آزادسازی خرمشهر؛ نتیجه انسجام داخلی بود

علی عوض خواه- روزنامه نگار؛ پس از ۵۷۸ روز اشغال از سوی نیروهای ارتش بعث، رزمندگان ایران با اجرای عملیات بیت‌المقدس، این شهر استراتژیک را آزاد کردند. این پیروزی غرورآفرین، نمادی از مقاومت، ایثار و وحدت ملی ایرانیان شد و روحیه دشمن را برای ادامه جنگ بشدت تضعیف کرد.

در چهل و سومین سالگرد این فتح عظیم، با محمد درودیان، پژوهشگر برجسته تاریخ دفاع مقدس گفت‌و‌گو کردیم.

آیا می‌توان عملیات آزادسازی خرمشهر را در راستای تلاش ایران برای پایان دادن به جنگ ارزیابی کرد یا صرفاً عملیات آزادسازی مناطق اشغالی بود؟

من با بخش دوم سؤال موافقم. عملیات بیت‌المقدس اساساً برای آزادسازی مناطق اشغال‌شده انجام شد. هدف اصلی سلسله عملیات‌هایی که از شکست محاصره آبادان شروع شد و با عملیات طریق‌القدس، فتح‌المبین و سپس بیت‌المقدس ادامه یافت، بازپس‌گیری این مناطق بود. طبیعتاً وقتی مناطق آزاد می‌شد، سؤالی مطرح می‌شد مبنی بر اینکه ایران تا کجا پیش خواهد رفت؟ این سؤال اولین‌بار پس از عملیات طریق‌القدس در بهمن ۱۳۶۰، زمانی که نشانه‌های شکست عراق آشکار شده بود، از سوی خبرنگاران از آقای هاشمی رفسنجانی پرسیده شد. دلیلش این بود که با پیروزی‌های ایران و شکست‌های ارتش عراق، این پرسش به وجود آمد که ایران با این روند تهاجمی و پیروزی‌هایی که به دست آورده، چه خواهد کرد. بنابراین، این سؤال در چنین شرایطی شکل گرفت.

آیا می‌توان آزادسازی خرمشهر را نقطه عطفی در تقویت انسجام داخلی ایران دانست؟
برای پاسخ جامع‌تر، باید انسجامی که پس از انقلاب اسلامی شکل گرفت و نیز اختلاف‌نظرها درباره جهت‌گیری‌ها، سیاست خارجی، داخلی و مسائل مختلف را بررسی کنیم. در این شرایط جنگ به‌عنوان یک متغیر خارجی چه تأثیری بر مسائل داخلی داشت؟ آیا به انسجام منجر شد یا واگرایی را تشدید کرد؟ پاسخ این است که جنگ در ابتدا به انسجام منجر شد، به این معنا که همه بر لزوم دفاع در برابر تهاجم تأکید داشتند.
البته مسأله منافقین متفاوت است. اما این انسجام اولیه که با حمله عراق شکل گرفت، با ادامه جنگ، به واگرایی تبدیل شد. در خرداد ۱۳۶۰، درگیری‌های خیابانی آغاز شد، منافقین دست به اسلحه بردند، بنی‌صدر با آنان متحد و در نهایت از کشور فرار کرد که به کاهش انسجام داخلی منجر شد. اما با حذف بنی‌صدر که نتیجه مستقیم جنگ نبود، روند انسجام در ساختار سیاسی و جامعه ایران شکل گرفت و این انسجام زمینه آزادسازی مناطق اشغالی را فراهم کرد.

عملیات بیت‌المقدس در سال ۶۱ نقطه عطفی در عملیات‌های ایران به شمار می‌آید. این عملیات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر در مسیر تلاش برای بازپس‌گیری مناطق اشغالی، عملیاتی بسیار بزرگ بود. از آنجا که خرمشهر با اشغالش نماد شکست شده بود، آزادسازی آن نماد پیروزی ایران و شکست دشمن بود. وسعت مناطق آزادشده بسیار زیاد بود و خرمشهر بزرگ‌ترین شهری بود که در جنگ از دست داده بودیم. با عملیات بیت‌المقدس، این شهر آزاد شد. این عملیات از چند جهت برجسته بود. همکاری مشترک ارتش و سپاه تحت یک فرماندهی واحد و پشتیبانی مؤثر نیروها.  اگرچه عملیات‌هایی مانند ثامن‌الائمه(ع) و فتح‌المبین نیز با پیروزی همراه بودند و برخی عملیات‌ها ناکام ماندند، اما بیت‌المقدس به دلیل اهمیت استراتژیک و آزادسازی خرمشهر برجسته بود. با این حال، اگر صرفاً از منظر نظامی مقایسه کنیم، عملیات‌های پیچیده‌تری هم در جنگ داشتیم. اما نیازی به این مقایسه نیست.  خرمشهر از نظر تاریخی و جغرافیایی شهر بسیار مهمی بود و اشغال آن ضربه بزرگی به ایران زد و نشانه پیروزی دشمن بود. به همین دلیل آزادسازی آن نشانه آشکاری از شکست دشمن بود. این پیروزی بزرگ را باید به مردم ایران، به‌ویژه مردم خوزستان و خرمشهر و رزمندگانی که این فتح عظیم را خلق کردند، تبریک گفت.