معرفی و نقد کتاب «طنز درباره پهلوی»
یک پژوهش ناقص
ابراهیم کاظمی مقدم طنز پــرداز
کتاب طنز در دوره‌ی پهلوی با نقد و بررسی آثار طنزنویسان آن زمان یا به اختصار «طنز درباره پهلوی» یک اثر پژوهشی در باب داستان‌ها و اشعار طنز دوره پهلوی است. به عبارت دیگر علاوه‌بر متون و اشعار طنز، نویسنده، یک یادداشت درباره وقایع و اوضاع سیاسی و اجتماعی مورد بحث ارائه می‌دهد و در پایان نیز به نقد آن اثر می‌پردازد. البته ترتیب آن گاهی پس و پیش شده. یعنی در برخی موارد ابتدا شرح ماجرا آمده و بعد مطلب طنز و گاهی ابتدا مطلب طنز آمده و سپس درباره آن توضیح داده شده است. این کتاب در 597صفحه و توسط اداره کل امور استان‌های دفتر مطالعات و ادبیات پایداری مراکز استانی حوزه هنری و انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
نویسنده و پژوهشگرِ این اثر، آقای محمدعلی علومی دانش‌آموخته‌ی رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران است. او به‌طور خودآموز، اصول داستان‌نویسی را از کتاب‌های آموزشی معدود آن دوران فرا گرفت. از ایشان آثار پژوهشی دیگری مانند کتاب «طنز در آمریکا» و همچنین آثار طنزی مثل «شاهنشاه در کوچه دلگشا» منتشر شده است.
متون جمع‌آوری شده‌ی کتاب «طنز درباره پهلوی» همه مختص دوره پهلوی نیستند و آثار مربوط به پهلوی در نشریات پس از انقلاب نیز در این اثر به کتاب اضافه شده است. مطالب کتاب همه آثار فاخر نیستند و به مقتضی موضوع گرد هم آمده است. اما آثار فاخری از نویسندگان معروف، مانند خسرو شاهانی، جلال آل‌احمد، نصرالله فلسفی، اخوان ثالث، عمران صلاحی و کیومرث صابری در کتاب آمده و آثارشان در این مجموعه نقد و بررسی شده است. نویسنده به فراخور بحث از برخی شخصیت‌ها توضیحات کوتاهی درباره ایشان نوشته؛ اما کتاب دارای فهرست اعلام نیست. بیشتر شعرها نیز دارای منبع مشخصی نیستند.
با این وجود کتاب به عنوان یک اثر پژوهشی نواقص بسیاری دارد. به طوری که بهتر بود اسم کتاب طنز درباره پهلوی دوم می‌بود. چون مطلب طنزی درباره پهلوی اول در آن به چشم نمی‌خورد. مطالب طنز نشریات چپی آن دوره هم در کتاب نیامده. حتی تا سال 58 و 59 هم در نشریات گوناگون درباره پهلوی مطالب طنز بسیاری چاپ می‌شد که در این کتاب اصلاً ردی از آن‌ها نمی‌بینیم.
در میان کتاب هم به مقالاتی برمی‌خوریم که طنز نیستند؛ مقالاتی از دکتر شریعتی. رابطه‌ی امام حسین علیه السلام با یزید، نظر شریعتی درباره عشق و یا مقاله گنهکاران بی‌گناه که هیچ ارتباطی با طنز ندارند.
با این اوصاف این کتاب به عنوان یک پژوهش، نیاز به وقت و کار بیشتری برای رسیدن به استانداردهای مورد نیاز دارد. پیش از هرچیز هم باید طرح جلد آن (که نام طراحش در شناسنامه‌ی کتاب نیست) عوض شود و طرحی متناسب با یک اثر پژوهشی و علمی به آن افزوده شود. در ادامه باید با یک تیم خبره نواقص کار برطرف شود.
هرچند این ایرادات از سال 92 به کتاب وارد شده و حتی ویراستار کتاب، جناب آقای میرجعفری نیز ایرادات آن را گردن نگرفتند و گفتند: «به علت پراکندگی کار و بی‌برنامگی من نمی‌توانم مسئولیت کامل این اثر را بر عهده بگیرم.» ایشان در پاسخ به سوال خبرنگار که ایرادات کتاب را بیان کرد، ضمن این که از بودن نامشان در شناسنامه کتاب اظهار بی‌اطلاعی کردند گفتند: «من این ایرادات را به آن‌ها گفتم اما دوستان گفتند نیازی نیست.» این مصاحبه با جست‌وجو در اینترنت در دسترس عموم قرار دارد.
امید است که انتشارات سوره مهر در آینده نزدیک و با توجه به اهمیت کیفیت آثاری در زمینه پهلوی دست به اصلاح نواقص و ایرادات کتاب زده و نسخه‌ی جدید و کامل‌تری از آن را به چاپ برساند.