چپ تهرانی در ایران...
نگاهی به تشکیلات تهران حزب توده
الهام قاسمی
حزب توده ایران در 10 مهر ماه 1320 توسط عده‌ای از کمونیست‌ها که پیش‌تر در «حزب کمونیست ایران» گرد آمده بودند، تشکیل شد. این حزب یکی از اهداف سازمان اطلاعات و امنیت کشور بود. آنچه حزب توده را نزد ساواک با اهمیت می‌ساخت برخورداری حزب از حمایت‌های بی‌دریغ یکی از دو قطب قدرتمند و متخاصم جهان بود. جنگ سرد میان این دو قطب، یعنی امریکا و اتحاد جماهیر شوروی، ساواک را بر آن می‌داشت که حزب توده را یکی از اهداف مهم خود بپندارد. بنابراین کنترل این حزب از طریق نفوذ و استخدام منبع مورد توجه ساواک بود. دستگیری عباسعلی شهریاری‌نژاد این امکان را به ساواک داد که تشکیلات تهرانِ حزب توده را در اختیار بگیرد و از رهگذر آن ضربات خردکننده‌ای به حزب و دیگر سازمان‌هایی که به هر دلیلی با تشکیلات تهران مرتبط می‌شدند، وارد آورد.
حزب توده مبتنی بر نخستین اساسنامه خود شامل چند سازمان بود. سازمان ایالتی تهران قدرتمندترین سازمان حزب توده به شمار می‌رفت که عباسعلی شهریاری‌نژاد قریب به هفت سال تشکیلات تهران را اداره می‌کرد. او در این دوران تعدادی از افرادی که قصد مبارزه با رژیم پهلوی را داشتند به ساواک تحویل داد. او به‌واسطه خیانتی که در مورد گروه حزبی مرتکب شده بود، توسط سازمان چریک‌های فدایی خلق در اسفند 1353 در خیابان پرچم به قتل رسید.
کتاب «چپ در ایران؛ تشکیلات تهرانِ حزب توده به روایت اسناد ساواک» شانزدهمین کتاب از سلسله کتاب‌های چپ در ایران است. این اثر که از مجموعه اسناد این تشکیلات در بایگانی ساواک است، حاوی اطلاعات دسته اولی راجع به حزب توده، اعضا و ساختار حاکم بر آن است که می‌تواند به علاقه‌مندان و پژوهشگران کمک کند تا سیر فعالیت‌های حزب توده را دنبال کرده و نگاه رژیم پهلوی به آن را از لا‌به‌لای اسناد استنباط کنند. مؤلف در مقدمه کتاب روند حوادث را از سال 1320 مورد بررسی قرار داده و پس از مقدمه موجز، در دو فصل اسناد گردآوری شده توسط ساواک را ارائه داده است. مؤلف در فصل اول برای کمک به درک بهتر سند، ابتدا متن بازجویی عباسعلی شهریاری‌نژاد در سال 1342 را که بیش از چهل صفحه است و سپس اولین سند کتاب را که مربوط به سوم خرداد 1343 است و به ادامه مبارزات حزبی در ایران اشاره دارد، آورده است. در آخر این فصل اسامی کارگران نفت خوزستان که به سرپرستی رضا روستا اتحادیه‌ای تحت عنوان «سندیکای کارگران صنعت نفت خوزستان» یا «شورای متحده کارگران» تشکیل داده بودند، ثبت شده است.
در فصل دوم؛ سند پایانی کتاب ارائه شده که اسناد ساواک در رابطه با حزب توده است که شامل گزارشاتی از افراد حزب توده، تشکیلات و فعالیت‌ها و مناسبت‌های حزب توده در شهرهای مختلف، انتشار نشریات و اعلامیه‌ها در شهرهای گوناگون، کتاب‌ها و مقالات و.....است و در واقع سند دوم اطلاعیه‌ای است که در آن «کاوس صاحب» به‌عنوان منبع ساواک معرفی شده است. فهرست اعلام و تصاویر، پایان‌بخش کتاب است. ناگفته نماند که این اثر در سال 1392 توسط نشر مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات نوشته و روانه بازار چاپ شده است.
خبرنگار