۱۲ هزار شیء ۱۵ سال است در انتظار ساخت موزه منطقهای در جیرفت هستند؛
تمدن ۵ هزار ساله در انبارها
تمدن پنج هزار ساله کنارصندل جیرفت، امروز با ۳۰۰ شیء بیهمتای سنگ صابونی در موزهای کوچک سر میکند؛ در حالی که ۱۲ هزار اثر دیگر آن در انبارها خاک میخورند.
زهرا کشوری - دبیر گروه زیست بوم: کمالالدین ضیاءکمالی، سرپرست اداره میراث فرهنگی جیرفت، وسط موزه کوچک این شهر به خبرنگار «ایران» میگوید: «مطالبه اصلی مردم جیرفت تکمیل موزه منطقهای ۱۴ طبقه است؛ بزرگترین پروژه میراث فرهنگی کشور که ۱۵ سال پیش زمینش واگذار شد، اما هنوز نیمهکاره مانده؛ همان موزهای که قرار بود همزمان با همدان و سیستان ساخته شود، آن دو موزه ساخته شدند اما جیرفت جا ماند.»
او تأکید میکند: «آثار کلریتی(سنگ صابونی) جیرفت در هیچ جای جهان مشابه ندارند؛ سالهای ۸۳-۸۲ دکتر یوسف مجیدزاده، سرپرست وقت کاوشهای باستانشناسی کنارصندل ثابت کرد هر ظرف سنگ صابونی در هر نقطه از دنیا باشد، ریشهاش جیرفت است؛ همین یک جمله قاچاق را در ۱۶ کشور متوقف کرد.»
ضیاءکمالی قدمت این آثار را بین ۴ تا ۵ هزار سال میداند و توضیح میدهد: «سنگ کلرید به دلیل نرمی، این امکان را فراهم میکرد که در دوران باستان با تیغههایی از سنگهای سختتر -که عمدتاً در منطقه اسفندقه کرمان یافت میشد - نقشبرجستههای بسیار زیبایی بر آن حکاکی شود. بیشتر این نقوش، نماد قدرت و زندگی هستند.»
ضیاءکمالی میگوید: «موزه ۱۴ طبقه منطقهای جیرفت با وجود واگذاری زمین و آغاز کار از ۱۵ سال پیش، بارها متوقف شده و با وجود پیشرفتهایی، دو سال است دوباره نیمهکاره مانده و همچنان بزرگترین پروژه نیمهتمام میراث فرهنگی کشور است.» او معتقد است، «تکمیل این موزه با توجه به ارزش جهانی آثار سنگ صابونی جیرفت، میتواند به دروازه ورود گردشگران به ایران تبدیل شود.»
ضیاءکمالی با اشاره به علاقه گردشگران فرهنگی ژاپن به تاریخ جیرفت میگوید: «پیش از کرونا در سال ۹۷، با فعال کردن این ظرفیت، ۲۲ تور ژاپنی به جیرفت آمدند. این نشان میدهد با تجهیز موزه و نمایش کامل آثار، میتوان تورهای تخصصی باستانشناسی را از سراسر جهان جذب کرد.»
او یادآوری میکند: «در کشورهای اروپایی و حتی برخی کشورهای عربی، بهترین موزهها و ساختمانها ساخته میشود و آثار کشورهای ایران، عراق و افغانستان را قاچاق و در آنجا نگهداری میکنند، اما ما هنوز نتوانستهایم برای میراث خودمان فضاهای استاندارد فراهم کنیم. این موضوع نیازمند توجه جدی است.»
این مسئول، ساخت و تکمیل موزه منطقهای جیرفت را نیازمند منابع ملی میداند و میگوید: «اگر بتوانند جیرفت را از تهران و استان حمایت مالی کنند و حداقل نیاز مالی فاز اول موزه -که حدود ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار میخواهد- تأمین شود، میتوان آن را تکمیل و تجهیز کرد تا این آثار ارزشمند در معرض دید قرار گیرند.»
ضیاءکمالی میگوید: «در حال حاضر، حتی در بسیاری از محوطهها نمیتوانیم کاوش انجام دهیم، چون ممکن است آثاری کشف شود که نگهداری آن با توجه به کمبود فضا مشکل است. این موضوع فقط مسأله جیرفت نیست؛ مسألهای ملی است، چون معرفی این داشتهها به دنیا به سود کل ایران خواهد بود.»
ضیاءکمالی اعتقاد دارد: «با تکمیل موزه منطقهای جیرفت، این مجموعه میتواند به «دروازه ورود گردشگران به ایران» تبدیل شود. گردشگران با برنامهریزی سفرهایی شامل مقاصدی مانند شیراز، اصفهان یا یزد، نهایتاً به جیرفت خواهند آمد. اگرچه مقصد اصلی آنان ممکن است ارگ بم یا باغ شاهزاده ماهان باشد، اما وجود این موزه، سفر آنها را کاملتر و جذابتر کرده و به رونق گردشگری سراسر کشور کمک میکند. این پروژه مطابق با سیاستهای توسعه گردشگری دولت، نقش کلیدی در معرفی ظرفیتهای ایران خواهد داشت.»
شهر قدیم جیرفت
محوطه تاریخی شهر قدیم جیرفت خلوت بود. فقط نیروهای پایگاه حفاظت میراث فرهنگی جیرفت قدیم بودند و چند سگ که در سایه آثار باقیمانده از کاوشهای حمیده چوبک، سرپرست کاوشهای این شهر، آرام گرفته بودند؛ شهری که ۸۰۰ سال پیش محل زندگی اهالی جیرفت امروز بود. کاوشهای حمید چوبک نشان داد، این شهر یکی از شهرهای ثروتمند در دوره سلجوقی بود؛ شهری که در آن سفالی کشف شد که روی آن زنی مینواخت. این سفال را باستانشناسان نشانهای برای شاد بودن جامعه آن روز جیرفتیها میدانند. نادر سلیمانی علیدادی، باستانشناس کرمانی، در گفتوگو با «ایران» میگوید: «حمله «ترکمانان عُز» به حیات جیرفت قدیم پایان میدهد. پس از آن، جیرفت جدید و امروزی شکل میگیرد و دوران تازهای از زیست انسانی در این منطقه آغاز میشود.»
کدام دقیانوس؟
جیرفتیها به شهر قدیم جیرفت، «دقیانوس» میگویند که هیچ ربطی به آن دقیانوس معروف و اصحاب معروفتر آن یعنی اصحاب کهف ندارد. مردم تنها به دلیل قدیمی بودن این شهر به آن دقیانوس میگویند. سالها پیش وقتی به جیرفت قدیم میرفتید روی تابلوی ورودی آن بزرگ نوشته شده بود به شهر جیرفت قدیم (دقیانوس) خوش آمدید. اما الان خبری از آن نیست، چون بسیاری از گردشگرانی که به منطقه میآمدند، جیرفت قدیم را با دقیانوس و اصحاب کهف یکی میدانستند، بنابراین آن تابلو برداشته شد.
شهر قدیم جیرفت تقریباً بیش از ۲۰ سال است که در رسانهها مطرح شده، اما توجهی که باید به آن نمیشود. هرچند کاوشهای آن به سرپرستی «حمیده چوبک» دوباره شروع شده است و چند وقت پیش فصل سال ۱۴۰۴ آن به پایان رسید. کاوشهای باستانشناسی حمیده چوبک نشان داد که جیرفت در زمان سلجوقیها یکی از شهرهای ثروتمند و آباد ایران بوده است. اما این شهر ۸۰۰ ساله، هنوز جایگاهی را که باید در مسیر گردشگری داشته باشد، ندارد. شاید دلیل آن را لکنت در روایت آن دانست.
ضیاءکمالی در پاسخ به این انتقاد میگوید: «برای جذب گردشگر به شهر قدیم جیرفت و کنارصندل برنامه داریم، اما همه برنامهها نیازمند تخصیص اعتبار است. شهر قدیم باید به سایتموزه تبدیل شود تا گردشگر بتواند از آن بازدید کند، اما در حال حاضر امکانات لازم فراهم نیست.»
او میگوید: «در اوج گردشگری، راهنماهای باستانشناس را به منطقه میآوریم، اما امکان استقرار دائمی راهنما وجود ندارد چرا که تعداد گردشگران در ماههای اخیر بشدت کاهش یافته و تقریباً به صفر رسیده است. راهاندازی سایتموزه در شهر قدیم، کمک شایانی به جذب گردشگر خواهد کرد.»
چرا تاریخ ۵ هزار ساله اقتصادی نشد؟
تمدن هلیلرود، محوطه ۵ هزار ساله کنارصندل و شهر قدیم جیرفت در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ خورشیدی در کنار هم در سطح جهانی شناخته شدند. با این اهمیت فوقالعاده، این ظرفیت عظیم، به یک قطب گردشگری پایدار و درآمدزا تبدیل نشد تا هم هزینههای حفاظت و کاوش تأمین شود و هم جامعه محلی از منافع آن بهرهمند شود.
ضیاء کمالی در پاسخ به چرایی این اتفاق میگوید: «متأسفانه در همان سالهای اوج توجه جهانی به جیرفت (۸۴–۱۳۸۲) چند اتفاق همزمان رخ داد که ضربه سنگینی به روند تبدیل این محوطه به یک مقصد گردشگری وارد کرد: اول اینکه کاوشهای علمی کنارصندل ناگهان متوقف شد؛ «دکتر یوسف مجیدزاده» سرپرست کاوشها به دلایلی نتوانست کار را ادامه دهد. اگر این کاوش متوقف نشده بود شاید الان موزه بزرگ جیرفت ساخته شده بود همانطورکه دو موزه سیستان و بلوچستان و همدان بهطور همزمان با موزه جیرفت کلید خورده و ساختمانهایشان ساخته شد، اما موزه جیرفت ساخته نشد.»
تمدن جیرفت، همسایگان و خویشاوندان
او توقف کاوشهای کنارصندل را یکی از مؤثرترین ضربهها به جذب گردشگر در جیرفت میداند و از برگزاری همایش بزرگ «تمدن جیرفت، همسایگان و خویشاوندان»- شناخت ژرفتر منظر فرهنگی جیرفت در بستر تمدنهای همزمان پیرامونی و فرامنطقهای- در دیماه امسال خبر میدهد و میگوید: «امیدواریم که خروجی این همایش، تخصیص و تصویب ردیف اعتباری ملی سالانه برای کاوش کنارصندل و محوطههای مرتبط و راهاندازی موزه منطقهای جیرفت باشد.»
ضیاءکمالی در پاسخ به این سؤال که سوای تلاش برای دریافت اعتبارات ملی و استانی، چه برنامهای در جیرفت میشود اجرایی کرد که به رشد اقتصاد گردشگری منجر شود هم میگوید: «یکسری کارها را داریم انجام میدهیم، از جمله تقویت اقامتگاههای بومگردی در نزدیکی سایتهای باستانی مثل شهر قدیم و کنار صندل. اما بحث این است که باید یکسری مسائل ملموس باشد تا گردشگر بیاید و ببیند. الان گردشگر میآید کنارصندل و میگوید: «اینکه یک تپه خاکی است.» وقتی سایتموزه شود، نگاهش عوض میشود، یک چیزهایی میبیند، تاریخ و تمدن برای گردشگر ملموس است.»
نگاه ویژه
او از برنامهریزی برای ایجاد یک سالن (سازه سبک قابل حمل) برای معرفی در سایت کنارصندل خبر میدهد و درباره پرونده ثبت جهانی کنارصندل هم میگوید: «وزیر میراث فرهنگی نگاه ویژهای به حوزه میراث فرهنگی و گردشگری جیرفت دارد. سالن معرفی میتواند شامل عکسها، ویدیوها و توضیحات باشد تا گردشگران چیزی قابل مشاهده داشته باشند. یا تصاویر و فیلمهایی از فرآیند کاوشها برای آنها پخش میشود.»
او با توجه به علاقه دانشجویان رشته باستانشناسی دانشگاههای ایران و حتی کشورهای اروپایی برای مشاهده کاوشهای باستانشناسی از نزدیک در فصل کاوش میگوید: «طرحی برای بازدید آنها یا ماندگار کردن و جذب دانشجویان باستانشناسی نوشته شده است. این دانشجویان بیایند و در یک محوطه کار کنند، هم برای آنها تجربه میشود و هم رزومه خوبی برای آنها به وجود میآید که روی تمدن هلیلرود کاوش کردهاند. این تجربه برای هر باستانشناسی بسیار ارزشمند است، زیرا فرصت کار در یک تمدن تاریخی واقعی را به آنها میدهد. اما اجرای این طرح هم منوط به تخصیص و جذب اعتبار است و پول میخواهد.»
او امیدوار است که نگاه ویژه استاندار و وزیر میراث فرهنگی به جیرفت، به اتفاق خوبی برای تمدن هلیلرود منجر شود.
ضیاءکمالی کنارصندل را یک محوطه بسیار گسترده میداند و میگوید: «تمام روستای کنارصندل در حریم محوطه ۵ هزار ساله قرار دارد. اهالی میخواهند برای جوانان خانهای بسازند، این موضوع هم میطلبد که دولت پای کار بیاید، اعتبار ویژهای تعیین کند، روستای جدیدی برای نسل جوان این روستا تعریف کند تا دیگر در این روستا ساختوساز نشود. چون این موضوع ربط مستقیم با ثبت جهانی کنارصندل دارد.»
او جابهجایی روستای قدیم را قابل امکان نمیداند اما تأکید میکند که برای ثبت جهانی کنارصندل، نباید ساختوساز جدیدی انجام بگیرد. به گفته ضیاءکمالی، وزیر میراث فرهنگی با توجه به اهمیت تمدن ۵ هزار ساله هلیلرود، پرونده ثبت جهانی «کنارصندل را در اولویت» گذاشته است. او میگوید: «تاکنون سه هیأت از وزارت میراث فرهنگی برای بررسی پرونده به جیرفت آمدهاند. بزودی هم گروهی مستقر میشود تا کارهای پرونده و اقدامات لازم برای ثبت جهانی را ادامه دهد.»
او از احتمال انجام کاوشهای جدید در کنارصندل قبل از برگزاری همایش خبر میدهد.
انتهای پیام/