سروناز نانکلی در گفت‌وگو با «ایران» از رپرتوار «جان پنهان» گفت؛
کاوشی روانکاوانه بر بستر نمایشنامه‌خوانی آثار ایبسن
رپرتوار نمایشی «جان پنهان» با پژوهش و هدایت سروناز نانکلی، طی هفته‌های اخیر مجموعه‌ای از نمایشنامه‌خوانی‌ها و نشست‌های تحلیلی را با محوریت شش نمایشنامه مهم هنریک ایبسن، نمایشنامه نویس نامدار نروژی، برگزار کرده است؛ رویدادی که تلاش می‌کند با رویکردی روانکاوانه و یونگی، مسیر سفر قهرمانی در آثار این نمایشنامه‌نویس بزرگ را بازخوانی کند.
حامد قریب - گروه فرهنگی: در رپرتوار نمایشی «جان پنهان» شش اثر مهم ایبسن شامل «مرغابی وحشی»، «خانه عروسک»، «اشباح»، «بانوی دریا»، «روسمرسهولم» و «هدا گابلر» نمایشنامه‌خوانی، نقد و تحلیل می‌شوند. در نشست‌های تخصصی این رپرتوار نیز، جمعی از روان‌شناسان، روانکاوان و کارشناسان تئاتر به بررسی ابعاد روانی، فلسفی و اسطوره‌ای آثار می‌پردازند و مسیر درونی شخصیت‌های ایبسن را در پیوند با مفاهیمی چون فردیت، ناخودآگاه، رهایی و بازشناسی خویشتن تحلیل می‌کنند. به بهانه برگزاری این رویداد، با سروناز نانکلی گفت‌وگو کردیم.
رپرتوار «جان پنهان» از کجا و با چه دغدغه‌ای شکل گرفت؟
علاقه به روان‌شناسی یونگی و اساطیر، نقطه شروع این مسیر بوده است. من تحصیلات شبه‌آکادمیک در انستیتوی روان‌شناسی دارم و همیشه به رویکرد یونگی علاقه‌مند بودم. در دوران لیسانس، استادی به نام امیر کابوس بالازاده داشتم که با عشق درباره اسطوره‌ها حرف می‌زد و شاگرد آقای بهار بود. همین باعث شد جدی‌تر به پیوند اسطوره‌شناسی، یونگ، جوزف کمپبل و بحث سفر قهرمانی فکر کنم.
در نهایت به این جمع‌بندی رسیدم که بین روانکاوی و تئاتر ما خلأ جدی وجود دارد. از طرفی این روزها اجراها خیلی وابسته به متن نیستند و نمایشنامه‌نویسی‌های شتاب‌زده باعث شده ارزش درام کلاسیک کمتر دیده شود. بنابراین به نظرم رسید بهتر است سراغ ایبسن به‌عنوان پدر درام نوین برویم؛ به‌خصوص که او نخستین کسی بود که در دو قرن گذشته نقش زن را جدی گرفت و شخصیت‌های زن‌محور برجسته‌ای خلق کرد.
به این ترتیب از نمایشنامه «مرغابی وحشی» شروع کردیم و با آثار دیگر ادامه دادیم. در واقع آثار را بر اساس سیر سفر قهرمانی چیدمان کردیم. الگوهای سفر قهرمانی در شخصیت‌های زن ایبسن کاملاً قابل ردیابی است. در عین حال می‌خواستم خودم را به عنوان پژوهشگر به چالش بکشم و تماشاچی را هم با اهمیت روانکاوی و خودکاوی آشنا کنم.
نمایشنامه‌خوانی مدت‌هاست در فضای تئاتر ما جریان پیدا کرده اما نمی‌توان این اتفاق را در نقاط دیگری از جهان به صورتی که در ایران جریان دارد، مشاهده کرد. با توجه به اهمیت پژوهشی که شما در این پروژه پی گرفته‌اید، آیا نمی‌توانستید فقط نشست پژوهشی برای آثار برگزار کنید؟
اگر فقط نشست پژوهشی برگزار می‌کردیم، اصلاً کسی برای این رویداد نمی‌آمد. متأسفانه فرهنگ پژوهشی در ایران جا نیفتاده است. سمینارهایی که در پزشکی یا مهندسی برگزار می‌شود هم بیشتر برای پر کردن امتیاز پروانه فعالیت است. نشست‌های پژوهشی ـ مثل آنچه در کتابخانه ملی می‌بینیم ـ معمولاً فقط مخاطبان بسیار خاص دارند.
نمایشنامه‌خوانی تنها شیوه ممکن برای عمومی‌تر کردن این رویداد بود. در واقع با طراحی رپرتوار «جان پنهان» می‌خواستیم مخاطب از خیلی خاص به خاص و بعد به نیمه‌عمومی برسد؛ یعنی مردم اصلاً بفهمند پژوهش چیست، رپرتوار چیست، یونگ و پیرسون چه می‌گویند. این فقط با خوانش متن ممکن بود.
از سوی دیگر اجرای صحنه‌ای شش نمایشنامه، هزینه میلیاردی داشت و هیچ نهاد خصوصی چنین سرمایه‌ای را برای کار پژوهشی نمی‌گذارد.
البته اتفاقی که تحت عنوان «اجراخوانی» در ایران انجام می‌شود، یک چیز من‌درآوردی است. زیرا اغلب معلوم نیست با اجرا طرف هستید یا تمرین. اما نمایشنامه‌خوانی واقعی، متنی است که توسط بازیگران حرفه‌ای و با تمرکز بر درام و کلام اجرا می‌شود. اتفاقی که در این رویداد نیز ما آن را پی گرفته‌ایم.
با توجه به توضیحاتی که بیان کردید، آیا استقبال خوبی از این رویداد صورت گرفته است؟
بسیار بهتر از آنچه فکر می‌کردم، استقبال شد. انتظار داشتم با چهار تماشاچی اجرا برویم! ولی استقبال خوبی صورت گرفت. البته تعداد مخاطبان بسته به میزان شناخته‌شده بودن متن، نوسان داشته است. حتی بعضی مخاطبان گفتند اسم برخی کارها را اصلاً نشنیده بودند. اتفاقاً همین آگاهی‌بخشی هم بخشی از هدف ما بود. برخی از همین آثار سابقه اجرا در ایران داشته‌اند.
نمایشنامه‌های «مرغابی وحشی»، «خانه عروسک»، «اشباح»، «بانوی دریا» و «روسمرسهولم» تا امروز خوانده شده‌اند و «هدا گابلر» نیز یکشنبه پیش رو برای مخاطبان روی صحنه می‌رود.
رابطه گروه‌های نمایشی با سالن‌های خصوصی یکی از مسائل مهم تئاتر امروز است. بعضاً شاهد این هستیم که هزینه هر شب اجرا در یک سالن خصوصی به اندازه‌ای بالاست که بسیاری از گروه‌های جوان از عهده آن بر نمی‌آیند. با توجه به بعد پژوهشی اجرای شما، ارتباط با سالن هما به چه صورت پیش رفت؟
بسیار خوب. مدیریت سالن هما، آقای سام درخشانی برخلاف تصور رایج که می‌گویند سینمایی‌ها از تئاتر دورند، تنها سالن خصوصی بود که بدون درخواست مالی از ما حمایت کرد و گفت خوشحال می‌شوم بخشی از کار پژوهشی شما باشم. در مقابل، بقیه سالن‌ها از همان ابتدا با نگاه مالی وارد شدند. امیدوارم این شرایط برای گروه‌های نمایشی بهبود یابد تا شاهد اتفاق‌های به‌مراتب بهتری در تئاتر ایران باشیم.
آیا قرار است نتیجه این رویداد و پژوهش انجام گرفته در آینده نزدیک به کتاب تبدیل شود؟
پیشنهاد تبدیل این پژوهش به کتاب مطرح شده است، اما هنوز به آن فکر نکرده‌ام. واقعیت این است که برای ترجمه و چاپ کتاب، آدم باید در یک سطح دانشگاهی و حرفه‌ای باشد. هنوز نمی‌دانم وارد آن مسیر بشوم یا نه.
در پایان از همه کسانی که به اجرای این رویداد کمک کرده‌اند، تشکر می‌کنم.
رپرتوار نمایشی «جان پنهان» از ۲۰ مهر آغاز شده و تا ۲ آذر هر هفته روزهای یکشنبه ساعت ۱۹:۳۰ در سالن شیشه‌ای تماشاخانه هما برگزار می‌شود.
انتهای پیام/