تعریف شرقی از تروریسم با مرجعیت ایران

علی عوض‌خواه-گروه سیاسی: این دومین رزمایش مشترک ضدتروریستی سازمان همکاری اقتصادی شانگهای پس از رزمایش 2024 در «سین‌کیانگ» چین است که برای نخستین بار، ایران میزبانی آن را برعهده گرفته است. این امر نشان ‌دهنده جهش جایگاه تهران از «عضو جدید» به «شریک محوری» در این پیمان بزرگ شرقی است.
برگزاری چنین رزمایشی در خاک ایران، همکاری‌های نظامی تهران با قدرت‌های کلیدی شانگهای را به مرحله عملیاتی و میدانی ارتقا داده است. موضوعی که پس از عضویت کامل ایران در سازمان همکاری اقتصادی شانگهای، پیام روشنی به همراه دارد. این پیام که ایران در حال تبدیل شدن به یکی از محورهای اصلی این پیمان، به ویژه در حوزه امنیتی است.

به نظر نمی‌رسد که انتخاب استان آذربایجان شرقی به‌عنوان محل برگزاری این رزمایش نیز تصادفی بوده باشد. این منطقه در نقطه تلاقی سه مسیر راهبردی منطقه‌ای و جهانی قرار دارد: کریدور بین‌المللی شمال–جنوب، مسیرهای انتقال انرژی از حوزه خزر به خلیج فارس و بندر چابهار و درنهایت، نزدیک‌ترین نقطه از خاک ایران به منطقه حساس قفقاز جنوبی و آسیای میانه نیز محسوب می‌شود. با توجه به این مسأله، ایران با انتخاب این منطقه برای برگزاری این رزمایش، این پیام را مخابره کرد که قادر است امنیت این مسیرهای حیاتی تمدنی و بین‌المللی را در برابر هرگونه تهدید تروریستی، خرابکاری یا عملیات نیابتی تضمین کند. به دیگر سخن، درزمایش «سهند-۲۰۲۵» به واقع، به هم‌پیمانان شرقی ایران اطمینان می‌دهد که این عضو سازمان همکاری اقتصادی شانگهای یک ضامن امنیتی قابل اعتماد است.

از منظر اقتصادی نیز این رزمایش احتمالاً پیش‌درآمدی برای قراردادهای بزرگ‌تر خواهد شد. در همین رابطه رزمایش ضدتروریستی که از روز گذشته در منطقه شمال غرب کشورمان آغاز شده است، می‌تواند ضمن اعتمادسازی امنیتی، به عنوان مثال شتاب‌ دهنده‌ تکمیل قطعه رشت–آستارا در کریدور شمال–جنوب باشد. اساساً وقتی اعتماد امنیتی ایجاد شود، اعتماد سیاسی و اقتصادی نیز به‌طور طبیعی افزایش پیدا می‌کند.

اما جدای از هر چیزی، مهم‌ترین هدف این رزمایش را باید در حوزه ایدئولوژیک آن جست‌وجو کرد. با توجه به رزمایش سال قبل در چین و برگزاری رزمایش امسال در ایران، می‌توان گفت سازمان همکاری اقتصادی شانگهای به دنبال تعریف مستقل و غیرغربی از مقوله «تروریسم» است. در حالی که غربی‌ها به ویژه آمریکا طی دهه‌های گذشته تروریسم را به تروریسم خوب - مانند گروهک منافقین یا گروهک‌های تجزیه‌طلب در شرق و غرب ایران- و تروریسم بد یعنی گروه‌های محور مقاومت و گروه‌های آزادی‌خواه در منطقه تقسیم‌بندی کرده‌اند، برگزاری این رزمایش نشان می‌دهد سازمان شانگهای راهبرد دیگری را برگزیده است؛ این راهبرد که کشورهای شرقی هم می‌توانند و هم باید تعریف خود از تروریسم را داشته باشند. این تعریف، مستقل از تعریف غربی و دربرگیرنده واقعیت‌های عینی کشورهاست، نه تحریف‌های مبتنی بر منافع سیاسی غرب. زیرا تحریف‌های غربی گاهی تروریست‌های سوری را تحریم می‌کند و گاه از آنان در کاخ سفید پذیرایی می‌کند. به ویژه اینکه در ماه‌های اخیر، برخی کشورهای وابسته به غرب مانند استرالیا با تروریستی خواندن سپاه پاسداران سعی در جلب رضایت امریکا و رژیم اسرائیل داشته‌اند. اما برگزاری رزمایش ضدتروریستی «سهند-2025» در آذربایجان شرقی و از قضا به میزبانی سپاه پاسداران، نشان می‌دهد نه چین و روسیه و نه دیگر اعضای سازمان شانگهای، این اقدامات ضدایرانی غرب و کشورهای وابسته به غرب مانند استرالیا در تروریستی خواندن سپاه پاسداران را تأیید نکرده و اساساً برخلاف راهبرد تعیین شده آنان حرکت می کنند. به این ترتیب، ارائه تعریفی کاملاً شرقی از تروریسم را می‌توان یکی از مهم‌ترین پیامدهای برگزاری رزمایش ضدتروریستی اعضای شانگهای، ابتدا در «سین‌کیانگ» چین در سال ۲۰۲۴ و حالا رزمایش «سهند 2025» در شهر شبستر آذربایجان شرقی در ایران دانست.

در این میان، نقش جمهوری اسلامی ایران کاملاً محوری است. ایران تنها کشوری در جهان است که همزمان در دو سوی مرزهای شرقی و غربی خود با تهدیدهای تروریستی فعال مواجه بوده و از قضا موفقیت‌های قابل توجهی هم در مقابله با تروریسم کسب کرده است. توافق با دولت عراق و اقلیم کردستان عراق برای خلع سلاح گروهک‌های تجزیه‌طلب و پاکسازی مرزهای غربی و نیز مواجهه قاطعانه با گروهک‌هایی مانند «جیش الظلم» در آن سوی مرزهای جنوب شرقی، شاهد مثال این مدعاست. به دیگر سخن، در میان کشورهای عضو سازمان شانگهای، ایران کشوری است که تجربه عملی بسیاری در مبارزه با تروریسم را دارد. با توجه به این دلایل، وقتی سازمان شانگهای تصمیم می‌گیرد دومین رزمایش ضدتروریستی خود را در ایران برگزار کند، در واقع اعلام می‌کند که تعریف ایران از تروریسم را به‌عنوان تعریف مرجع پذیرفته است. به دیگر سخن، برگزاری دومین رزمایش ضدتروریستی تمام اعضای شانگهای در ایران، نشان از آن دارد که کشورهایی چون روسیه، چین و پاکستان، به تعریف ایران از تروریسم، به‌عنوان کشوری که مبارزه با تروریسم برایش شعار نیست، بلکه یک تجربه زیسته و موفق است، اعتماد دارند.

به همه این دلایل، رزمایش «سهند ۲۰۲۵» را باید در راستای سیاست‌های یک پیمان شرقی دانست، مبنی بر اینکه «تروریسم» مشخصاً آن چیزی نیست که غربی‌ها به دنبال تئوریزه کردن آن در دنیا هستند.

یادداشت

آغاز دوره جدید امنیت منطقه‌ای

فداحسین مالکی، سفیر سابق ایران در افغانستان و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس

در اجلاس شهریورماه امسال سران کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی شانگهای، رویکرد کشورهای عضو در مقایسه با اجلاس‌های پیشین خود کاملاً متفاوت بود. این تحول پس از حملات شدید و وحشیانه رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران رخ داد. این حادثه نقطه عطفی در رفتار سیاسی و امنیتی این سازمان ایجاد کرد و واکنش جدی و هماهنگ کشورهای عضو شانگهای را در پی داشت. اعضا به‌صورت جمعی بیانیه‌ای صادر کردند که در آن اقدام رژیم صهیونیستی محکوم شد و علاوه بر آن، حمایت آمریکا از این حملات نیز مورد انتقاد قرار گرفت؛ رویدادی که از منظر دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی قابل تأمل و تحلیل است.

در کنار این بیانیه واحد، شاهد انتشار یک بیانیه مشترک میان ایران، چین و روسیه نیز بودیم که در پی تصمیم غربی‌ها برای فعال کردن «اسنپ‌بک» علیه کشورمان رخ داد. این موضوع نشان داد که سازمان شانگهای در حال رسیدن به سطحی از انسجام و اراده سیاسی است که می‌تواند نسبت به رفتارهای بی‌ثبات‌کننده برخی کشورها، موضع‌گیری‌های روشن‌تری اتخاذ کند. به دیگر سخن، سازمان شانگهای پس از تجاوز به جمهوری اسلامی ایران در عمل نشان داد که نسبت به تهدیدات امنیتی واقعی منطقه حساسیت دارد و می‌خواهد نقش فعال‌تری در واکنش به رفتارهای مشکل‌ساز و تهدیدآمیز بازی کند. این تحول را باید اقدامی مثبت، سازنده و مهم در مسیر تقویت چندجانبه‌گرایی و امنیت جمعی دانست.

از سوی دیگر، مسأله مبارزه با تروریسم همچنان یکی از محورهای ثابت و اساسی در دستورکار سازمان همکاری شانگهای است. رزمایشی که قرار است در شمال شرق ایران برگزار شود، از این منظر دارای اهمیت است. زیرا جمهوری اسلامی ایران در چند دهه گذشته نقشی محوری و تعیین‌کننده در مبارزه با گروه‌های تروریستی ایفا کرد و در عمل بار سنگینی از مقابله با جریان‌های افراطی و تهدیدات امنیتی منطقه‌ای را بر دوش کشید. این نقش‌آفرینی ایران نه تنها به امنیت داخلی و ثبات کشورهای همسایه کمک کرد، بلکه آثار آن به شکل مستقیم در ارتقای امنیت بین‌المللی نیز قابل مشاهده بوده است.
باوجود این، آنچه مایه تأسف و تعجب است، وجود یک دوگانگی آشکار در برخورد برخی قدرت‌ها با مسأله تروریسم است. از یک طرف کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست که هزینه‌های انسانی، مالی و سیاسی جدی در مبارزه با تروریسم پرداخت کرده‌اند و همچنان در این مسیر فعال‌اند؛ و از سوی دیگر شاهدیم کشورهایی که خود به ایجاد ناامنی، رفتارهای خشونت‌آمیز و حتی حملات گسترده علیه مردم غیرنظامی دست می‌زنند – مانند رژیم صهیونیستی و جنایات سنگینی که در غزه مرتکب شد – از حمایت قدرت‌هایی مانند آمریکا برخوردار می‌شوند. این رفتارهای متناقض با اصول اعلامی خودِ این کشورها و با معیارهای جهانی عدالت و امنیت، در عمل قابل پذیرش برای افکار عمومی جهان نیست.

این دوگانگی نشان می‌دهد جهان امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند نقش‌آفرینی سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مستقل و قدرتمند است. سازمان‌هایی مانند شانگهای می‌خواهند با ارائه تعاریف دقیق و واقعی از مفهوم تروریسم، سازوکارهایی را برای جلوگیری از سوءاستفاده سیاسی از این مفهوم ایجاد کنند.