گزارش «ایران» درباره «موسیقی‌تئاتر» و چالش‌های آن؛
همنوایی نُت و نمایش روی صحنه
«موسیقی‌تئاتر»، هنری که سال‌ها در سایه نور صحنه پنهان مانده بود، این روزها دوباره به میان گفت‌وگوهای جدی جامعه هنری بازگشته است. انجمن موسیقی‌تئاتر ایران(خانه تئاتر)، با حضور جمعی از آهنگسازان، نوازندگان و کارشناسان این حوزه، گام تازه‌ای در مسیر احیای جایگاه واقعی این بخش تخصصی برداشته است؛ بخشی که به گفته فعالان آن، نه تزئین صحنه، بلکه روح پنهان روایت نمایشی است.
حامد قریب - گروه فرهنگی: این انجمن در تازه‌ترین نشست خود، چهارشنبه شانزدهم مهر میزبان رضا مردانی، مدیرکل هنرهای نمایشی و بابک رضایی، مدیرکل موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از چهره‌های مطرح فعال در حوزه موسیقی‌تئاتر بود. این نشست، فرصتی را فراهم کرد تا دغدغه‌هایی که سال‌ها در سکوت مانده بودند، مطرح شوند. نبود داوران متخصص در جشنواره‌ها، نادیده‌گرفتن زحمات آهنگسازان و بی‌توجهی به استانداردهای حرفه‌ای تولید موسیقی برای صحنه از جمله این موارد به شمار می‌آید. بنابراین صحبت‌های مطرح شده در این نشست که شامل برنامه‌ریزی برای انتخاب موسیقی سال تئاتر و اضافه شدن بخش «موسیقی‌تئاتر» در جریان برگزاری جشنواره موسیقی فجر بود، بهانه‌ای شد تا به این موضوع بپردازیم.
در متن پیش رو، اعضای هیأت‌مدیره انجمن از جمله سعید ذهنی، ریچارد عیسی‌پور، شهرام نجاتی و شروین عباسی، بر ضرورت ایجاد ساختارهای علمی و نظام‌مند در ارزیابی آثار تأکید کردند و از آغاز طرح ملی ارزیابی تخصصی موسیقی‌تئاتر از نیمه دوم سال ۱۴۰۴ خبر دادند. این حرکت که با هدف کشف استعدادهای تازه و ارتقای سطح کیفی موسیقی در آثار نمایشی شکل گرفته است، می‌تواند سرآغاز دوره‌ای تازه در همگرایی موسیقی و تئاتر ایران باشد؛ دوره‌ای که در آن، صدا و صحنه دوباره به زبانی واحد سخن می‌گویند.
موسیقی‌تئاتر، رکن فراموش‌شده صحنه‌های نمایشی است
یکی از ارکان مغفول‌مانده تئاتر، موسیقی تئاتر است؛ بخشی از هنر که گرچه اغلب در پس‌زمینه شنیده می‌شود، اما در ژرف‌ترین لایه‌های اثر، نفس می‌کشد و بر جان مخاطب می‌نشیند.
در طول سال‌های فعالیتم، به‌عنوان آهنگساز تخصصی تئاتر، سینما و تلویزیون و نیز به‌عنوان مدرس دانشگاه، بارها شاهد این بوده‌ام که فقدان ارزیابی تخصصی و کارشناسانه موسیقی‌تئاتر، چه آسیب‌هایی به کیفیت آثار وارد کرده است. امروز دیگر نمی‌توان از کنار این مسأله با سکوت یا بی‌تفاوتی عبور کرد.
نبودِ کارشناسان متخصصِ موسیقی‌تئاتر در فرآیند داوری جشنواره‌ها، نه‌تنها موجب نادیده‌گرفتن تلاش و خلاقیت آهنگسازان این حوزه می‌شود، بلکه به‌تدریج استانداردهای تولید موسیقی برای صحنه را هم پایین می‌آورد. نتیجه، همان چیزی است که امروز در بسیاری از آثار شاهدیم: موسیقی‌هایی که یا صرفاً تزئینی‌اند یا به لحاظ دراماتیک و زیبایی‌شناختی در خدمت کلیت اثر قرار نمی‌گیرند.
پیشنهاد من ساده اما جدی است: برای ارتقای سطح کیفی موسیقی‌تئاتر، حضور آهنگسازان و متخصصان این حوزه در ترکیب هیأت‌های داوری جشنواره‌های تئاتری کشور، بویژه در سطوح استانی و ملی، یک ضرورت است، نه یک انتخاب. از این طریق، نه‌تنها می‌توان به ارزیابی علمی و هنری آثار دست یافت، بلکه می‌توان استعدادهای درخشان آهنگسازی، نوازندگی و حتی خوانندگی در عرصه تئاتر را در سراسر کشور، خصوصاً در استان‌ها و شهرستان‌های محروم، شناسایی و حمایت کرد.استعدادهایی که اگر دیده نشوند، خاموش خواهند شد و اگر پرورش یابند، می‌توانند نسل تازه‌ای از موسیقیدانان خلاق را به صحنه بیاورند. در همین راستا، خوشبختانه انجمن موسیقی‌تئاتر ایران گام اول را برداشته و با انتشار فراخوانی اعلام کرده است که ارزیابی تخصصی موسیقی‌های اوریجینال ساخته شده برای تئاتر، از نیمه دوم سال ۱۴۰۴ در تهران آغاز خواهد شد و از سال ۱۴۰۵ به‌صورت سراسری در کل کشور اجرا می‌شود.
این طرح با هدف تحلیل علمی آثار، شناسایی ظرفیت‌های نهفته و ایجاد بسترهایی برای تعامل میان آهنگسازان، نوازندگان و خوانندگان تئاتر شکل گرفته است تا نه‌فقط کیفیت آثار ارتقا یابد، بلکه عدالت فرهنگی در دسترسی به فرصت‌های دیده‌شدن نیز محقق شود. در ادامه این حرکت ارزشمند، انجمن موسیقی‌تئاتر ایران، فرم ارزیابی تخصصی‌ای طراحی کرده است که معیارهای دقیق و علمی برای سنجش کیفیت موسیقی‌تئاتر را در بر می‌گیرد. این فرم، نه‌تنها به داوران کمک می‌کند تا با نگاه کارشناسانه و منظم، آثار را بررسی کنند، بلکه به آهنگسازان نیز بازخوردی کاربردی و سازنده ارائه می‌دهد. معیارهای ارزیابی در این فرم شامل موارد مهمی از جمله: خلاقیت و نوآوری در ایده‌ها و ترکیب سازها، هماهنگی موسیقی با متن و اجرای نمایش، تأثیرگذاری دراماتیک موسیقی بر روایت، کیفیت هنری در ملودی، هارمونی و انسجام قطعات، نوآوری در بومی‌سازی یا بین‌المللی‌سازی زبان موسیقایی، کیفیت اجرای خطوط آوازی و‌سازی و همچنین کیفیت صدابرداری در ضبط یا اجرای زنده است.
این روش نظام‌مند و دقیق، فرصت می‌دهد که هر اثر بر اساس جنبه‌های گوناگون هنری و فنی بررسی شود و داوران بتوانند نظر کیفی خود را با دلایل مستند بیان کنند. این فرم، بخشی از تلاش‌های انجمن برای ایجاد شفافیت، عدالت و ارتقای کیفی موسیقی‌تئاتر است و مطمئناً در کمک به رشد هنرمندان جوان و استعدادهای مناطق کمتر توسعه‌یافته نقش کلیدی خواهد داشت. امیدوارم این حرکت، آغازی برای شکل‌گیری یک جریان جدی و مداوم در راستای اعتلای موسیقی‌تئاتر ایران باشد و چون پلی برای پیوند میان نسل‌ها، مناطق و رویکردهای متفاوت در این حوزه هنری پیچیده و ارزشمند عمل کند.
سعید ذهنی (رئیس هیأت مدیره انجمن موسیقی‌تئاتر ایران)
لزوم تدوین سند راهبردی میان موسیقی و تئاتر
نشست تخصصی انجمن موسیقی‌تئاتر در تئاتر شهر، توانست گامی رو به جلو در مسیر احیای هویت مشترک موسیقی و تئاتر باشد. از دیدگاه بنده به عنوان عضو هیأت مدیره، این نشست بیش از هر چیز نشان داد که نیاز به گفت‌وگوی مستمر و برنامه‌ریزی ساختاریافته داریم.
حضور مدیران ارشد دو حوزه موسیقی و تئاتر در یک مکان، خود پیامی روشن داشت: دیگر موسیقی‌تئاتر، هنر فراموش‌شده نیست. با این حال، آنچه اهمیت دارد، تبدیل این تعاملات نمایشی به برنامه‌های عملیاتی است.
باید پذیرفت که سال‌هاست موسیقی در تئاتر ما به حاشیه رانده شده و بسیاری از تولیدات، از فقر خلاقیت در استفاده از موسیقی رنج می‌برند. اگر می‌خواهیم این روند تغییر کند، باید سه اقدام را در اولویت قرار دهیم:
۱. تدوین سند راهبردی مشترک بین انجمن موسیقی‌تئاتر، هنرهای نمایشی و دفتر موسیقی
۲. برگزاری کارگاه‌های تخصصی برای ایجاد زبان مشترک بین کارگردانان و آهنگسازان
۳. ایجاد بانک اطلاعاتی از آهنگسازان و اهالی موسیقی‌تئاتر
نشست تخصصی انجمن موسیقی‌تئاتر در تئاتر شهر، آغاز راهی است که باید با پیگیری اعضای انجمن و حمایت نهادهای ذی‌ربط به نتیجه برسد. اگر تنها به برگزاری چنین جلساتی بسنده کنیم، فرصت تاریخی برای احیای این هنر را از دست داده‌ایم.
ریچارد عیسی‌پور (عضو هیأت مدیره انجمن موسیقی‌تئاتر ایران)
انجمن موسیقی‌تئاتر ایران، داوری و ارزیابی آثار نمایشی را از سر می‌گیرد
از آنجایی که موسیقی‌تئاتر به عنوان یکی از تخصصی‌ترین بخش‌های موسیقی به شکلی منحصر به فرد، مانند پلی هنر نمایش و موسیقی را به هم مرتبط کرده و باعث رنگ آمیزی یک اثر دراماتیک می‌شود، انجمن موسیقی خانه تئاتر به عنوان تنها مرجع تخصصی موسیقی‌تئاتر در ایران که از همراهی حرفه‌ای‌ترین اعضا تحت عناوین آهنگساز، نوازنده، خواننده و مهندسی صدا در این عرصه بهره می‌برد، از بدو تأسیس همیشه سعی در این داشته که بتواند جایگاه واقعی و اصلی این تخصص مهجور مانده را به جامعه هنری بشناساند. دراین راستا پس از رایزنی‌های بسیار، هیأت مدیره انجمن بر آن شد که در جهت به اشتراک گذاشتن نتایج حاصل از جلسات متعدد با مسئولان هر دو حوزه تخصصی، در قالب نشستی با حضور اعضا، مسئولین مربوطه و علاقه‌مندان، نتایج به دست آمده را به اطلاع عزیزان برساند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به شروع دوباره داوری موسیقی نمایش‌های روی صحنه در جهت کشف استعدادهای تازه، تشویق کارگردان‌ها به استفاده از موسیقی‌های اوریجینال به جای موسیقی‌های انتخابی برای نمایش‌ها، بررسی و داوری صدابرداری و مهندسی صوت، توجه به موسیقی نمایش‌های کودک به دلیل جایگاه ویژه و خاص آن اشاره کرد. امید است که با همت مسئولین و تلاش هنرمندان عرصه موسیقی‌تئاتر شاهد ارتقای جایگاه این هنر مهجور و خلق آثاری ماندگار باشیم.
شهرام نجاتی (عضو هیأت مدیره انجمن موسیقی‌تئاتر ایران)
درخواست آهنگسازان تئاتر برای حضور در داوری‌ها
ما جمعی از آهنگسازان فعال در عرصه موسیقی‌تئاتر، بر این باوریم که در سال‌های اخیر جایگاه موسیقی در تئاتر، بویژه در حوزه داوری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، دچار نوعی برداشت سلیقه‌ای و نادیده‌انگاری شده است.
ما «موسیقی» هستیم؛ نه «موسیقی‌تئاتر» جدا از بدنه موسیقی کشور و نه شاخه‌ای کم‌اهمیت‌تر از آن.
ما در اصل، بخشی از پیکره واحد و تخصصی موسیقی ایران هستیم که صرفاً در مدیوم تئاتر فعالیت می‌کنیم. اما متأسفانه در تصمیم‌گیری‌ها و داوری‌ها، این بخش از موسیقی همواره نادیده گرفته می‌شود. در ترکیب هیأت‌های داوری جشنواره‌ها و رویدادها، معمولاً از آهنگسازان توانمند و متخصص این حوزه استفاده نمی‌شود؛ در حالی که در میان ما آهنگسازان برجسته و صاحبنامی حضور دارند؛ از جمله سعید ذهنی، سحر لطفی، سیاوش لطفی، مسعود سخاوت دوست و نوازندگانی شایسته چون حامد ابراهیمی و امجد ابراهیمی که هر یک سابقه حرفه‌ای، اعتبار هنری و کارنامه‌ای روشن در موسیقی صحنه و تئاتر دارند.
انتظار و خواسته ما از مرکز هنرهای نمایشی و انجمن موسیقی کشور این است که: اول، از ما به عنوان داور در جشنواره‌ها و رویدادهای مرتبط، به شکل جدی، مستمر و غیرسلیقه‌ای استفاده شود. دوم، قراردادهای تیپ برای آهنگسازان موسیقی‌تئاتر تعریف و اجرا شود تا شأن حرفه‌ای این قشر به رسمیت شناخته شود. سوم، موسیقی‌های تولیدشده برای تئاتر، ضبط، آرشیو و به‌صورت بسته (Package) منتشر شود تا این آثار در حافظه هنری کشور باقی بماند. چهارم، از مزایای صنفی و حمایتی انجمن موسیقی کشور، آهنگسازان تئاتر نیز همچون دیگر آهنگسازان کشور بهره‌مند شوند. ما باور داریم که تقویت جایگاه موسیقی‌تئاتر، نه‌تنها شأن هنرمندان این حوزه را پاس می‌دارد، بلکه به ارتقای کیفی آثار نمایشی کشور نیز منجر خواهد شد.
محمد فرشته‌نژاد (آهنگساز و عضو انجمن موسیقی‌تئاتر ایران)
آغاز دوباره داوری موسیقی‌تئاتر برای شناسایی استعدادها
جلسه معارفه انجمن موسیقی‌تئاتر در باب معرفی پروژه انجمن در مورد ارزیابی و داوری موسیقی‌های تئاترهای سال‌جاری در شهر تهران با این هدف برگزار شد که «مستقل» بودن انجمن را که در راستای اهداف اصلی هر صنف و تخصصی است، بیان کند و از نهادهایی چون دفتر موسیقی و دفتر هنرهای نمایشی وزارت ارشاد حمایت بگیرد. معرفی آهنگسازان، نوازندگان و خوانندگانی که در تئاترهای روی صحنه هنرنمایی می‌کنند و معمولاً به آنها هیچ‌گونه توجه ویژه‌ای نمی‌شود. این رویداد که توسط جمع کثیری از اهالی موسیقی‌تئاتر، با معرفی ارزیابان و داوران در تخصص‌های مختلف موسیقی کلاسیک، ایرانی، الکترونیک و... برگزار شد و به کار خود پایان داد.
انجمن موسیقی خانه تئاتر پس از هشت سال وقفه بر آن شده است، دوباره با این برنامه باعث معرفی و تشویق هنرمندان با استعداد و جوان در این حوزه تخصصی موسیقی بشود. به امید ادامه پیدا کردن و حمایت مادی و معنوی نهادهای مسئول موسیقی و تئاتر کشور در برگزاری سراسری آن در کل ایران.
شروین عباسی (دبیر انجمن موسیقی‌تئاتر ایران)
انتهای پیام/