود صادراتی را افزایش داده است. با این حال برخی از کارشناسان بر این باورند که کاهش صادرات به عراق نگران کننده نیست و اقلام اصلی صادراتی ایران شرایط خاص و در بازار عراق تقاضا دارند.
بازار عراق به عنوان دومین مقصد کالاهای ایرانی به شمار می‌رود و در میان همسایگان، بیشترین صادرات به این کشور انجام می‌شود. بنابراین می‌توان گفت هرگونه تغییر سیاست در این بازار مستقیماً فروش کالاهای ساخت ایران را در این بازار با مشکل مواجه می‌سازد.
طبق تازه‌ترین آمار منتشرشده از سوی سازمان توسعه تجارت ایران، در شش‌ماهه اول سال‌جاری، کشور عراق با در اختیار داشتن سهم ارزشی ۱۷.۷ درصد از کل صادرات ایران، حدود ۴ میلیارد و ۵۸۸ میلیون دلار کالا از تجار ایرانی خریداری کرده و حجم کالاهای صادراتی به عراق در این مدت حدود ۱۲ میلیون و ۹۷۷ هزار تن بوده است. بااین‌حال، مقایسه صدور کالا با مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد صادرات به عراق از نظر ارزشی ۱۳ درصد و از نظر وزنی ۱۲ درصد کاهش‌یافته است.
سازمان توسعه تجارت در خصوص کاهش صادرات به عراق چنین تحلیل کرده است: «دلیل اصلی کاهش صادرات به عراق، کاهش صادرات گاز طبیعی است. عدم اظهار بموقع و بی‌نظمی در ثبت اظهارنامه توسط شرکت ملی گاز ایران، صادرات کشور را با نوسان‌های متعدد روبه رو ساخته است.»
واردات کم رمق
در حوزه واردات، عراق در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۴ در میان ۱۰ کشور مبدأ وارداتی ایران قرار ندارد. این موضوع موجب شده تا تراز تجاری ایران با عراق همچنان مثبت باقی بماند. اگرچه تراز مثبت تجاری به معنی ارزآوری بیشتر از بازار آن کشور است، اما فاصله زیاد واردات و صادرات با کشورها به منزله تجارت یک سویه محسوب می‌شود. آنچه در خصوص تجارت با عراق شاهد هستیم نیز مصداقی از این نوع تجارت است. واردات ایران از عراق در نیمه نخست سال ارزشی معادل ۲۳۳ میلیون دلار داشت که سهم ارزشی کالاهای عراقی در کل واردات را ۰.۸ درصد ثبت کرده است. همچنین کالاهای وارداتی از این کشور همسایه وزنی معادل ۶۴ هزار تن داشته‌اند. تراز تجاری ایران و عراق مثبت ۴ میلیارد و ۳۵۵ میلیون دلار است که بیشترین تراز مثبت تجاری در میان کشورهای همسایه محسوب می‌شود.
جزئیات تغییرات صادرات به عراق
اگرچه ایران همچنان تجارت با عراق را به شیوه‌های گذشته و به صورت یک‌سویه ادامه می‌دهد اما در ماه‌های اخیر صادرات به عراق با چالش‌هایی مواجه بوده که نگرانی فعالان اقتصادی را برانگیخته است. کارشناسان افت صادرات را ناشی از سیاست‌های جدید تجاری و تعرفه‌های دولت عراق، ناترازی انرژی در داخل کشور و مشکلات گمرکی و قانونی می‌دانند. در همین راستا جهانبخش سنجابی، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق در گفت‌و‌گو با ایسنا با اشاره به تأثیر عوامل بانکی و ارزی بر قیمت کالاهای ایرانی در بازار عراق عنوان کرده است: «به دلیل محدودیت‌های بانکی، تعرفه‌های گمرکی و ناترازی نرخ ارز، کالاهای ایرانی در بازار عراق به طور میانگین حدود ۱۷ درصد گران‌تر از کالاهای مشابه چینی و ترکیه‌ای عرضه می‌شوند. این اختلاف قیمت باعث کاهش قدرت رقابتی کالاهای ایرانی و افت بخشی از صادرات شده است.»
به گفته سنجابی بخش عمده کاهش صادرات ایران به عراق مربوط به افت صادرات گاز طبیعی است. در کنار آن، در چند قلم محدود مانند میلگرد، برخی مواد شیمیایی و اقلام غذایی نیز کاهش ثبت شده که بیشتر به محدودیت‌های فصلی و تصمیمات داخلی دولت عراق برمی‌گردد. بااین‌حال جریان صادرات ایران به عراق همچنان برقرار است و پیش‌بینی می‌شود بخشی از این افت، در آمار هشت‌ماهه جبران شود. او معتقد است که این کاهش صادرات فاحش یا نگران‌کننده نیست و اقلام اصلی صادراتی ایران شرایط خاص خود را داشته‌اند و همچنان در بازار عراق تقاضا برای آنها وجود دارد. هرچند مرزهای رسمی فعال هستند، اما فرآیندهای ترخیص و حمل‌ونقل هنوز به‌صورت یکپارچه و روان انجام نمی‌شود.
ضرورت تقویت نظام لجستیکی
مشکلات زیرساختی و لجستیکی اگرچه چالش‌های شایع تجارت خارجی ایران هستند اما در خصوص تجارت با عراق به نظر می‌رسد نقش مهمی دارند. در همین زمینه، سید محمد موسوی‌نسب، رئیس اتاق بازرگانی ایلام در گفت‌وگویی، با اشاره به مشکلات زیرساختی در مبادلات مرزی میان دو کشور بیان کرده است: «در سال‌های اخیر، نبود امکانات کافی برای تخلیه و بارگیری کالا در مرزها و گمرکات، بویژه در مرز مهران، روند تجارت را برای بازرگانان ایرانی دشوار کرده است. مشکلات لجستیکی و کمبود فضا در پایانه‌های مرزی، زمان ترخیص و هزینه حمل‌ونقل را افزایش داده است.»
همچنین محمدعلی امامی، مدیرکل دفتر خدمات آماد سازمان توسعه تجارت، به چالش‌های ساختاری در مدیریت مرزها اشاره کرده است و گفته تا زمانی که نظام لجستیکی کشور تقویت نشود و مدیریت مرزها یکپارچه نشود، نمی‌توان از رقابت‌پذیری صادرات ایران سخن گفت.
تحولات جدید در سیاست انرژی عراق
اما موضوع دیگری که از سوی مقامات سیاسی عراق عنوان شده و از سوی کارشناسان ایرانی به عنوان یکی از دلایل کاهش صادرات از آن یاد شده، مربوط به سیاست خودکفایی انرژی و به تبع آن صدور دستور توقف واردات فرآورده‌های نفتی میانی است. به گزارش تسنیم به نقل از اویل‌پرایس، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، اعلام کرده است که کشورش با افزایش ظرفیت پالایشگاهی و رشد تولید داخلی، به خودکفایی در تولید بنزین، دیزل و نفت سفید دست‌یافته و ازاین‌پس واردات این فرآورده‌ها متوقف خواهد شد.
هرچند صادرات ایران به عراق با افت و نوسان همراه شده، اما عراق همچنان نقشی راهبردی در صادرات کشور دارد. باوجود این، تجربه سال‌های اخیر نشان داده که اتکا به مقاصد محدود تجاری، بدون تقویت زیرساخت‌های مرزی، بهبود نظام حمل‌ونقل و افزایش توان رقابتی تولید، می‌تواند به مشکلی جدی در تجارت خارجی ایران تبدیل شود. بنابراین حفظ و تثبیت جایگاه ایران در بازار عراق، بیش از هر زمان دیگر، نیازمند اصلاح سیاست‌های داخلی، بازنگری واقع‌بینانه و مذاکره بین دولت‌هاست.
انتهای پیام/