تاثیرگذاری روسیه در مذاکرات برجام به نفع ایران است
معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) با اشاره به اینکه در گذشته ممکن بود نگرانی‌هایی وجود داشته باشد که سیاست‌های روسیه الزاما مطابق با منافع ایران نباشد و روسیه در مذاکرات هسته‌ای مسیر دیگری را دنبال کند، گفت:اکنون که توافق هسته‌ای (برجام) امضا شده و تنها مسئله باقی‌مانده، احیای نحوه اجرای آن است، به نظر می‌رسد که روسیه نمی‌تواند نقش منفی جدی در پیشبرد مذاکرات ایفا کند.
به گزارش گروه بین‌الملل ایران آنلاین، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه، روز سه‌شنبه (۷ اسفندماه) در ادامه تور دیپلماتیک منطقه‌ای خود و پس از سفر به ترکیه و قطر، وارد ایران شد. هرچند که سفر دیپلمات ارشد روسیه به ایران در قالب یک تور منطقه‌ای بود اما همزمانی نسبی آن با دیدار وزرای خارجه روسیه و آمریکا در ریاض، پایتخت عربستان سعودی و گفتگوی تلفنی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه با دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده شائبه های درباره ماموریت سرگئی لاوروف در تهران به وجود آورده است. ابراز آمادگی وزیر خارجه روسیه برای کمک به حل پرونده هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی و نگاه های متفاوتی که سالهاست در داخل ایران نسبت به نقش روسیه در این صحنه وجود دارد، ما را به پرسش هایی می رساند که تعدادی از آنها را با محمود شوری، معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و تحلیل‌گر ارشد مسائل روسیه مطرح کردیم:
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در نشست خبری با همتای ایرانی پس از سخنان وزیر خارجه مبنی بر اینکه ایران تحت فشار حداکثری موجود مذاکره نمی کند گفت «روسیه معتقد است هنوز پنجره دیپلماسی باز است و مسکو حاضر به ایفای نقش در این زمینه است». فکر می کنید با توجه به تنش موجود در رابطه روسیه و اروپا و همزمان قرار گرفتن روسیه و آمریکا در مسیر تنش زدایی از رابطه، روسیه چه نقشی می تواند در این زمینه بازی کند؟
واقعیت این است که شرایط به شدت پیچیده است و متغیرهای تأثیرگذار هر لحظه در حال تغییر هستند. به همین دلیل تحلیل وضعیت و تعیین دقیق نقش هر بازیگر و شرایط حاکم، کار دشواری است. اما در حال حاضر، آنچه که با آن مواجهیم این است که روسیه و آمریکا در حال ورود به یک فرآیند عادی‌سازی روابط هستند و تلاش می‌کنند تا برخی از اختلافات گذشته را به نوعی حل و فصل کنند. در این فرایند، طبیعی است که بسیاری از مسائل و موضوعات مختلف مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و احتمالاً مسئله ایران یکی از این موضوعات خواهد بود.
در این میان، نگرانی‌هایی وجود دارد، به‌ویژه در ایران، که برخی معتقدند گفت‌وگوهای بین روسیه و آمریکا ممکن است بر شرایط بین‌المللی ایران تأثیر منفی بگذارد و تبدیل به موضوعی برای تعامل بین این دو کشور شود. اما این نگرش، به نظر من، نگاهی بدبینانه است. باید در نظر داشت که روسیه در حال حاضر در تلاش است تا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات و چالش‌های خود را در سال‌های اخیر حل و فصل کند و از وضعیتی که در سه سال گذشته با آن روبه‌رو بوده، خارج شود. بنابراین، مسکو تا زمانی که نتواند مجدداً به یک بازیگر تأثیرگذار در سطح بین‌المللی تبدیل شود و بر قدرت‌های بزرگ دیگری مانند آمریکا و اروپا تأثیر بگذارد، هنوز راه زیادی پیش رو دارد.
برآورد من این است که گفت‌وگوهای میان روسیه و آمریکا در کوتاه‌مدت تأثیر زیادی بر سرنوشت ایران نخواهد داشت. حتی اگر هم تأثیرگذار باشد، این تأثیر به هیچ عنوان منفی نخواهد بود. روسیه همچنان با موانع زیادی روبه‌رو است و تا زمانی که نتواند این موانع را حل و فصل کند، فاصله زیادی با بازگشت به موقعیتی که قادر به تأثیرگذاری جدی بر مسائل جهانی باشد، خواهد داشت.
تاثیرگذاری روسیه و چین نیز در بحث مذاکرات هسته‌ای حتماً مفید خواهد بود
مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه پس از دومین دور برگزاری نشست با تروئیکای اروپایی تاکید کرد که فرمت ۱+۵ در مذاکرات برجام به دلیل اختلاف های به وجود آمده میان روسیه و اروپا احتمالا کارایی نخواهد داشت، پس از این سخنان سفیر روسیه در تهران تاکید کرد که بدون چین و روسیه رفع تحریم و احیای برجام ممکن نخواهدبود. در چنین شرایطی فکر می کنید مسیر پیش روی ایران در این مذکرات به فرض آغاز انها چه خواهد بود؟
حداقل در کوتاه‌مدت، بعید به نظر می‌رسد که شرایطی دوباره فراهم شود تا پنج قدرت بزرگ جهانی در موضوع هسته‌ای ایران گرد هم آیند. به ویژه با توجه به اختلافاتی که میان روسیه و اروپا وجود دارد، این موضوع به نظر می‌رسد که تا حد زیادی دور از ذهن باشد. با این حال، یک سؤال دیگر نیز مطرح است: آیا اساساً ضرورتی برای انجام این نشست‌ها و گفت‌وگوهای مجدد وجود دارد؟ آیا واقعاً باید اعضای گروه پنج به علاوه یک دوباره گرد هم آیند و در مورد مسئله هسته‌ای ایران گفت‌وگو کنند؟
در این زمینه، مجموعه‌ای از مسائل فنی وجود دارد که باید بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حل و فصل شوند. همچنین، موضوع اختلافات میان ایران و اروپا و اینکه آنها بخواهند از این وضعیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک استفاده کنند، یک مسأله ویژه میان ایران و تروئیکای اروپایی است.
اگر بخواهیم از منظر ایران به این موضوع نگاه کنیم، می‌توان گفت که تاثیرگذاری روسیه و چین در مذاکرات هسته‌ای حتماً مفید خواهد بود و به نفع ایران است که بخشی از چالش‌های موجود با طرف اروپایی، تحت مدیریت روسیه یا چین قرار گیرد. در گذشته ممکن بود نگرانی‌هایی وجود داشته باشد که سیاست‌های روسیه الزاما مطابق با منافع ایران نباشد و روسیه در مذاکرات هسته‌ای مسیر دیگری را دنبال کند. اما اکنون که توافق هسته‌ای (برجام) امضا شده و تنها مسئله باقی‌مانده، احیای نحوه اجرای آن است، به نظر می‌رسد که روسیه نمی‌تواند نقش منفی جدی در پیشبرد مذاکرات ایفا کند.
در حقیقت، نقش فعلی روسیه بیشتر به عنوان یک عامل تعادل در مقابل اروپا و چالش‌های پیش‌آمده با آن‌هاست. بعید به نظر می‌رسد که روس‌ها تمایلی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک داشته باشند یا از تلاش‌های اروپایی‌ها برای فعال‌سازی این مکانیسم خوشحال شوند. به همین دلیل، من منافع ایران و روسیه در بحث پرونده هسته‌ای ایران را در تعارض با یکدیگر نمی‌بینم. بنابراین، نباید از اینکه روس‌ها ممکن است دوباره در مذاکرات هسته‌ای فعال شوند، نگرانی داشته باشیم.
البته همانطور که ذکر کردم، ممکن است چندان عرصه‌ای برای نقش‌آفرینی و تاثیرگذاری جدی روسیه در این مذاکرات وجود نداشته باشد.
روس‌ها به دنبال این خواهند بود تا از نفوذ تهران برای کنترل تنش در سوریه استفاده کنند
براساس اخبار منتشر شده سوریه یکی از مهم ترین محورهای رایزنی وزرای خارجه ایران و روسیه بوده، مسکو برخلاف تهران ارتباط با دولت جدید سوریه را آغاز کرده و در ترکیه نیز محور مذاکرات لاوروف و فیدان سوریه بوده است. فکر می کنید با تغییر دولت در سوریه رابطه ایران و روسیه در این کشور دستخوش چه تحولاتی شود؟
روس‌ها منافعی در سوریه دارند که این منافع همچنان پابرجا باقی مانده است. به‌رغم تغییرات در دولت سوریه، اگرچه بخشی از این منافع دچار وقفه شده، اما برخی از منافع روسیه، به‌ویژه در ارتباط با پایگاه‌های نظامی این کشور در سوریه، همچنان برقرار است. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های روسیه در این زمینه، تعیین تکلیف این پایگاه‌ها است. روسیه در این خصوص دو سناریو را مدنظر دارد:
اولین سناریو این است که روسیه به دنبال تثبیت دولت فعلی سوریه است، به‌گونه‌ای که این دولت بتواند حاکمیت خود را بر تمامی اراضی سوریه گسترش دهد و آن را تثبیت کند. در چارچوب این سناریو، روس‌ها به‌طور طبیعی تعامل با دولت فعلی سوریه را در دستور کار قرار داده‌اند. بخشی از این تعامل از طریق ترکیه انجام می‌شود و بخش دیگر آن به تعاملات مستقیم روسیه با دولت جدید سوریه مربوط می‌شود.
در سناریوی خوش‌بینانه برای روس‌ها، اگر وضعیت در سوریه تثبیت شود، آنها به دنبال این هستند که از طریق تعامل با دولت جدید، منافع خود را حفظ کنند. در این چارچوب، شاید ایران نتواند نقشی تاثیرگذار در سوریه ایفا کند، اما روسیه ممکن است بتواند برای ایران به‌عنوان یک کمک‌کننده عمل کند، نه به‌عنوان میانجی. به این معنا که روسیه می‌تواند به تهران کمک کند تا روابط خود را با دمشق از سر بگیرد و در سوریه دوباره نقش‌آفرینی کند.
در سناریوی دوم، روس‌ها با توجه به اینکه ایران هنوز بخشی از نفوذ خود را بر جریان‌ها و گروه‌های مختلف در سوریه حفظ کرده، به دنبال این خواهند بود که از کمک ایران بهره‌برداری کنند. هدف اصلی این است که تنش‌ها در سوریه کنترل شود و شرایط به سمتی نرود که منافع روسیه در این کشور به خطر بیفتد. بنابراین، بخشی از اهداف سفر آقای لاوروف به ترکیه و ایران، پیشبرد همین سناریوهای دوگانه روسیه در خصوص سوریه است.
فعال سازی مکانیسم ماشه گزینه مطلوب روسیه نیست
درباره نقش روسیه در حصول برجام و پس از آن تلاش ها برای احیای آن موضع گیری های متفاوتی در داخل ایران وجود دارد، برخی معتقدند که روسیه درمسیر تنش زدایی از رابطه ایران و غرب سنگ اندازی می کند. فکر می کنید چه رابطه ای میان ایران و غرب، مطلوب روسیه است؟
شرایط به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده است و این کلیشه‌های تحلیلی که در ذهن ما وجود دارد و ما دائماً سعی می‌کنیم با همین کلیشه‌ها وضعیت‌ها را تحلیل کنیم، شاید همیشه صحیح نباشد. در مورد این موضوع هم فکر می‌کنم وضعیت به‌شدت متفاوت است؛ هم‌اکنون روسیه با آمریکا در حال تنش‌زدایی است، اما در عین حال تنش‌ها بین روسیه و اروپا همچنان ادامه دارد و از شدت آنها کاسته نشده است. در مقابل، ایران با آمریکا تنش‌های جدی دارد و روند تنش‌زدایی با اروپا را آغاز کرده است، چراکه ممکن است اروپایی‌ها بخواهند از مکانیسم ماشه استفاده کنند و این مسئله برای ایران مطلوب نیست. بنابراین، در چارچوب این شرایط، نوع نگاه روس‌ها طبیعتاً کمی متفاوت از گذشته است.
در گذشته، روسیه سعی می‌کرد در تعامل با غرب که در آن زمان نوعی وحدت بین اروپا و آمریکا وجود داشت، اهداف و منافع خود را به پیش ببرد. در همین چارچوب، گاهی اقداماتی از روسیه می‌دیدیم که شاید برای ایران مطلوب نبود، به‌ویژه در ارتباط با بحث قطعنامه‌های سازمان ملل. در آن زمان، روسیه برای هماهنگی با قدرت‌های غربی، گاهی به قطعنامه‌های ضد ایران رأی مثبت می‌داد.
اما اکنون شرایط متفاوت است. حالا ایران در ارتباط با اروپا با این مسئله مواجه است که آیا اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد یا خیر. در این راستا، به‌طور طبیعی روس‌ها نباید به فعال‌سازی این مکانیسم تمایلی داشته باشند، زیرا این اقدام بازگشت به گذشته و شروع دوباره تمام مذاکرات پیشین خواهد بود. همچنین، چنین اقدامی ممکن است باعث واکنش‌های تند ایران شود و حتی احتمال خروج ایران از NPT (پیمان عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای) وجود دارد که قطعاً برای روسیه مطلوب نیست. بنابراین، روسیه در منازعه میان ایران و اروپا نمی‌تواند به سمت اروپایی‌ها برود، هم به دلیل مشکلاتی که خود با اروپا دارد و هم به این دلیل که آنچه اروپایی‌ها می‌خواهند، برای روسیه مناسب نیست.
در ارتباط با آمریکا، روسیه دو گزینه پیش رو دارد؛ یا تنش‌ها بین آمریکا و ایران به مرحله‌ای جدی برسد که منطقه با یک درگیری جدید روبرو شود، که این هم گزینه مطلوب روسیه نیست و می‌تواند منافع این کشور را به خطر بیندازد. از سوی دیگر، اگر ایران بخواهد در مقابل آمریکا عقب‌نشینی کند، این نیز مطلوب روسیه نخواهد بود.
به‌نظر من، آنچه روس‌ها در ارتباط با آمریکا قطعاً دنبال خواهند کرد، این است که تا حد امکان از تشدید تنش‌ها میان ایران و غرب جلوگیری کنند. البته، تا جایی که شرایط به آنها اجازه می‌دهد، می‌دانیم که دست مسکو در این شرایط باز نیست. اما اگر فرض کنیم که روسیه بتواند رابطه‌اش را با آمریکا به نوعی عادی‌سازی کند، در این صورت احتمالاً سعی خواهد کرد نه تنها از رسیدن تنش‌های بین ایران و غرب به مرحله غیرقابل کنترل جلوگیری کند، بلکه از تلاش‌های بیش‌ازحد برای تنش‌زدایی نیز خودداری خواهد کرد.
بنابراین، می‌توان گفت که روسیه همان سیاست پیشین خود را ادامه خواهد داد؛ یعنی جلوگیری از تنش نظامی و پیشبرد تنش‌زدایی محدود بین ایران و غرب.
انتهای پیام/