الگوی همکاری تهران-آنکارا در‌گذار نظم منطقه‌ای

گروه دیپلماسی:  سفر امروز هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه به ایران در چهارچوب رایزنی در مورد همکاری‌های دو جانبه و پرونده‌های منطقه‌ای باردیگر اهمیت وضعیت روابط دو همسایه در ساختار منطقه‌ای را متذکر می‌شود. تحولات سیال غرب آسیا، تحرکات بالا و جابه‌جایی معادلات در پسا 7اکتبر، روند تغییر نظام منطقه‌ای را روی دور تندی قرار داده است که بازیگران اصلی و نقش‌آفرین در تعیین الگوی روابط دو جانبه و چند جانبه نگاهی بلند مدت به نقشه راهبردی خود به منظور تثبیت جایگاهشان در نظم آتی داشته باشند.

 در این میان، ایران و ترکیه از جمله همین بازیگران رکنی هستند که به اقتضای ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و جغرافیای محوری، الگوی رقابت-همکاری آنها ذیل مدیریت تضاد منافع و تقویت اشتراکات اهمیت می‌یابد.

طبق اعلام رسمی، تحولات سوریه و آتش‌بس غزه دو موضوع محوری منطقه‌ای خواهد بود که طی سفر فیدان به تهران مورد گفت‌وگو‌ قرار می‌گیرد. رایزنی وزیر خارجه ترکیه با مقامات ایرانی در ایام سالگرد سقوط دمشق صورت می‌گیرد. فیدان سال گذشته در چنین روزهایی تحرکات گسترده دیپلماسی خود را بویژه با تهران و مسکو به یک برگ برنده در کارنامه سیاست خارجی‌اش تبدیل کرد.
 او در مصاحبه‌های متعدد مدعی شد توانسته تهران و مسکو را به عنوان مهم‌ترین حامیان دولت اسد قانع کند که دیگر حمایت از او تأمین کننده منافع آنها نخواهد بود. فیدان حتی به انتقاد از سیاست‌های منطقه‌ای ایران بویژه در سوریه پرداخت و معتقد بود اکنون زمان آن است که ایران با پذیرفتن الزام به تغییر رویکرد به همکاری برای روزهای صلح و ثبات سوریه بپیوندد.

اما اکنون با گذشت یک سال از سقوط اسد و سلطه جولانی بر دمشق، وضعیت سوریه چندان تناسبی با سخنان یک سال گذشته فیدان و حامیان جولانی ندارد. بن‌بست مذاکرات گروه‌های کردی شرق فرات، وضعیت نامعلوم نوار شمالی سوریه تحت نفوذ ترکیه، قتل‌عام‌ها در ساحل مدیترانه و سرکوب علویان، اشغال فراتر از منطقه جولان توسط ارتش صهیونیستی و پیشروی تا حومه دمشق، بمباران‌های متعدد و نابودی زیرساخت نظامی، تقویت جریان‌های جدایی‌طلب در استان سویدا توسط اسرائیل و همچنین تنش‌های روزانه در استان‌های جنوبی با حضور صهیونیست‌ها بخشی از تحولاتی است که طی یک سال گذشته سوری‌ها با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند.

در چنین شرایطی، مدیریت وضعیت سوریه با فشارهای آمریکا و جنایت‌ها و تنش‌زایی‌های اسرائیل برای ترک‌ها دشوار شده است. هرچند آنها تلاش کردند با جذب سرمایه از کشورهای حاشیه خلیج فارس، حمایت نظامی و لجستیکی از دمشق و همچنین رایزنی برای کاهش بحران انرژی و تخفیف تحریم‌های آمریکایی تا حدودی چشم‌انداز روشنی برای آینده سوریه ترسیم کنند اما همچنان پایه‌های مسند قدرت در دمشق لغزان است و هر آن امکان دارد عاملی درونی و یا بیرونی دستاورد یک‌ساله آنکارا را به باتلاق سیاست خارجی در مرزهای جنوبی‌اش تبدیل کند. بویژه اینکه تا کنون نتوانستند حد توقفی برای تحرکات صهیونیست‌ها در سوریه و آزادی کامل در اقدام و حمله در پشت میزهای مذاکره بیابند.

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان ماه گذشته در مصاحبه‌ای در مورد نگرانی‌ها و منافع مشترک با ترکیه به موارد اختلافی هم اشاره می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها پرونده سوریه است. او می‌گوید نوع نگاه ما متفاوت بوده و موضوع سوریه جزو اختلافات اصلی دو کشور است. 

عراقچی با توجه به همین تحولات سوریه پسا اسد معتقد است مشخص شده نگرانی‌های ما درست است و اکنون این نگرانی‌ها برای دوستان ما در ترکیه هم روشن شده است. وزیر امور خارجه همچنین اعلام کرد اشغالگری اسرائیل در سوریه و خطر تجزیه سوریه مورد رضایت هیچ‌کدام از طرف‌های منطقه نیست. ما با دولت ترکیه و بقیه دولت‌ها همچنان در حال مشورت هستیم و اگر زمانی لازم باشد ایران هم به ثبات و تمامیت ارضی در سوریه کمک کند ما این کار را خواهیم کرد.

به نظر می‌رسد در شرایط کنونی بی‌ثباتی وضعیت سوریه و کارنامه ساکنان جدید کاخ دمشق، منافع ملی ایران در منطقه با برقراری کانال ارتباطی دو جانبه تهران-دمشق تأمین نشود. اما این لزوماً نمی‌تواند به معنای انزوا و انفعال ایران نسبت به تحولات سوریه باشد. از طرف دیگر ترکیه با واقعیت سخت اراده تنش‌طلبی و تهدید‌زایی رژیم اسرائیل در سوریه مطلوب‌شان روبه‌رو شده است که در دوره اسد، با حضور محور مقاومت و پل ارتباطی دمشق-بیروت و ایجاد کمربند امنیتی در برابر شرارت‌های رژیم، از تقویت راهبردهای تجزیه طلبانه مانند کریدور داوود و تشکیل کردستان بزرگ جلوگیری می‌شد.

طرح‌هایی که نه تنها سوریه بلکه سایه تهدید تجزیه خاک را متوجه عراق، ایران و ترکیه خواهد کرد. فشار از ناحیه اسرائیل بر ترکیه در سوریه می‌تواند بستر یک فرصت باشد، اگر در تهران اراده و ابتکاری به منظور بهره‌بردن از آن شکل بگیرد، مقدمات حضور مؤثر ایران در تحولات سوریه حتی در عین عدم وجود روابط رسمی با دمشق فراهم خواهد شد.