جای خالی سفر در زندگی سالمند ایرانی

به گزارش گروه اجتماعی ایران آنلاین،  همه در یک لحظه گمان می‌کنند گردشگری یعنی جوان بودن، پرجنب‌و‌جوش بودن، هیجان داشتن و... که افراد سالمند فاقد آن هستند، اما واقعیت این‌گونه نیست. گردشگری سن‌و‌سال ندارد و گردشگری سالمند به عنوان یکی از شاخه‌های گردشگری در کشورهای توسعه‌یافته هر روز درحال گسترش است. سالمندان به‌دلیل تنهایی و داشتن زمان آزاد بیشتر، نیاز به سفر و گردشگری را بیشتر از سایر افراد احساس می‌کنند، برای همین گردشگری سالمند با دیگر شاخه‌های گردشگری متفاوت است، زیرا این افراد نیازهای خاص و متفاوتی در مقایسه با جوانان دارند که باید مدنظر قرار گیرد. سؤالی که به‌وجود می‌آید، این است که شرایط گردشگری سالمندان در کشور ما چگونه است؟ آیا زیرساخت‌ها برای اجرای این نوع از گردشگری به‌ اندازه کافی فراهم است؟ برگزاری تورهای سالمندان و بازنشستگان چگونه است؟

کاهش جمعیت جوان و افزایش جمعیت سالمند، از واقعیت‌های انکارناپذیر جمعیت هر کشوری است. در حال حاضر حدود ۱۰.۵ درصد از جمعیت کشور را سالمندان بالای ۶۰ سال در کشور تشکیل می‌دهند و به عبارتی ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در کشور سالمندند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۰ نرخ سالمندی ۲۵ تا ۳۰ درصدی را تجربه کنیم. سالمندانی که ممکن است تمایل و علاقه به گردشگری داشته‌ باشند اما شرایط برای آنها فراهم نباشد. به همین جهت است که جامعه‌شناسان معتقدند باید در این زمینه سیاستگذاری‌های لازم صورت گیرد و برنامه ریزان به فکر تأمین زیرساخت‌های رفاهی و درمانی برای دوران سالمندی کشور باشند.

سالمندان آینده و گردشگری
فاطمه حمیدی، در چند سال اخیر بازنشسته شده و گردشگری و جهانگردی از علایق او است و به همین جهت اطلاعات خوبی از روند اجرای تورهای گردشگری دارد و معتقد است در زمینه تورهای طبیعت‌گردی، برای سالمندان بسیار ضعیف عمل شده است. او به «ایران» می‌گوید: سن مسأله مهمی ‌در زمینه گردشگری محسوب می‌شود که هر قشری خدمات و زیرساخت‌های مورد نیاز خود را می‌طلبد. به عنوان مثال جوانان در تورهای طبیعت‌گردی بیشتر تمایل دارند که دورهمی‌های شبانه را تجربه کنند در حالی که برای افراد میانسال یا بازنشسته برعکس است.
پروین محتشمی نیز از جمله کسانی است که به گردشگری و سفر علاقه‌مند است. به گفته او، سالمندان و افراد کم‌توان نیازمندی‌های خاصی دارند که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته و زیرساخت‌های کشور برای این افراد عمدتاً مناسب نیست. از سرویس‌های بهداشتی گرفته تا مسیرهای تردد، اماکنی که نیاز به مبلمان ویژه برای استراحت سالمندان دارد و مسیرها یا اماکنی که دارای پله‌های زیاد بوده و نیاز به بالابر یا پله‌های برقی است. سعید عظیمی نیز از دوران نوجوانی اهل طبیعت و کوهنوردی است. می‌گوید: سفر و گردشگری حتی طبیعت‌گردی، برای هر انسانی لازم است تا احساس فرتوتی و پیری نکند. اما در حال حاضر هزینه‌ها و درآمد همخوانی ندارد و یک سفر چندروزه بسیار گران تمام می‌شود. این طبیعت‌گرد به قیمت بالای تورها در سال‌های اخیر اشاره می‌کند و می‌افزاید:  یک تور ۴ روزه در مسیر نزدیک به شهر خودمان با احتساب هزینه بازدید و غذا حدود 14 میلیون تومان است در حالی که در سال‌‌‌‌های گذشته چنین توری را می‌توانستیم با 5 میلیون تومان برگزار کنیم.

سفرهایی با چاشنی امید به زندگی
بسیاری از بازنشستگان پس از جدا شدن از شغلشان در معرض افسردگی قرار می‌گیرند. به گفته متخصصان، افسردگی پنهان در بازنشستگان باعث می‌شود که کمتر به زندگی فکر کنند و همه ذهن آنها درگیر گذران عمر و حتی مرگ باشد اما تحقیقات علمی و بررسی سبک زندگی بازنشستگانی که امید به زندگی در آنها بالاست نشان می‌دهد مسافرت، داشتن تفریحات سالم، نوشتن خاطرات یا تعمیر خانه باعث می‌شود آنها کمتر دچار خلأ کار و مشغله شوند. تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد افسردگی ممتد در سالخوردگی ممکن است باعث ابتلا به بیماری آلزایمر (فراموشی)  یا عوارض کاهش حافظه شود که خطرناک است. علی قدیری، عضو هیأت مدیره راهنمایان گردشگری البرز که چند سالی است بازنشسته شده است با تأکید بر نقش سفر در بالا رفتن امید به زندگی در سالمندان به «ایران» می‌گوید: با شروع بازنشستگی، خلأیی در افراد ایجاد می‌شود و این خلأ ناشی از عدم برنامه‌ریزی و هدف است که سلامت روح و روان سالمند را تهدید می‌کند. تجربه نشان داده که فعالیت‌های گردشگری و طبیعت‌گردی در کنار زندگی روزمره، آسیب‌های روحی و روانی کمتری به افراد وارد می‌کند. بنابراین بهتر است سالمندان در چنین گروه‌هایی که با روحیه آنها سازگار است و هزینه‌های کمتری دارد، عضو شوند.
این راهنمای گردشگری استان البرز در ادامه می‌گوید: اصولاً در کشورهای پیشرفته سازوکار بهتری برای بازنشستگان انجام شده و از آنها حمایت بیشتری می‌کنند. ارائه تخفیف‌های بیشتر و شرایط سفر با کارت‌های بازنشستگی، برای آنها هزینه‌های کمتری دربر دارد، اما این موضوع در کشور ما صدق نمی‌کند و بازنشستگان نه تنها درآمدشان بیشتر نمی‌شود بلکه این درآمد با هزینه‌های زندگی آنها همخوانی ندارد. به همین جهت این قشر توان شرکت در تورهای گردشگری را ندارند. باید نگاه ویژه‌ای به مقوله سفر سالمندان داشت تا آنها در طول سال بتوانند به صورت گروهی به مسافرت بروند.

جذب گردشگران سلامت
محمد غنجال که سال‌هاست به عنوان راهنمای تورهای داخلی مشغول به کار است به چالش‌های گردشگری سالمندان اشاره می‌کند و در این باره به «ایران» می‌‌‌‌گوید: «با چالش‌های متعددی در زمینه گردشگری افراد سالمند مواجهیم. متأسفانه مناسب‌سازی برای سفر این قشر بسیار ضعیف است. اگر قرار است توریسم در ایران چه در بعد داخلی و چه در بعد جذب توریست خارجی توسعه یابد چاره‌‌ای جز مناسب‌سازی اماکن گردشگری نیست‌‌. در زمینه جذب توریست، بخش قابل توجهی از  توریست‌ها را افرادی تشکیل می‌دهند که برای چکاپ پزشکی به ایران می‌آیند و درهمین قالب، توریست مذهبی و فرهنگی نیز به شمار می آیند. با اینکه برنامه توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند  و دسته دوم را شامل می شوند دیدن ظرفیت‌های گردشگری تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعت‌گردی کشور است، اما گردشگر از تورلیدر می‌خواهد به عنوان راهنمای گردشگری، او را چند روز در تهران برای چکاپ پزشکی همراهی کند، زیرا هزینه پزشکی و دارو در کشور مبدأ نسبت به ایران گران‌تر است و بیشتر مسافران زمانی را برای دریافت خدمات پزشکی و خرید داروهایی مثل ویتامین‌ها، مکمل‌ها و داروهای تجویزی از داروخانه‌های مطرح شهر اختصاص می‌دهند.» غنجال می‌افزاید: «هرچند در خصوص جذب توریست، در چند سال اخیر با مشکل مواجه شده‌ایم اما در شاخه گردشگری سلامت با گروه نسبتاً زیادی از سالمندان مواجه هستیم. بیشتر گردشگران از کشورهای تاجیکستان، آذربایجان، ارمنستان، افغانستان و عراق هستند که برای دریافت خدمات درمانی و زیبایی مثل چکاپ سلامت، دندانپزشکی، چشم‌پزشکی، عمل‌های زیبایی و جراحی‌های پلاستیک، ناباروری و کاشت مو به ایران سفر می‌کنند.»
به گفته او، هزینه سفرهای داخلی بسیار بالاست و عدم تناسب بین هزینه‌های سفر، ارائه خدمات و زیرساخت‌های گردشگری موجب کاهش گردشگری می‌شود. همچنین اقبال برای سفر خروجی بالاتر می‌رود، زیرا شخصی که می‌خواهد هزینه و از خدمات کشورمان استفاده کند، ترجیح می‌دهد با کمی هزینه بالاتر از خدمات و ظرفیت‌های گردشگری بهتری استفاده کند.
او درخصوص تورهای داخلی بازنشستگان نیز می‌گوید: «در گذشته درخواست‌های زیادی از سوی تعاونی بازنشستگان، امور رفاهی بازنشستگان و گروه‌های شخصی و تورهای داخلی وجود داشت و آژانس‌دار متناسب با خدمات خواسته شده، تور اجرا می‌کرد، اما حدود سه سال است که به دلیل عدم برنامه‌ریزی و تأمین بودجه ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی مرتبط با بازنشسته‌ها، این گونه تورها اجرا نمی‌شود. سالمندی فرصت خوبی برای سفر در زمان‌های متفاوت است. در بسیاری از کشورها سالمندان مشتری سفرهای لوکس هستند چون در طول سال‌های کاری‌‌شان مبلغ خوبی برای این دوره پس‌‌انداز کرده‌‌اند. قبلاً تور ارزان، تور به قیمت و تور لاکچری وجود داشت اما در حال حاضر تور ارزان نداریم و روز به روز با افزایش قیمت تور مواجه می‌شویم به عبارتی تورها ی لاکچری هستند که متناسب با خدمات ارائه شده هزینه دریافت نمی‌کنند.»
زیرساخت‌های ضعیف
امیرعباس قرآنی، کارشناس جهانگردی و کارشناس ارشد مدیریت دولتی نیز به «ایران» می‌گوید: «کشور ما مجموعه‌‌ای از چالش‌‌های زیرساختی برای دسترس‌‌پذیری در گردشگری سالمندان را دارد. هرچند این گروه سنی معلول نیستند اما نیاز به خدماتی دارند که از طریق گردشگری دسترس‌‌پذیر مهیا می‌شود.» این کارشناس جهانگردی می‌افزاید: «از جمله موضوعات مهمی‌ که در گردشگری سالمندان مطرح می‌شود، تورهای مناسب سالمندان، الگوی مصرف و امکانات خاص جهت راحتی و رفاه در سفر در راستای تأمین نشاط و شادابی است. همچنین در بحث مقصد نیز مقاصد مناسبی از قبیل اقامتگاه برای سالمندان وجود ندارد. بسیاری از کشورها در این زمینه‌ها به‌روزتر شده‌اند، اما در کشور ما هنوز کارهای اساسی انجام نشده در این زمینه وجود دارد.»
او درآمد و حقوق‌ اندک بازنشستگان را عاملی برای عدم برگزاری تورهای گردشگری می‌داند و می‌گوید: «با توجه به حقوق‌ اندک بازنشستگان و هزینه‌های بالای زندگی‌، موضوع سفر در کشور ما اولویتی برای بازنشستگان محسوب نمی‌شود. با اینکه در دوره بازنشستگی، دیگر خبری از مزایا، تسهیلات و حمایت‌های دوران خدمت نیست، همچنین مخارج درمانی و رفت و آمد فرزندان و نوه‌ها هم اضافه شده‌ است.»

نیلوفر منصوری
خبرنگار