بهارانه‌های نوروزی در اصفهان
پیام‌آوران نوروزی، میراث معنوی برای گرامیداشتِ بهار و نو شدن زمین هستند؛ در نقاط مختلف کشور، رسوم و جشن‌های پیشابهاری زایش طبیعت و نو شدن سال را نوید می‌دهند که برخی از این آیین‌ها در اصفهان همچنان نمود دارند.
به گزارش گروه فرهنگی ایران آنلاین، حاجی فیروز، میرنوروزی، کوسه برنشین، گل‌گردانی، عروس گولی و تکم‌گردانی از جمله پیک‌های نوروزی در شهرها و روستاهای ایران هستند که با ترانه‌خوانی در توصیف بهار، پیام‌آور نوروز به‌شمار می آیند اما علاوه بر آنها که از روزگار قدیم در بسیاری از روستاها و شهرهای ایران آمدن بهار را نوید می‌دادند، «جشن گلدان» ، «سمنوپزان» و چهارشنبه سوری نیز در شمار آیین‌های قرار دارند که برای استقبال و پیشواز نوروز و بهار برگزار می‌شوند.
در اصفهان نیز همچون سایر شهرهای ایران تبلور این جشن‌ها در استقبال از بهار در تکاپو برای فراهم‌آوردن سمنوی سفره هفت‌سین، سبزه و گل‌های بهاری به چشم می‌آید؛ شور و شوقی که در کوچه‌ها، خیابان‌ها، محله‌ها و خانه‌ها حکایت از آمدن نوروز دارد.
آیین پخت سمنو، سبزه انداختن و چهارشنبه‌سوری از جشن‌های پیشابهاری هستند؛ جشن‌هایی که با گذر زمان دچار دگرگونی شده اما همچنان ماهیت آنها گرامیداشت بهار است و امروزه به فراخور زمان با همان مضامین ولی با رنگ و بوی دیگر اجرا می‌شوند.
سمنوپزان، آیینی به نشان زایش زمین و طبیعت
سمنو پزان از آیین‌های پیشابهاری است که همچنان در سراسر ایران در آستانه نوروز مرسوم است؛ سمنو، خوراکی شیرین حاصل از جوانه‌های گندم و آرد است که معمولا یک هفته پیش از نوروز به دست زنان پخته و به نشانه زایش و زندگی بر خوان نوروزی گذاشته می‌شود.
در اصفهان و از گذشته‌های دور همچون سایر نقاط ایران، زنان با گردآوری جوانه‌های تازه نیش‌زده گندم و پخت آن در دیگ‌های بزرگ آمدن بهار را نوید می‌دادند؛ آیین سمنوپزان در شهرضای اصفهان نیز شهرت دارد و هر ساله گردشگران علاقه‌مند برای دیدن آن راهی این شهر می‌شوند.
جالب اینکه در جمهوری آذربایجان نیز به سمنو، «اصفهان حلواسی» یا «حلوای اصفهان» می گویند و به‌نظر می رسد به احتمال زیاد شیوه پخت سمنو را با واسطه‌ای از اصفهانی‌ها آموخته‌اند.
مردم جمهوری آذربایجان سمنو یا همان حلوای اصفهان را در روزهای پایانی سال می پزند و مثل سایر کشورهای حوزه فرهنگی ایران یا «حوزه نوروز» همچون تاجیکستان، ایران و افغانستان آن را به نشانه باروری بر سر سفره‌های نوروزی خود می‌گذراند.
جشن گلدان، گل‌افشانی در آستانه نوروز
آیین کاشت گل و سبزه انداختن نیز که امروز در همه جای ایران بزرگ فرهنگی متداول است، ریشه در «جشن گلدان» دارد؛ جشنی که بخشی از آیین‌های پیشابهاری در ایران بوده و به باور برخی پژوهشگران فرهنگ ایران با تغییراتی همچنان یکی از پیام‌آوران نوروزی است.
جشن‌های پیشابهاری، قرن‌ها در ایران پیک‌های نوروزی بوده‌اند، گرچه امروزه برخی از آنها کمرنگ شده‌اند اما بازمانده‌های این آیین‌های کهن همچون جشن گلدان هنوز با تغییر و تحولاتی هویت خود را حفظ کرده‌اند.
جشن گلدان، آیینی است که ابوریحان بیرونی از آن در کتاب «آثار الباقیه» به‌عنوان یکی از مناسبت‌های آخرین ماه سال یاد می‌کند؛ این جشن چند روز مانده به نوروز برگزار می شد و مردم برای استقبال از نوروز در کوزه و گلدان‌های سفالی گل یا ریحان می کاشتند.
از نگاه پژوهشگران فرهنگ ایران، آنچه امروز در قالب کاشت سبزه و گل در گلدان‌ها در روزهای پایانی سال می بینیم میراث آیین‌های پیشابهاری در گستره ایران است.
نهادن گل سنبل بر سفره هفت‌سین، میراث بازمانده از جشن گلدان است و این گل در کتب قدیمی فرهنگ ایران، نماد شکست‌ناپذیری و پیروزی‌بخشی است؛ بر این اساس، «پیروز» صفت نوروز و گل، نماد بهار است از این رو کاشت سنبل در آستانه آمدن بهار و گذاشتن آن بر خوان نوروزی متداول و نماد نوروز پیروز شده است.
به واقع سنت کاشت سنبل و شب بو و دیگر گل‌های بهاری همچون لاله و پامچال که اکنون در آستانه نوروز رایج بوده، تداوم همان سنت کهن یعنی جشن گلدان است.
چهارشنبه سوری یا سرخی
چهارشنبه‌سوری نمودی دیگر از جشن ها و آیین‌های پیشابهاری است که در پنج روز پایانی سال یا «پنجه» در آستانه بهار برگزار می‌شد؛ شور و شوق این آیین در گردآوری چوب یا خاشاک و فراهم کردن سه یا هفت کُپه آتش در یکی از شب‌های پنجه آخر سال، بازمانده از جشنی است که در کتاب «تاریخ بخارا» از آن به‌عنوان «شب سوری» نام برده شده و درگذر زمان در شب آخرین چهارشنبه سال تثبیت شده است.
پژوهشگران معتقدند که واژه سوری در ترکیب کهن شب سوری یا ترکیب امروزی چهارشنبه سوری به معنی سرخ و آتشین است.
از دیدگاه مردم‌شناسی، گواهی بر این دیدگاه، نامی است که مردم در اصفهانِ قدیم بر این جشن گذاشته بودند و چهارشنبه‌سوری را «چهارشنبه سرخی» می‌نامیدند.
در چهارشنبه سوری هنگام پریدن از روی آتش ها خواندن شعر سرخی تو از من، زردی من از تو مرسوم است که ریشه آن به سنت کهن «گذر از آتش» و زدودن ناپاکی ها در فرهنگ ایران باز می‌گردد.
چهارشنبه سوری خود نیز مجموعه‌ای از آیین‌های شاد مردمی همچون فال‌گوش، فال‌کوزه، کوزه‌شکنی، گره‌گشودن، قفل‌گشایی و شال‌اندازی است؛ این آیین ها در اصفهان نیز همچون بسیاری دیگر از نقاط ایران و شاید تا بیش از ۵۰ سال پیش، کم و بیش برگزار می‌شد اما هم‌اکنون کمرنگ شده‌اند.
فراهم آوردن آجیل شیرین مشکل‌گشا و پختن آش‌رشته یا رشته‌پلو برای شب چهارشنبه‌سوری در اصفهان نیز چون سایر شهرهای ایران همچنان مرسوم است و آن را نشانه در دست داشتن رشته امور زندگی در سال پیش رو می‌دانند.
به گزارش ایرنا، نوروز جشن ملی و کهن ایرانیان، نماد آغاز بهار و تجدید حیات طبیعت است؛ مردم گستره فرهنگی ایران از جمله ایران، افغانستان و تاجیکستان در پیشواز از این جشن کهن آیین‌ها و مراسم گوناگونی را برگزار می‌کنند که نوید بخش آمدن بهار است.
این جشن از سال ۱۳۸۸ در سه مرحله به ثبت میراث جهانی رسیده است و میراث ناملموس و مشترک ۱۳ کشور از جمله ایران، آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه، ازبکستان، افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان و مغولستان محسوب می‌شود.
نوروز نخستین میراث ناملموس ایرانی است که در یونسکو به ثبت رسید.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/