به بهانه روز جهانی «جهانگردی»
گردشگری مسئولانه
چرخ گردون گشت و گشت تا روز جهانی این ستون هم از راه رسید! قضیه از این قرار است که ۲۷ سپتامبر سال ۱۹۷۰، سازمان ملل اساسنامه‌ای در ارتباط با جهانگردی تصویب کرد. متعاقب این اساسنامه هم سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) تأسیس شد. سال ۱۹۸۰، روز تصویب اساسنامه را با نام روز جهانی گردشگری در تقویم‌ها ثبت کردند. هدف از این نامگذاری، تأکید بر اهمیت گردشگری است.
عطیه عیار
نویسنده
گردشگری چیست؟
هدف از گردشگری علاوه بر تفریح و گذران اوقات فراغت، آشنایی با ملل مختلف، فرهنگ، سیاست و اقتصاد آنهاست. البته این هدف و تعریف برای گردشگری، نسبتاً جدید است. زمانی گردشگری ذیل سفر برای تجارت یا تحصیل تعریف می‌شد. به این معنی که جهانگردهای دوران قدیم، در وهله اول به خاطر دادوستد کالا یا تحصیل علوم روز جلای وطن می‌کردند، سال‌ها در مسیرهای سخت پیش می‌رفتند و بعد از گشت و‌گذار در بلاد و سرزمین‌های مختلف به سرزمین اولیه برمی‌گشتند. نمونه معروف آنها در ایران ناصرخسرو قبادیانی و سعدی است. از بین جهانگردهای خارجی هم کسی نیست که نام مارکوپولو تاجر جوان ونیزی را نشنیده باشد. اما با ظهور وسایل نقلیه نوین و راحت‌تر شدن سفر، گردشگری تبدیل به یکی از روش‌های اکتشاف شد. حالا جهانگردهایی بودند که برای آشنایی با کشورهای دیگر پا به جاده می‌گذاشتند. هدف این گردشگرها، کشف دنیاهای جدید، آشنایی با فرهنگ‌های مختلف و معرفی آنها به مردم خود بود. یکی از اولین گردشگرهای ایرانی در این مفهوم نوین، میرزا محمدعلی محلاتی معروف به حاج سیاح است. وی در سال ۱۲۳۸ شمسی و از ۲۳ سالگی سفر خود به اروپا و امریکا را شروع کرد. پس از ۱۸ سال به ایران بازگشت و حاصل سفرهای خود را در دو کتاب گردآوری کرد. حاجی سیاح اولین ایرانی بود که تابعیت امریکا را دریافت کرد. اما شاید حدود یک قرن است که جهانگردان و گردشگران برای خودِ سفر و گردش به مسافرت می‌روند. هر چند که خواسته یا ناخواسته با سفرهای خود موجب رونق اقتصادی و تبادل فرهنگی می‌شوند.
چرا وجود یک سازمان گردشگری مهم است؟
از رهگذر این گردش و جهانگردی، سیاست کشورها نسبت به هم تعیین می‌شود، اقتصاد و چرخه مالی رونق می‌گیرد، ارتباطات کشورها و ملت‌ها هم گسترده‌تر یا شاید حتی محدودتر شود. فرهنگ‌های محلی و بومی در تلاقی با یکدیگر منتشر یا سرکوب می‌شوند. این بخش فرهنگی شامل آداب معاشرت، غذا و خوراک، پوشش، زبان و گویش می‌شود. سازکار این تلاقی به این صورت است که بعضی کشورها به واسطه برتری سیاسی و اقتصادی موقعیت بالاتری نسبت به کشورهای دیگر دارند. گسیل گردشگرهای کشورهای ثروتمند به کشورهای ضعیف‌تر باعث تأثیرپذیری مردم مقصد از گردشگرها شده و تبعات مثبت و منفی متعددی در پی دارد. از همین رو، وجود یک سازمان برای تعیین خط‌مشی گردشگری و جهانگردی لازم و ضروری است. در همین راستا، سازمان جهانی گردشگری هر سال با طرح یک شعار، همه کشورها را به بازبینی سیاست‌های گردشگری خود و آموزش گردشگرها دعوت می‌کند.
تورهای تک‌جنسیتی
شاید تصور بر این باشد که جداکردن امور و شئون زن و مرد فقط مخصوص کشورهای مسلمان است، اما در پیشروترین کشورها در حوزه گردشگری هم تورهای تک‌جنسیتی و به خصوص تورهای زنانه امری رایج به شمار می‌رود. این تک‌جنسیتی کردن تورها می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اما برای خانم‌های گردشگری که به کشورهای مسلمان سفر می‌کنند این فرصت را فراهم می‌کند تا دنیایی متفاوت از سطح و ظاهر کشور مقصد را ببینند. دنیایی که به دلایل مذهبی و حتی عرفی امکان دسترسی همگانی به آنها نیست.
آداب گردشگری
یکی از علل وجودی اصلی سازمان‌های فرهنگی مختلف گردشگری در دنیا، نظم و مسیر دادن به گردشگری است. گردشگری در کنار همه مزایایی که دارد، می‌تواند موجب آثار تخریبی سنگین و حتی غیرقابل جبرانی در شهرها و کشورهای مقصد شود. برای همین سازمان جهانی گردشگری هر سال با شعاری به یکی از جنبه‌های گردشگری تأکید می‌کند. شعار امسال «گردشگری و سرمایه‌گذاری سبز» است. سازمان جهانی گردشگری با این شعار بر سرمایه‌گذاری بیشتر و البته هدفمند روی افراد، سیاره زمین و رفاه بشر تأکید دارد. دیگر زمان سرمایه‌گذاری سنتی روی گردشگری برای بهره اقتصادی گذشته است، چرا که با توجه به تغییرات اقلیمی می‌بایست توجه همه به گردشگری پایدار بیش از پیش جلب شود. همچنین سه سال همه‌گیری کرونا و تأثیر مخرب آن بر صنعت گردشگری، باعث شد تا سازمان جهانی به دنبال راهکارهایی برای جبران این ضرر و جلوگیری از تکرار آن باشد. در نتیجه، برای جلوگیری از تخریب زمین و محیط زیست، حفظ مشاغل مربوط به گردشگری و حفظ خرده فرهنگ‌ها، همه دولت‌ها و سازمان‌های خصوصی فعال در گردشگری باید برای سرمایه‌گذاری‌های بی‌آسیب، کم‌آسیب و پایدار آماده شوند.
انواع گردشگری
رایج‌ترین شکل گردشگری، چمدان بستن و جا رزرو کردن و چند روز از جایی به جایی دیگر رفتن است. اما گاهی گردشگرها دوست دارند لایه‌های عمیق‌تر یا شکل متفاوتی از فرهنگ مقصد را درک کنند. برای همین حدود دو دهه است شاخه‌هایی از گردشگری معمولی منشعب شده که بین جهانگردان هم محبوب است.
گردشگری غذا : کالینری توریسم یا گردشگری غذا با تأکید ویژه بر غذای ملل، گردشگرها را به تورهایی سرشار از عطر و طعم و مواد اولیه غذایی می‌برد. در این نوع تور، گردشگرها علاوه بر سفر به کشور مقصد، در کارگاه‌های ویژه آشپزی و تهیه انواع غذا، پیش‌غذا، دسر و شیرینی شرکت می‌کنند.
گردشگری طبیعت : کویرگردی، جنگل‌پیمایی، پرنده‌بینی و صعود از قله‌ها هم از انواع دیگری از گردشگری است. این شاخه جهانگردی به نوعی تخصصی هم هست. در این نوع تورها، گشتن و دیدن شهرها هدف اصلی برنامه سفر نیست. شهرها و روستاها تنها در حد ورود گردشگر به مقصد و خروج در پایان دوره تور نقش دارند. این نوع تورها که زیرمجموعه هایکینگ‌تورز هستند بیشتر روی طبیعت کشور مقصد و زندگی جوامع بومی آنها تمرکز دارد.