«ایران» چالش ها ی صادرات پسته را در گفت و گو با « محسن جلال پور» بررسی می کند
دیوار اروپایی در برابر پسته ایرانی
«کرمان» را قطب پسته ایران می‌نامند؛ استانی که در اکثر شهرستان‌های شمالی آن از رفسنجان و سیرجان گرفته تا زرند و شهربابک یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران کشت شده و با طعم و کیفیتی بی‌نظیر به کشورهایی مانند چین، هند، اتحادیه اروپا و روسیه صادر می‌شود.
به گزارش گروه استان‌ها ایران آنلاین، محصولی که با برند‌سازی مناسب و تکیه بر اعتبار تاریخی به یکی از نمادهای صادراتی ایران تبدیل شده و با ارزآوری گسترده و نقش کلیدی آن در تولید ارزش افزوده، فرصت‌های صادراتی جدیدی را پیش روی کشور قرار داده است. با این همه، موانع متعددی از جمله تحریم‌ها، محدودیت‌ها در تعاملات جهانی و تعهدات ارزی در روند تجارت پسته ایرانی به چشم می‌خورد که بازار صادرات و جایگاه کنونی ایران در بازارهای هدف را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. از سویی دیگر، انتشار اخباری مبنی بر ممنوعیت صادرات پسته خندان ایران به اتحادیه اروپا به دلیل آلودگی به سم آفلاتوکسین به قصد ایجاد تصویری منفی از کیفیت این کالای ایرانی در بازار رقابتی جهان منتشر شده و در تلاش است نمادی ارزشمند از توانمندی کشاورزی و اقتصادی کشور در بازارهای جهانی را از گردونه رقابت خارج کرده و بازارهای صادراتی را در مسیر افول و نابودی قرار دهد. نظر به اهمیت موضوع، «ایران»گفت‌و‌گویی با «محسن جلال پور»، مؤسس انجمن پسته ایران و رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران انجام داده تا با واکاوی چالش‌های پیش رو در مسیر صادرات پسته ایران به اروپا، دلایل آلودگی محصولات به سم آفلاتوکسین، نحوه مواجهه ایران با فرصت 6 ماهه اروپا و راه‌های برون رفت از این وضعیت خطیر را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در صنعت پسته ایران، آلودگی به سم آفلاتوکسین و شایعات مربوط به اعمال تحریم‌ها از سوی اتحادیه اروپاست. آیا راهی برای جداسازی آلودگی از پسته پیش از صادرات محصول و نجات صنعت خشکبار کشور وجود دارد؟
آلودگی پسته ایرانی به سم آفلاتوکسین موضوع تازه‌ای نبوده و اتحادیه اروپا 30 سال پیش برای اولین بار اولتیماتوم‌های جدی نسبت به میزان سم آفلاتوکسین در پسته‌های ایرانی را صادر کرد. آفلاتوکسین در تمام مواد مغذی مانند گندم، پسته و... وجود دارد که با فراهم شدن ۲ مؤلفه گرما و رطوبت امکان فعالیت پیدا می‌کند. بنابراین باید باغدار و فرآوری کننده دقت لازم را به‌عمل آورده و درست زمانی که پسته تازه بوده و هوا هم گرم است، شرایط را به سمت عدم تولید این سم پیش ببرد. متأسفانه آفلاتوکسین تا به امروز به هیچ وجه قابل خارج کردن از مواد مغذی نبوده و تنها راه، پیشگیری از ورود این سم به داخل محصولات است. در همین راستا نیز تا به امروز در هیچ جای دنیا، هیچ کس نتوانسته این سم را از داخل مواد غذایی خارج کند.
یکی از مشکلات و موانع صنعت پسته در کشور از خرده مالکی نشأت می‌گیرد. این موضوع چه چالشی در مهار آفلاتوکسین و صادرات پسته سالم و استاندارد در بازار جهانی ایجاد کرده است؟
مطابق برآورد انجمن پسته ایران، میانگین مالکیت بیش از 80 درصد باغات کشور زیر 2 هکتار است. این موضوع، رسیدگی به محصولات و ممانعت از عدم تولید سم آفلاتوکسین را بسیار سخت کرده است. این در حالی است که میانگین مالکیت باغات پسته در امریکا به عنوان اولین تولید کننده پسته در جهان، بالای ۱۰۰ هکتار است و بخوبی توانسته سم آفلاتوکسین را مهار کند. متأسفانه قوانین ارث و مشکلات دیگر در بخش کشاورزی، صدمات جدی و جبران ناپذیری به همه محصولات از جمله پسته وارد کرده و همزمان با کاهش بهره‌وری، کیفیت محصولات را نیز کاهش داده است.
اتحادیه اروپا، اولین بار با چه بهانه‌ای پسته ایرانی را تحریم کرد؟ سهم تنش‌های دیپلماتیک میان ایران و اروپا را در تشدید این موضوع تا چه حد مؤثر می‌دانید؟
اتحادیه اروپا 30 سال پیش برای اولین بار نسبت به آلودگی پسته‌های ایرانی به سم آفلاتوکسین و رسیدگی جدی، اولتیماتوم صادر کرد. این وضعیت تا 3 سال پی در پی ادامه داشت و هر بار اروپا نسبت به استمرار آلودگی‌ها هشدار می‌داد. اگرچه وزیر جهاد وقت، نامه نگاری‌هایی با استان‌ها یا بازدیدهایی نیز انجام داد اما این موضوع خیلی جدی گرفته نمی‌شد. تا اینکه در سال 1376 و به‌دلیل ایجاد تنش در روابط دیپلماتیک میان ایران و اروپا، سختگیری‌ها شدت پیدا کرد و پسته ایران از سوی اروپا تحریم شد. این اتفاق درست در شرایطی رقم خورد که بسیاری از صادرکنندگان پسته از جمله خود من، ۹۰ درصد صادرات پسته را به اروپا انجام داده و هیچ بازار دیگری نداشتیم. آن زمان صادرکنندگان، کلی دوندگی کرده و پس از تلاش و تحمل هزینه زیاد، بازار چین را برای پسته ایران باز کردند؛ بازاری که هیچ وقت برای صادرکنندگان مانند بازار اروپا سود‌آوری نداشت؛ چون اروپایی‌ها پسته ایرانی را با قیمت بالاتری می‌خریدند.
واکنش ایران به تحریم پسته ایرانی چه بود؟ این موضوع تا چه حد میزان صادرات این محصول به بازارهای جهانی را تحت‌الشعاع قرار داده است؟
آن موقع، بنده در اتاق پسته کرمان فعالیت داشتم؛ برای حل مشکل، هیأتی متشکل از نمایندگان دولت و بخش خصوصی را تشکیل داده و در چندین نشست دراتحادیه اروپا شرکت کردیم. هیأتی از اروپا برای بازدید به ایران آمده و به مدت یک هفته از باغات و مراکز فرآوری بازدید کردند. آنها اعلام کردند که پسته صادراتی به اروپا باید حتماً گواهی وزارت بهداشت ایران که مجهزترین آزمایشگاه‌های کشور در زمینه مواد غذایی و سموم را دارد به همراه داشته باشد. از همان زمان نیز صدور گواهی وزارت بهداشت برای سلامت محصولات آغاز شد و ما توانستیم با ارائه تعهدات، مسیر ورود پسته ایرانی به اروپا را باز کنیم. البته پس ازاین ماجرا دیگر هیچ وقت صادرات پسته ایران به اروپا به میزان قبل از تحریم نرسید. ما پیش از تحریم، در بهترین سال‌ها 90 هزار تن صادرات پسته به اروپا داشتیم که بعد از تحریم‌ها در بهترین سال‌ها به کمتر از 30 هزار تن رسید. بدین ترتیب صدمه‌ای که تحریم به ما زد هیچ وقت جبران نشده و تنها توانستیم بازار صادرات را بازگشایی کنیم تا حداقل بخشی از پسته‌های باکیفیت را با قیمت مناسب‌تر به اروپا بفروشیم.
حد مجاز سم آفلاتوکسین در پسته، چه میزان است؟ آیا ایران تاکنون قدمی مؤثر در تغییر قوانین سختگیرانه اروپا و افزایش حد مجاز این سم در محصولات صادراتی برداشته است؟
پس از این جریان، هیأتی متشکل از بخش خصوصی و نمایندگان دولت تعیین کردیم تا با کمیسیون مقررات مواد غذایی (Codex) مذاکره کرده و مسأله حد مجاز سم آفلاتوکسین را در دنیا تغییر دهیم، چرا که اروپا سختگیری زیادی به خرج داده و حد مجاز سم آفلاتوکسین را بسته به نوع آن بین 2-4 پی‌پی‌بی(Part Per Billion) اعلام کرده بود. در این شرایط، صادرکنندگان ایرانی با کاهش احتمال صادرات با شرایط جدید، نگران‌تر شدند. رایزنی‌ها آغاز شده و 5 نوبت در جلسات شرکت کردیم. پروسه این کار، 3 سال طول کشید و با کمک مشاوری از مرکز آمار بریتانیا، حد مجاز سم آفلاتوکسین را به 10 پی‌پی‌بی رساندیم. به این ترتیب، مسیر صادرات روان‌تر شده و وزارت بهداشت و جهادکشاورزی نهایت تلاش خود را برای بهبود کیفیت محصول معطوف کردند.
این روزها، صحبت از خروج صادرکنندگان واقعی و دلسوز از صنعت صادرات پسته بسیار است. آیا پای تعهدات ارزی و ورود صادرکنندگان ناآشنا مانند خودروسازان درمیان است؟
واقعیت این است که از سال 1397 به بعد صادرکنندگان اصلی که دلسوزان واقعی تعهدات ارزی بوده و همه این مراحل را برای حفظ کیفیت محصول و بازار جهانی طی کرده و خوب و بد روزگار را چشیده‌اند از رده صادرات خارج شدند. تعهدات ارزی یعنی شما باید پسته را به قیمت ارز آزاد در بازار خریده و ارز حاصل از صادرات را با قیمت نیمایی به دولت بفروشید. این بدان معناست که صادرکننده دیگر نمی‌تواند کار قانونی انجام دهد. 5 سال پیش «محمدرضا مودودی» رئیس سازمان تجارت وقت اعلام کرد، ظرف یک‌سال (از فروردین تا اسفند 1397) 8 هزار کارت جدید وارد فرآیند صادرات شده است؛ افرادی که کارت‌های جدید را برای عدم تعهد به جریان انداخته و با وجود صادرات پسته، هیچ تعهدی نسبت به تعهدات ارزی نداشتند. این افراد که پیش از این هیچ سابقه صادراتی نداشتند، در سال 97 برابر با 5 میلیارد و 400 میلیون دلار صادرات انجام دادند. از این میان تنها 445 فرد و شرکت، صادرات بیش از یک میلیون دلار و بقیه، صادراتی کمتر از یک میلیون دلار انجام دادند؛ این به معنای آن است که بخش عمده‌ای از این صادرات با هدف بازگشت ارز به کشور صورت نگرفته است. به این ترتیب تعهدات ارزی باعث شد تا صادرکنندگان فعال، متعهد و آشنا به بازار از عرصه خارج شده و صادرکنندگانی وارد عرصه شدند که تعهدی نداشته و ناآشنا با وضعیت بازار، تنها از اختلاف ارز منفعت می‌برند. همین امر نیز آمار برگشتی‌های محصولات ما را بالا و بالاتر برد. پس از این ماجرا، مشکلات آلودگی پسته‌های ایران افزایش یافته و اولتیماتوم‌های اروپا شدت پیدا کرد. سؤال آنها این بود که چه اتفاقی در ایران افتاده و چرا وقتی کنترل محصولات ایرانی از «تمام کنترل» به «رندوم کنترل» رسیده به یکباره برگشتی‌ها افزایش پیدا کرده است؟ همه پسته‌های ایرانی آنالیز شده و متأسفانه میزان برگشتی‌ها نیز افزایش یافته است. از سال 1400 تا 1403 نیز مجدداً اتحادیه اروپا بارها به ایران تذکر داده و متأسفانه تا کنون هیچ کس نتوانسته این مشکل را حل و فصل کند.
چه راهکاری برای بهبود استانداردها، افزایش کیفیت محصولات و بازگرداندن صادرات پسته ایرانی به مسیر واقعی و درست پیشنهاد می‌کنید؟
اولین راهکار این است که قبل از ساماندهی مسأله آفلاتوکسین، بهبود استانداردها و کیفیت محصولات، موضوع صادرات را ساماندهی کرده و آن را به مسیر درست بازگردانیم. اتفاقی که حالا افتاده این است، صادرکنندگان تصنعی جای صادرکنندگان واقعی را گرفته‌اند؛ افرادی که بازار را دور زده و نه‌تنها تعهدی به دولت برای بازگشت ارز ندارند بلکه ترسی از باطل شدن کارت بازرگانی خود نیز ندارند. ما بارها به مسئولین و وزرای وقت چه به صورت حضوری و چه کتبی اعلام کرده‌ایم که این مسأله، چالش جدی در حوزه صادرات ایجاد خواهد کرد. اما راهکار دوم این است که با تسهیل شرایط برای بازگشت صادرکنندگان واقعی و متعهد، کالایی مطابق با استانداردها و دستورالعمل‌های جهانی به بازارهای هدف صادر شود.
برای مواجهه با ضرب‌الاجل 6 ماهه اروپا به پسته ایرانی، باید چه کرد؟ آیا امیدی به حل مشکل آلودگی پسته‌ها به آفلاتوکسین در این مدت زمان محدود وجود دارد؟
کاری که برای ضرب‌الاجل ۶ ماهه اروپا به پسته ایرانی باید انجام داد این است که هیأتی از طرف ایران به سرپرستی وزارت بهداشت یا جهادکشاورزی و حضور فعال بخش خصوصی به عنوان نمایندگان بخش خصوصی که تعهد جدی در زمینه ایفای مسئولیت ارسال کالاها به اروپا برعهده دارند، به اروپا سفر کرده و به آنها اطمینان دهند که پیگیر موارد مطرح‌شده هستند و نیز فرصت بیشتری (یک تا ۲ سال) گرفته و متعهد به بازگرداندن وضعیت صادرات کالا به قبل از سال 97 و کاهش برگشتی‌ها شوند.
برش
«آلمان» بزرگ‌ترین واردکننده پسته ایران
اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار کمیسیون اروپا «یورو استات» نشان می‌دهد، آلمان، ایتالیا و اسپانیا؛ بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان پسته از ایران در سال 2023 هستند. در این بین، آلمان با واردات 49 میلیون یورویی پسته از ایران، بزرگ‌ترین مشتری پسته کشور از اروپا در سال 2023 و ایتالیا با 7 میلیون یورو و اسپانیا با 5 میلیون یورو در رتبه‌های بعدی قرار دارند. چین، هند و کشورهای عربی نیز از خریداران پسته ایران هستند. طبق گفته «محمدمهدی برومندی» معاون باغبانی وزارت جهادکشاورزی، در شش‌ماهه نخست سال 2024 میلادی 226 محموله پسته به وزن 5 هزار تن با گواهی سلامت سازمان غذا و دارو به اروپا صادر شده و فقط 26 مورد از آن اخطار بهداشتی دریافت کرده است. از 26 اخطار ثبت شده، 7 فقره مربوط به یکی از کشورهای همسایه و 3 مورد مربوط به فروشگاه‌های اتحادیه اروپا بوده که به حساب ایران ثبت شده است. برای رفع این اختلاف، نظرات کشور ما از طریق سفیر ایران در بروکسل به اروپا اعلام شده و انتظار می‌رود موارد اختلافی ظرف روزهای آتی مرتفع شود.
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
انتهای پیام/