پرتاب‌های فضایی، چالش جدید لایه اوزون

آرزو کیهان_ گروه علم و فناوری: با وجود تلاش‌ها برای بهبود وضعیت لایه اوزون و دستیابی به نتایجی نسبی، تازه‌ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد افزایش پرتاب‌های فضایی و بازگشت ماهواره‌ها، این سپر محافظتی زمین را دوباره در معرض خطر قرار داده است.

دو برابر شدن پرتاب‌های فضایی
با وجودی که در ارزیابی‌های سازمان جهانی هواشناسی (WMO) اعلام شده بود لایه اوزون زمین در حال ترمیم است و حفره آن بر فراز قطب جنوب در سال ۲۰۲۴ کوچک‌تر از میانگین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ بوده است، اما محققان بر این باورند که پرتاب‌های مکرر موشک‌ها و رشد بی‌سابقه صنعت فضایی تجاری بار دیگر لایه محافظ زمین را به خطر انداخته است.
به عنوان مثال «سندرو واتیونی»، پژوهشگر مؤسسه ETH (مؤسسه فناوری زوریخ) هشدار داده است که افزایش سریع پرتاب‌های جهانی می‌تواند روند بهبود لایه اوزون را کند کرده و حتی متوقف کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند از سال ۲۰۱۹ تاکنون تعداد پرتاب‌های جهانی بیش از دو برابر شده و این روند می‌تواند اثرات جبران ناپذیری بر جو زمین داشته باشد. این یافته، چالشی نو در مسیر حفاظت از اتمسفر زمین به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر، شرکت‌های خصوصی، پروازهای فضایی را از یک تلاش دولتی به یک صنعت تجاری رو به رشد تبدیل کرده‌اند و رویای سفرهای فضایی در قالب گردشگری مورد توجه قرار گرفته است. در حالی که پیشرفت‌های حوزه فضا نشان‌دهنده دستاوردهای باورنکردنی بشر است، دانشمندان به طور فزاینده‌ای نگران پیامدهای زیست‌محیطی آن هستند. جو فوقانی(استراتوسفر)، در حال تبدیل شدن به یک میدان آزمایش ناخواسته است؛ جایی که گازهای خروجی موشک و بقایای سوخت تأثیر مخربی بر لایه اوزون دارند. هر پرتاب، ترکیبات شیمیایی را به استراتوسفر می‌فرستد. با انتشار این مواد واکنش‌هایی آغاز می‌شود که می‌تواند به تدریج مولکول‌های اوزون را تخریب کرده و دهه‌ها پیشرفت در بازیابی جو را تضعیف کند.

ترکیب مرگبار سوخت موشک‌ها
پژوهشگران معتقدند هر نوع سوخت موشکی اثر متفاوتی بر جو دارد به همین دلیل هم فعالان این حوزه باید تلاش کنند تا بی‌ضررترین سوخت را برای پرتاب‌های خود مورد استفاده قرار دهند. به اعتقاد آنان، موشک‌های سوخت جامد، کلر آزاد می‌کنند؛ عنصری که با واکنش‌های زنجیره‌ای، مولکول‌های اوزون را تخریب می‌کند. سوخت‌های هیدروکربنی نیز دوده سیاه تولید می‌کنند که با گرم‌کردن لایه‌های بالایی جو، واکنش‌های شیمیایی زیان‌بار را سرعت می‌بخشد. ذرات فلزی حاصل از احتراق موتورها نیز در استراتوسفر باقی می‌مانند و در واکنش‌های مخرب شرکت می‌کنند.
تأثیر پرتاب موشک‌ها تنها به لحظه‌ صعود محدود نمی‌شود. هنگامی که ماهواره‌ها و زباله‌های فضایی در مدار پایان عمر خود دوباره وارد جو می‌شوند، فرآیند سوختن آنها در اتمسفر مواد جدیدی آزاد می‌کند. اکسیدهای نیتروژن و ذرات فلزی حاصل از این قطعات آتشین، نقش مهمی در تخریب لایه اوزون دارند. اکسیدهای نیتروژن مستقیماً با اوزون واکنش نشان داده و آن را از بین می‌برند، در حالی که ذرات فلزی می‌توانند به عنوان سطحی برای واکنش‌های شیمیایی یا بستر تشکیل ابرهای قطبی استراتوسفری عمل کنند؛ ابرهایی که خود موجب تسریع تخریب اوزون می‌شوند. با افزایش تعداد منظومه‌های ماهواره‌ای مانند استارلینک و پروژه‌های مشابه، شمار بازگشت‌های جوی نیز رو به افزایش است؛ پدیده‌ای که در صورت بی‌توجهی، می‌تواند اثرات زیست‌محیطی بسیار فراتر از برآوردهای کنونی داشته باشد.