خروج هند از نظم آمریکایی

گروه جهان: کانادا، کره جنوبی و اتحادیه اروپا همگی از ایجاد روابط با طیف گسترده‌تری از کشورها سخن گفته‌اند. قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز با تقویت سایر مشارکت‌ها می‌کوشند در برابر غیرقابل‌پیش‌بینی بودن ایالات متحده از خود محافظت کنند؛ چنان‌که عربستان سعودی اخیراً یک توافق امنیتی با پاکستان امضا کرده است. هدف این تلاش‌ها کاهش آسیب‌پذیری کشورها در برابر تغییرات ناگهانی در هر رابطه دوجانبه و افزایش گزینه‌ها و استقلال در تصمیم‌گیری سیاست خارجی است.

اگرچه بسیاری از این کشورها تازه به سمت تنوع‌بخشی در روابط خارجی حرکت کرده‌اند، هند مدت‌هاست چنین رویکردی را دنبال می‌کند. ایجاد تعادل میان شرکای مختلف بدون تعهد کامل به هیچ کشور یا بلوکی، از زمان استقلال هند از استعمار بریتانیا در سال ۱۹۴۷ هسته اصلی سیاست خارجی این کشور بوده است. در طول دهه‌ها، برچسب‌های متفاوتی بر این سیاست زده شده است؛ از عدم تعهد گرفته تا دوهمبستگی، چندهمبستگی یا تعامل همه‌جانبه. با این حال، جوهره رویکرد ثابت مانده است؛ تنوعی که در صورت موفقیت، دهلی نو را قادر می‌سازد از تحمیل تصمیمات شرکا بگریزد و کشورها را برای تقویت موقعیت هند به رقابت با یکدیگر وادارد.

در دوران جنگ سرد، هند کوشید میان روابط خود با ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، و نیز با قدرت‌های کوچک‌تر و کشورهای غیرمتعهد، تعادل برقرار کند. این رویکرد ریشه در این نگرانی داشت که هر یک از ابرقدرت‌ها ممکن است در لحظه نیاز غیرقابل اعتماد یا زورگو باشند. پس از جنگ سرد نیز هند از اصل اجتناب از اتکای کامل به یک شریک واحد عدول نکرد. دهلی نو همچون سرمایه‌گذاری که سبدی پیچیده را مدیریت می‌کند، همواره روابط خود را در واکنش به فرصت‌ها و تهدیدهای جدید بازتنظیم کرده است. گاهی این به معنای افزایش چشمگیر وزن یک شریک خاص بوده است؛ چنان‌که در سال‌های اخیر با همسویی بیشتر با ایالات متحده در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی و فناوری رخ داده است.

با این حال، فشارهای دولت دوم ترامپ اکنون هند را به سمت تعدیل وزن نسبی ایالات متحده در سبد شرکای خود سوق داده است. تعرفه‌های تا ۵۰ درصدی، تلاش برای میانجی‌گری واشنگتن میان هند و پاکستان و درخواست‌ها برای کاهش واردات نفت هند از روسیه، تردیدهایی را درباره قابلیت اتکای آمریکا برانگیخته است. این اقدامات این پرسش را نیز پیش کشیده که آیا دهلی نو بیش از حد به واشنگتن نزدیک شده است یا نه. برای بسیاری از سیاست‌گذاران هندی، این عدم قطعیت، ضرورت تنوع‌بخشی و تقویت سایر مشارکت‌ها را برجسته کرده است؛ نه‌تنها با متحدان آمریکا مانند فرانسه و ژاپن، بلکه حتی با رقبای آن، از جمله روسیه.

با تبدیل شدن سیاست‌های خارجی متنوع به هنجار جدید جهانی، تجربه هند درس‌هایی برای جهانی دارد که دیگر تحت سلطه تک‌قطبی آمریکا نیست. تلاش دهلی نو برای ایجاد مشارکت‌های چندگانه، چه در بحبوحه رقابت‌های جنگ سرد و چه در نظم پس از فروپاشی شوروی، به حفظ استقلال این کشور کمک کرده است.
 
تنوع‌بخشی در سیاست خارجی
هند با اتخاذ استراتژی تنوع‌بخشی در روابط خارجی توانسته است هم از رقبا محافظت کند و هم از شرکای متعدد بهره ببرد. این رویکرد به هند اجازه داده است در مواجهه با تغییر اولویت‌های سیاست خارجی شرکا، گزینه‌های جایگزین داشته باشد، مانند بی‌طرفی مسکو در جنگ ۱۹۶۲ با چین، واشنگتن در بحران سال ۱۹۷۱ هند و پاکستان، یا  روسیه در درگیری‌های مرزی ۲۰۲۰ با چین.
تنوع‌بخشی همچنین به هند امکان داده است قابلیت‌های داخلی خود، بویژه در حوزه فضایی را توسعه دهد؛ کشور از همکاری با فرانسه، ایالات متحده و سپس اتحاد جماهیر شوروی بهره برد و اکنون توانایی پرتاب مدارگرد به مریخ و همکاری با دیگر کشورها در فناوری‌های فضایی و نیمه‌هادی را دارد. سیاست‌گذاران هندی دریافته‌اند که این رویکرد نیازمند عمل‌گرایی و مصالحه است؛ به عنوان مثال، هند از انتقاد مستقیم در مسائل بین‌المللی خودداری کرده تا مشارکت‌های سودمند حفظ شود، و در حوزه فناوری‌های حیاتی، انتخاب زیرساخت غربی برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر چین را ترجیح داده است. با این حال، تنوع‌بخشی هزینه و محدودیت‌هایی دارد و سیاست‌گذاران هندی دریافته‌اند که این راهبرد مستلزم عمل‌گرایی و پذیرش بده‌بستان است. در عین حال، تنوع‌بخشی هزینه‌های قابل توجهی دارد. مدیریت همزمان روابط متعارض می‌تواند نارضایتی شرکا، وابستگی‌های چندلایه و حتی تصمیم‌های غیربهینه نظامی و فناورانه ایجاد کند. مهم‌تر از همه، این راهبرد در مقایسه با اتحادهای رسمی، بازدارندگی ضعیف‌تری دارد و هند ناچار شده است با توافق‌های محدود امنیتی و اتکا به توان متعارف و هسته‌ای خود، این خلأ را جبران کند. تجربه هند نشان می‌دهد، تنوع‌بخشی پرهزینه و نیازمند موازنه دائمی میان روابط با شرکا است. نمونه آن، محدود کردن تعاملات با برخی کشورها برای حفظ رضایت دیگر شرکا و حساسیت ایجادشده پس از مشارکت ارتش هند در رزمایش نظامی روسیه در سپتامبر ۲۰۲۵ است که باعث واکنش برخی کشورهای اروپایی شد. این استراتژی، در مجموع، فرصت و چالش هند در حفظ استقلال و قابلیت‌های داخلی همزمان است.
منبع: Foreign Affairs
 

 

ارزیابی مجدد شرکا
بسیاری از کشورها، علاوه بر هند، اکنون در تلاش برای تدوین سیاست‌های خارجی جدیدی هستند که به آنها اجازه دهد بدون حصارکشی، فاصله‌ای سنجیده از موقعیت‌های تثبیت‌شده خود را حفظ کنند. هند در حال بازبینی و تنوع‌بخشی سیاست خارجی خود است تا بتواند بدون اتکا به یک شریک بزرگ، استقلال و امنیت ملی خود را حفظ کند. در مواجهه با فشار غیرمنتظره ایالات متحده در دوره دوم ریاست ‌جمهوری ترامپ، دهلی نو اکنون به دنبال تنوع‌بخشی بیشتر است. با این حال، این استراتژی با دوران جنگ سرد، زمانی که هند می‌توانست میان اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده موازنه برقرار کند، متفاوت خواهد بود. در شرایط کنونی و با توجه به رقابت همه‌جانبه هند با چین، چنین گزینه‌های روشنی دیگر در دسترس نیستند. 
در نتیجه، دهلی‌نو پیشنهادهای قابل‌توجهی به اروپا ارائه داده است؛ از جمله تسریع تلاش‌ها برای انعقاد توافقنامه‌های تجاری با بریتانیا و اتحادیه اروپا. هند همچنین در حال تعمیق مشارکت‌های دفاعی، امنیتی و اقتصادی با استرالیا و ژاپن است، زمینه‌های جدید همکاری با کره جنوبی از جمله در حوزه کشتی‌سازی را بررسی می‌کند و می‌کوشد روابط خود با کانادا را ترمیم کند. همزمان، در حالی که تلاش دارد روابطش با چین را تثبیت کند، مشارکت خود با روسیه را نیز حفظ کرده است؛ امری که در دیدار نارندرا مودی با شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین در یک مجمع منطقه‌ای در چین در اوت ۲۰۲۵ به نمایش گذاشته شد. به‌طور کلی، هر تغییر ژئوپلیتیکی می‌تواند واکنش زنجیره‌ای از پیامدها را رقم بزند، زیرا کشورها به طور همزمان سبدهای مشارکت خود را که با دقت تنظیم شده‌اند، دوباره متعادل می‌کنند.