ظرفیت های مغفول مانده تجارت تهران- تاشکند

گروه اقتصادی:  سید محمد اتابک در جمع تجار و بازرگانان ایرانی ساکن ازبکستان از رشد ۵۸ درصدی در حجم مبادلات بین ایران و ازبکستان در سال جاری خبر داده ولی این میزان را ناکافی دانسته و گفته است: «باید به سرعت با رفع برخی موانع، بویژه در حوزه حمل و نقل ریلی و جاده‌ای، مشکلات گمرکی و نیز امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی با این کشور، جهش قابل ملاحظه‌ای در روابط دو کشور ایجاد کنیم.» همکاری‌های معدنی و صنایع معدنی با توجه به توانمندی‌های ایران و ازبکستان از مسائل محوری این مذاکرات هیأت ایرانی است.
معاون وزیر صمت و رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران نیز در این نشست با اشاره به افزایش روابط تجاری ایران و ازبکستان اظهار کرد: «برای گسترش بیشتر روابط تجاری و رسیدن به ظرفیت واقعی تجارت ایران و ازبکستان باید موانع حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای و مشکلات گمرکی رفع شود و موافقت‌نامه تجارت ترجیحی هرچه سریع‌تر به امضا برسد.» به گفته محمدعلی دهقان دهنوی، توافق‌های جدید تعرفه‌ای، رفع موانع گمرکی و تسهیل مراودات تجاری از اهداف مهم سفر به ازبکستان است. 
در این نشست تجار مقیم ایرانی که در حوزه‌های مختلف خدمات فنی مهندسی و حمل و نقل فعالیت داشتند، ضمن اعلام آمادگی برای توسعه همکاری‌های تجاری با بخش‌ خصوصی و تجار ازبکستان به ضرورت ایجاد زیرساخت‌هایی از جمله ضمانت‌نامه‌های بانکی، لجستیک، گمرکی و... اشاره کردند. 
همچنین رئیس سازمان توسعه تجارت ایران و رئیس هیأت عامل ایمیدرو از شرکت ملی فولاد ازبکستان بازدید کردند. بازدید از شرکت procab (فعال در حوزه تولید انواع کابل و سیم) و از مجموعه تکنو پارک که شامل قسمت‌های مختلفی از جمله تولید ماشین لباسشویی، یخچال فریزر، پمپ، آسانسور، پنل‌ها و... است، از دیگر برنامه‌های سفر دهقان دهنوی به ازبکستان بوده است.
 
اقتصاد ازبکستان
ازبکستان کشوری در آسیای میانه با مساحت ۴۴۷ هزار و ۴۰۰ کیلومترمربع و پنجاه و هفتمین کشور بزرگ دنیاست. این کشور از غرب و شمال با قزاقستان، از جنوب با ترکمنستان و افغانستان و از شرق با قرقیزستان و تاجیکستان همسایه است. صنعت پنبه ازبکستان و منابع طبیعی غنی طلا و گاز طبیعی فرصت‌ سرمایه‌گذاری جذابی در این کشور فراهم می‌کند. این کشور پنجمین صادرکننده پنبه در دنیاست و به عنوان هفتمین تولیدکننده طلا در جهان شناخته می‌‌شود. همچنین یک تولیدکننده مهم گاز طبیعی، زغال سنگ، نفت، نقره و اورانیوم در منطقه است. همچنین در حوزه تأمین محصولات میوه و سبزیجات نیز شهرت دارد.
معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران در گزارشی به ارائه اطلاعاتی در خصوص ترکیب شرکت‌های فعال در ازبکستان پرداخته است. بر اساس این گزارش، عنوان شده است: «طبق آمار ۱ اکتبر ۲۰۲۵ در ازبکستان ۴۶۰.۳ هزار شرکت در حال فعالیت است. بنا به داده‌های کمیته ملی آمار، ۳۹۰.۳ هزار شرکت یا ۸۴.۸ درصد از مجموعه یاد شده را کارخانه‌ها و شرکت‌های کوچک تشکیل داده اند. تقسیم‌بندی شرکت‎های فعال در کشور بر اساس حوزه فعالیت اقتصادی به این صورت است: در زمینه بازرگانی، ۱۴۹۴۷۰ شرکت (۳۲.۵ درصد)؛ در زمینه صنعت، ۵۷۷۹۹ شرکت (۱۲.۶ درصد)؛ در زمینه کشاورزی، جنگلبانی و شیلات، ۳۳۲۲۳ شرکت (۷.۲ درصد)؛ در حوزه خدمات اقامت و غذایی، ۲۹۳۲۵ شرکت (۶.۴ درصد)؛ در زمینه عمران و ساخت و ساز، ۲۹۱۸۵ شرکت (۶.۳ درصد)؛ در زمینه حمل و نقل و نگهداری، ۱۶۸۱۶ شرکت (۳.۶ درصد)؛ در زمینه اطلاعات و ارتباطات، ۱۱۲۴۱ شرکت (۲.۴ درصد)؛ در زمینه بهداشت و ارائه خدمات اجتماعی، ۱۲۱۶۱ شرکت (۲.۹ درصد) و سایر زمینه‌ها  ۱۲۰۱۰۹ شرکت (۲۶.۱ درصد).»
طی ماه‎های ژانویه الی سپتامبر ۲۰۲۵ حجم تجارت خارجی ازبکستان به ۵۹.۸ میلیارد دلار رسید. این حجم ۱۱.۱ میلیارد دلار یا ۲۲.۹ درصد بیشتر نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. از این مجموعه میزان صادرات ۲۶.۷ میلیارد (+۳۳.۳ درصد) و حجم واردات ۳۳.۱ میلیارد (+۱۵.۶ درصد) دلار است که نشان می‌‌دهد تراز تجاری این کشور در مدت مذکور منفی ۶.۴ میلیارد دلار رقم خورده است. 
بر اساس گزارش معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران، در مدت یاد شده بخش قابل ملاحظه‌‎ای گردش تجارت خارجی با چین (۱۹.۱ درصد)، روسیه (۱۵.۷ درصد)، قزاقستان (۵.۸ درصد)، ترکیه (۳.۶ درصد) و کره جنوبی (۲.۲ درصد) صورت گرفته است. در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حجم تجارت خارجی با کشورهایی نظیر ترکمنستان، کره جنوبی، آمریکا و ترکیه کاهش یافته است. همچنین در میزان تجارت با کشورهایی نظیر امارات، هلند، افغانستان و هند رشد قابل توجه مبادلات کالا مشاهده شده است. در مدت یادشده ازبکستان ۹.۹ میلیارد دلار طلا صادر کرده که ۳۷.۱ درصد کل صادرات را تشکیل داده است. همچنین، سهم کالاهای صنعتی ۱۰.۷ درصد، مواد غذایی و حیوانات۷.۷ درصد، مواد شیمیایی ۵.۷ درصد، کالاهای مختلف آماده ۴.۷ درصد و سوخت ۴.۲ درصد است.  بیشترین صادرات به ترتیب به کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، افغانستان، ترکیه، فرانسه، امارات، قرقیزستان، تاجیکستان و پاکستان انجام شده است. بزرگ‌ترین سهم واردات ازبکستان نیز مربوط به خودرو و تجهیزات (۳۳.۹ درصد)، فرآورده‌های صنعتی (۱۵.۹ درصد) و مواد شیمیایی و مشابه آن (۱۲.۳ درصد) است. دو سوم کل میزان واردات این کشور از ۷ کشور چین (۳ درصد)، روسیه (۶ درصد)؛ قزاقستان (۳ درصد)؛ ترکیه (۴ درصد)؛ کره جنوبی (۸ درصد)؛ آلمان (۶ درصد) و هند (۵ درصد) صورت گرفته است.

 تجارت ایران با ازبکستان
با توجه به سفر وزیر صمت به ازبکستان اهمیت مبادلات تجاری با این کشور آشکار می‌‌شود. اگرچه هر دو کشور ایران و ازبکستان پتانسیل‌های زیادی برای همکاری با یکدیگر دارند اما نگاهی به همکاری‌های دو کشور بیانگر غفلت یا حداقل کم کاری دو طرف در بازار است. جدیدترین آمارهای گمرکی مربوط به ۶ ماهه امسال از تراز تجاری مثبت ایران با ازبکستان خبر می‌‌دهد. واردات ایران در نیمه نخست سال معادل ۴۴ میلیون و ۱۸۷ هزار و ۱۷۴ دلار است در حالی که صادرات کالاهای ایرانی به این کشور ۲۹۰ میلیون و ۴۰۳ هزار و ۱۸۶ دلار ثبت شده است. 
در منبع دیگری عنوان شده است که ایران در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۸۳ میلیون دلار صادرات به ازبکستان داشته که معادل کمتر از ۲ درصد مجموع واردات ازبکستان است. این میزان با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی، تولیدی و فرهنگی دو کشور پایین است و نشان می‌‌دهد تجار ایرانی نتوانسته‌اند از این بازار به خوبی بهره‌مند شوند. 

برش

رقابت سخت با رقبا 

برخی از منابع نیز عنوان کرده‌اند که ایران در بازار ازبکستان سهم برخی از کالاها را به کشورهای رقیب واگذار کرده است. در لوازم خانگی سبک و محصولات شوینده ترکیه بازار را به دست گرفته؛ در صورتی که محصولات ایرانی می‌‌توانند در این دو گروه کالایی حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند. اما لوازم خانگی سبک ترکیه‌ای دارای بسته‌بندی بهتر و بازاریابی قوی‌تر هستند. در کالاهای صنعتی سبک نیز سهم چین بالاست چراکه قیمت پایین‌تر و تحویل سریع‌تری نسبت به کالاهای ایران دارد. بازار مواد غذایی بسته‌بندی شده هم در اختیار برزیل و آلمان قرار گرفته است. زیرا کیفیت و برندینگ بین‌المللی آنها قوی‌تر از ایران است. کارشناسان بر این باورند که ایران برای بازپس‌گیری این بازارها نیاز به استراتژی‌هایی همچون بسته‌بندی رقابتی، اصلاح زنجیره تأمین، بازاریابی حرفه‌ای و تأمین به‌موقع کالا دارد.