در جست‌وجوی سینمای مستقل هستیم

حامد قریب_گروه فرهنگی:چهل و سومین جشنواره جهانی فیلم فجر نیز با چنین ادعایی امسال در شهر شیراز برگزار شد و اکنون که چندی از آن گذشته، فرصت مناسبی پیش آمده تا با بررسی این رویداد، کم و کاست آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.
به هر ترتیب رویدادهایی از این جنس، با اتکا به حضور فیلمسازانی در نقاط مختلف جهان، با همه نقدها و کاستی‌ها، می‌توانند به محل تلاقی صداهای مستقل سینمایی بدل شوند؛ جایی برای گفت‌وگو درباره امکان زنده‌ماندن سینمایی که هنوز به معنا، واقعیت و تجربه زیسته انسان وفادار است.
گفت‌وگو با چهار میهمان خارجی چهل ‌و سومین جشنواره جهانی فیلم فجر، اورنگ زیب‌خان‌کهیچی (وزیر فرهنگ پاکستان)، واسیلیس مازومنوس (کارگردان یونانی فیلم سینمایی «سرزمین بی‌پایان»)، مایومی فوکوهارا (تهیه‌کننده ژاپنی فیلم سینمایی «رودخانه باز می‌گردد»)، ایگور ویکتروویچ لوشین (شاعر، کارگردان ویدئو و موسیقیدان از روسیه که در این دوره داور بخش جلوه‌گاه شرق بود)، بیش از آنکه درباره یک رویداد باشد، روایتی است از وضعیت امروز سینمای مستقل در یونان، روسیه، پاکستان و ژاپن و نقشی که جریان‌های فرهنگی چون جشنواره‌ها در استمرار این جریان ایفا می‌کنند.
 
اورنگ‌زیب خان‌کهیچی، وزیر فرهنگ پاکستان:
تولید مشترک؛ راهی برای خروج از انزوا
حضور وزیر فرهنگ پاکستان در جشنواره جهانی فیلم فجر بیش از آنکه نمادین باشد، نشانه‌ای از نگاه رسمی به ظرفیت‌های همکاری منطقه‌ای در سینماست. اورنگ‌زیب خان‌کهیچی از «لیست بلندبالای همکاری‌های مشترک» میان ایران و پاکستان سخن می‌گوید؛ به‌ویژه در حوزه فرهنگ و سینما.
او تأکید می‌کند: «ما به‌دنبال تولیدات مشترک هستیم. این همکاری باید دوطرفه باشد. در دیدار با مسئولان جشنواره هم بر همین موضوع تأکید کردم. همه‌چیز به‌صورت مثبت در حال پیشرفت است.»
وزیر فرهنگ پاکستان، با اشاره به ریشه‌های مشترک فرهنگی میان ایران، پاکستان و هند، معتقد است سینمای ایران در این مسیر جلوتر حرکت کرده و می‌تواند الهام‌بخش باشد.
هرچند او به دلیل مسئولیت‌های اجرایی، خود را دنبال‌کننده جدی سینما معرفی نمی‌کند، اما می‌گوید: «اکنون که این مسئولیت را برعهده دارم، قطعاً سینما و ظرفیت‌های آن را جدی‌تر دنبال می‌کنم.»
 
واسیلیس مازومنوس:
واقعیت، سرمایه مشترک
سینمای ایران و یونان
واسیلیس مازومنوس که با فیلم «سرزمین بی‌پایان» در چهل و سومین جشنواره جهانی فیلم فجر حضور داشت، نزدیکی سینمای خود به سینمای ایران را اتفاقی نمی‌داند. او معتقد است انتخاب فیلمش در این جشنواره، ریشه در همان ویژگی‌ای دارد که دهه‌هاست سینمای ایران را در جهان شاخص کرده است: وفاداری به واقعیت.
او می‌گوید: «ما در یونان، سینمای ایران را از دهه ۱۹۸۰ میلادی و با فیلمسازان بزرگش می‌شناسیم. فیلم من هم درباره زندگی واقعی مردم است؛ آدم‌هایی که بازیگر نیستند و داستان زندگی خودشان را روایت می‌کنند. فکر می‌کنم همین ویژگی باعث شد فیلم برای این جشنواره انتخاب شود.»
مازومنوس در تحلیل وضعیت سینمای اروپا، به افول تدریجی سینمای معناگرا اشاره می‌کند؛ سینمایی که زمانی با نام‌هایی چون تارکوفسکی، دسیکا و کیشلوفسکی شناخته می‌شد: «با گسترش سینمای هالیوود، بسیاری از این جریان‌ها تضعیف شدند. اما هنوز هم در اروپا و یونان، فیلمسازانی هستند که بر معنا و واقعیت تأکید دارند و کار می‌کنند.»
او درباره تأثیر سینمای ایران در جهان‌بینی خود می‌گوید: «کیارستمی از فیلمسازانی بود که آثارش را دنبال می‌کردم. سینمای ایران برای ما نمونه‌ای از سینمایی است که با امکانات محدود، اما با نگاه انسانی و مؤلفانه، توانسته در جهان دیده شود.»
 
مایومی فوکوهارا:
جشنواره‌ها، پشتیبانان 
اصلی سینمای مستقل
مایومی فوکوهارا تهیه‌کننده ژاپنی فیلم سینمایی «رودخانه باز می‌گردد»، جشنواره جهانی فیلم فجر را یکی از جشنواره‌های معتبر می‌داند که می‌تواند به دیده‌شدن سینمای مستقل کمک کند. او می‌گوید: «فیلم‌های ژاپنی معمولاً در جشنواره‌های مختلف پذیرفته می‌شوند و خوشحالیم که فیلم ما هم در این جشنواره حضور دارد.»
او تفاوت سینمای امروز ژاپن با دوران کوروساوا را طبیعی می‌داند: «آن زمان همه‌چیز آنالوگ بود و مدرسه سینمایی وجود نداشت. امروز آموزش آکادمیک و ابزار دیجیتال باعث شده فیلم‌های متنوع‌تری ساخته شود و بسیاری از آنها کیفیت بالایی دارند.»
فوکوهارا به نقش کلیدی تولیدات مشترک اشاره می‌کند: «یکی از راه‌های زنده‌ماندن سینمای مستقل، تولید مشترک است. وقتی هزینه‌ها میان چند کشور تقسیم می‌شود، امکان ساخت آثار باکیفیت بیشتر می‌شود. این اتفاق امروز در دنیا رایج شده و نتایج مثبتی داشته است.»
او که با فیلمش در بیش از ۲۰ کشور حضور داشته و سیمرغ جایزه ویژه هیأت داوران این دوره از جشنواره جهانی فیلم فجر را نیز به دست آورده است، همچنان به آینده امیدوار است: «من به این امید فیلمسازی را ادامه می‌دهم که سینمای ژاپن دوباره شکوه خود را باز ‌یابد.»

ایگور ویکتروویچ لوشین:
وقتی نسل جدید سینما 
را در ویدئوهای کوتاه می‌جوید
ایگور لوشین، شاعر، موسیقیدان و کارگردان ویدئو از روسیه، با دعوت جشنواره و به شوق دیدن شیراز به ایران آمده است؛ شهری که به گفته او «شهر ادب، شعر و فرهنگ» است. لوشین اعتراف می‌کند که تاکنون فیلمی را کارگردانی نکرده و سال‌هاست در حوزه تولید ویدئو، موزیک ویدیو و آثار تصویری فعالیت می‌کند. با این همه به عنوان یکی از داوران بخش جلوه‌گاه شرق در این جشنواره حضور پررنگی را تجربه کرده است.
او درباره فیلم‌های بخش جلوه‌گاه شرق می‌گوید: «فیلم‌های آسیایی متعددی دیدم که از نظر فرم، بسیار به سینمای غرب نزدیک بودند. در عین حال، در فیلم‌های ایرانی می‌توان ردپای تأثیر کیارستمی را دید؛ سبکی که در جهان شناخته‌شده و برای مخاطبان جذاب است.»
لوشین معتقد است بحران سینمای مستقل، فقط به هالیوود مربوط نمی‌شود: «حتی اگر هالیوود را کنار بگذاریم، نسل جوان امروز بیشتر وقتش را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذراند و ویدئوهای کوتاه می‌بیند. از طرف دیگر، شرایط اقتصادی هم باعث شده مردم کمتر به سینما بروند.»
با این حال، او پایان سینمای اندیشمند را اعلام نمی‌کند. «در زمان تارکوفسکی هم مشکلات و سانسور وجود داشت. او بسیاری از صحنه‌های فیلم‌هایش را نمی‌توانست استفاده کند. با این حال، سینما ادامه پیدا کرد. امروز هم فیلمسازانی مثل الکساندر سوکوروف هنوز فعال‌اند و این یعنی جریان کاملاً از بین نرفته است.»