گزارش «ایران» از یک مکان ممنوعه
ضیافت هنر از جکسون پولاک تا محمود فرشچیان
سعیده احسانی‌راد
خبرنگار
گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های هنری و منحصربه‌فرد هنرهای تجسمی ایران و جهان است. این گنجینه نه فقط یک مجموعه هنری بلکه یک مجموعه تاریخی - هنری است که شاهکارهایی از هنرمندانی مثل جکسون پولاک، موندریان، پیکاسو، کامی پیسارو، فرانسیس بیکن، رنوار، لوترک، گوگن، ماکس ارنست، رنه ماگریت، دوبوفه، آلبرتو جیاکومتی، هنری مور و... را در دل خود جای داده و تحولات هنری قرن بیستم را به نمایش می‌گذارد.
بازدید از این مکان برای عموم ممنوع است، چرا که بهترین و گران‌ترین اثر موزه‌ها معمولاً در بخش گنجینه نگهداری می‌شوند و دارای حساسیت‌های حفاظتی و امنیتی هستند. البته در مناسبت‌های مختلف و نمایشگاه‌های تخصصی بخشی از آثار گنجینه در گالری‌های موزه به نمایش درمی‌آید.
چندی پیش درهای این مجموعه به روی خبرنگاران باز شد تا آنها امکان بازدید از ارزشمندترین مجموعه‌های هنری ایران و جهان را پیدا کنند. موزه هنرهای معاصر تهران به لحاظ نگهداری از آثاری در سبک‌های مختلف، از جمله ۱۰ موزه برتر دنیاست؛ آثاری که بخش قابل‌توجهی از آنها از سال ۱۸۵۰ تا ۱۹۷۶ خلق شده‌اند. اغلب این آثار در دهه ۵۰ خریداری شده و بعضی از آنها نیز از جمله آثار اهدایی هستند.
بازسازی گنجینه
حسن نوفرستی، مدیر باسابقه روابط‌عمومی موزه هنرهای معاصر تهران درباره روند بازسازی گنجینه موزه گفت: بازسازی موزه در سال‌های 1397 تا ۱۳۹۹ صورت گرفت که سیستم هواساز گنجینه کلاً از بخش اداری و نمایشگاهی موزه جدا شد. در حال حاضر گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران دارای تهویه هوای مستقل و برق اضطراری است. پیش از این بازسازی، این مکان دارای سه هواساز مشترک با گالری‌ها بود که در حال حاضر از یکدیگر جدا شده‌اند.
نوفرستی به تعداد آثار گنجینه اشاره کرد و گفت: نزدیک به ۱۷۰۰ اثر از مجموع آثار گنجینه، از هنرمندان اروپایی و امریکاست که با احتساب آثاری که چندی قبل از سوی خانواده دکتر ناصری و منیژه میرعمادی به موزه اهدا شد (با ارزش حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان) در حال حاضر حدود ۴ هزار اثر از هنرمندان ایران و جهان در گنجینه موزه هنرهای معاصرتهران نگهداری می‌شود. با توافق‌هایی که صورت گرفت قرار است بخشی از آثار اهدایی خانواده دکتر ناصری به شهرهایی که موزه هنرهای معاصر یا محل مناسبی برای نگهداری و یا نمایش این آثار را داشته باشند، منتقل شود که فقط تعدادی در حال حاضر به کرمان فرستاده شده و برای شهرهای دیگر هم کارها در مرحله کارشناسی و بررسی است.
توجه به استانداردهای نگهداری آثار
آنطور که نوفرستی یادآوری می‌کند موزه هنرهای معاصر تهران یکی از مهم‌ترین موزه‌های غرب آسیا است که جزو ۱۰ موزه برتر دنیا به لحاظ داشتن آثار شاخص و در سبک‌های مختلف قرار می‌گیرد و به همین دلیل نگهداری آثار در حد استاندارد قرار می‌گیرد و با موزه‌های دیگر از لحاظ داشتن امکانات حفاظتی برابری می‌کند.با وجود اینکه کشورهای دیگر از نظر امکانات از ما پیشرفته‌تر هستند.
وی اضافه کرد: در طول این سال‌ها هیچ آسیب و سرقتی به آثار گنجینه موزه صورت نگرفته است. تمام نیروهای اجرایی و خدمات نمایشگاهی موزه دوره‌های حفاظت و نگهداری آثار، طراحی و چیدمان نمایشگاه، بسته‌بندی استاندارد آثار هنری و... را گذرانده‌اند، به‌طوری که در نمایشگاه‌ها اگر اثری باید نصب یا جابه‌جا شود، فقط نیروهای خدمات نمایشگاه اجازه دست‌زدن و جابه‌جایی اثر را دارند.
نوفرستی تأکید می‌کند: هیچ جای دنیا افراد عادی گنجینه موزه‌ها را نمی‌بینند و فقط افرادی که کار پژوهشی می‌کنند، می‌توانند وارد گنجینه شوند چون سلامت و امنیت آثار موزه اهمیت زیادی دارد. سال ۱۳۸۱ نمایشگاه آثار خارجی گنجینه را داشتیم که خیلی از توریست‌ها به خاطر دیدن این آثار وارد ایران شدند چون سال‌ها بود که به نمایش درنیامده بود. با توجه به حساسیت‌هایی که برای بازدید از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران وجود دارد در بحث بازدیدها همیشه سعی می‌کنیم نفرات کمتر و در گروه‌ها تعداد محدودتری باشند چون دم و بازدم باعث آسیب دیدن آثار می‌شود. برای بازدید آنلاین و مجازی آثار موزه هنرهای معاصر تهران و همچنین آثاری که در گالری‌ها به نمایش درمی‌آید هم اقداماتی صورت گرفته است تا کسانی که در ایران یا تهران نیستند به‌راحتی این آثار را ببینند.
روند جمع‌آوری آثار گنجینه
مدیر روابط‌عمومی موزه هنرهای معاصر تهران درباره روند جمع‌آوری آثار گنجینه هم گفت: آثاری که در گنجینه نگهداری می‌شود، اغلب در دهه ۵۰ شمسی جمع‌آوری و انتخاب شده‌اند که نه‌تنها از نظر هنری، بلکه از لحاظ تاریخی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. تیمی که آثار را کارشناسی و خریداری کرده واقعاً تیم خبره‌ای بودند و بهترین آثار از بزرگ‌ترین هنرمندان معاصر همچون پابلو پیکاسو، سالوادور دالی، مارک روتکو، جکسون پولاک و فرانسیس بیکن و... خریداری شد، اسنادی که داریم نشان می‌دهد بعضی آثار توسط کارشناسان رد شدند و جزو خریدهایشان قرار نگرفت.
آثار گنجینه طبق استانداردهای روز دنیا روی ریل‌های فلزی نصب و نگهداری می‌شوند و اطلاعات آثار روی ریل‌ها درج شده است.
جانمایی آثار روی ریل‌های آهنی
نوفرستی درباره قرارگیری آثار هنری روی ریل‌ها توضیح داد: آثار خارجی به روال تاریخی چیده شده است، از شروع هنر مدرن تا پاپ آرت؛ به طور مثال بیش از ۱۵ اثر از پیکاسو داریم و آثار بخش خارجی مربوط به سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۷۶ است. در بخش ایرانی گنجینه آثاری از شاهنامه شاه‌طهماسب، کمال‌الملک، محمود فرشچیان، محمد احصایی، فرح اصولی، سهراب سپهری، صادق تبریزی، پرویز تناولی، ابوالقاسم سعیدی، منیر فرمانفرمائیان، مسعود عربشاهی، منصور قندریز، پرویز کلانتری، حسین کاظمی، نصرالله افجه‌ای و... نگهداری می‌شود. میان هنرمندان ایرانی بیشترین تعداد اثر متعلق به سیدمحمد حبیب‌محمدی است که بیش از ۸۰ اثر و همچنین بیش از ۵۰ اثر از حسین زنده رودی نیز در این گنجینه نگهداری می‌شود.
وی افزود: آثار گنجینه در رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی (نقاشی، آثار گرافیکی، نگارگری، خوشنویسی، عکس، چاپ، مجسمه وآثارحجمی و...) از هنرمندان برجسته ایرانی و بین‌المللی گردآوری و در گنجینه نگهداری می‌شوند. اثر جکسون پولاک جزو گرانقیمت‌ترین آثار گنجینه است که زمینه اثر قرمز هندی است و پولاک سال 1950 آن را خلق کرده است. این اثر جکسون پولاک سال ۹۱ به نمایشگاهی در ژاپن امانت‌سپاری شد که بعد از پایان نمایشگاه به ایران برگشت.
امانت آثار گنجینه
نوفرستی به امانت دادن آثار به نمایشگاه‌های خارجی نیز اشاره کرد و گفت: نمایشگاه «تمام چشم‌ها به سوی کیس وان دنگن» مروری بر آثار این هنرمند شهیر هلندی، در موزه بوینماس شهر رتردام هلند برپا شد که در سال 1398 به مدت 4 ماه اثری از این هنرمند توسط موزه هنرهای معاصرتهران به این نمایشگاه امانت داده شد. سال 73 یک اثرغیرقابل نمایش از ویلم دکونینگ را با 118 برگ شاهنامه همراه با جلد اصلی معاوضه کردیم که منتخبی از آثار این شاهنامه را در نمایشگاه «شاهکارهای نگارگری» به نمایش گذاشتیم.
«مجموعه دایم» موزه هنرهای معاصر
نوفرستی همچنین به نگهداری چند اثر خارجی حجمی در باغ مجسمه موزه هنرهای معاصر اشاره کرد و افزود: بر اساس تعریف ما از «مجموعه دایم» موزه هنرهای معاصرتهران، تندیس‌های زیبا و کم نظیر «باغ مجسمه» که نظر بازدیدکنندگان و دوستداران هنر مجسمه‌سازی را به خود جلب کرده و حس کنجکاوی آنان را برمی انگیزد، در مجموعه باغ مجسمه آثاری از آلبرتو جیاکومتی، هنری مور، ماکس ارنست، رنه ماگریت، ادوارد چیلیدا، الکساندر کالدر، مارینو مارینی، پرویز تناولی، داریوش صنیع و... نگهداری می‌شود.