قصه تصویب یک سرود توسط رهبر انقلاب؛ شما شنونده شکوه ایران عزیز هستید

ایران آنلاین: قصه ساخت و تولید سرودهای ملی هر کشور دربرگیرنده اتفاقات و نقل قول‌های نوستالژیک و خاطره انگیزی است که رجعت دوباره به این داستان‌ها و روایت‌ها می‌تواند برای هرکدام از ما که در یک برهه زمانی از تاریخ سیاسی یک کشور زیست و زندگی می‌کنیم دربرگیرنده خاطرات جالب توجهی باشد. مسیری که مشتمل بر تجربه‌های شنیداری است که به فراخور زمان می‌تواند مورد تعمق و تفکر قرار گیرد.

به گزارش مهر، در این شرایط آنچه مردم کشورمان از پس ساخت و تولید این نواها و نغمات تجربه کرده‌اند چه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و چه بعد از آن دربرگیرنده حکایت‌ها و قصه‌های متنوعی است که رجعت به کتاب‌های تاریخی در حوزه موسیقی و همچنین رویدادهای اجتماعی و سیاسی ایران می‌تواند جزییات بیشتری از هر یک را به ما ارائه دهد. جزییاتی که بخشی از تاریخ، فرهنگ و هنر سرزمینی است که طی دهه‌ها و سال‌ها روزهای پرفراز و نشیبی را طی کرده و مشتمل برحکایات و داستان‌های زیادی است.

یکی از حکایت‌ها و قصه‌های مبتنی بر سرودها و نغمه‌های ملی میهنی، قصه ساخت و تولید سرود ملی جمهوری اسلامی ایران است. مسیری که به تناسب تغییر ساختار حاکمیتی و مبانی مورد نظر نظام جمهوری اسلامی بعد از پیروزی انقلاب می‌بایست مورد بازنگری، تغییر و تولید محصول جدیدی قرار می‌گرفت که بتواند در قالبی کوتاه و موجز معرفی کننده منویات و رویکردهای اندیشه‌ای نظام سیاسی جدید کشورمان باشد. فضایی که مخاطبان دهه شصت تلویزیون به خوبی آن را می‌شناسند.

در آن مقطع مرحوم ابوالقاسم حالت شعر سرود جمهوری اسلامی ایران را سرود و زنده یاد محمد بیگلری آهنگسازی و ساخت آن را با همراهی گروهی از نوازندگان ارکستر سمفونیک و گروه کُر انجام داد و از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۱ آغازگر برنامه‌های تلویزیون، رویدادهای رسمی و موارد مشابهی بود که می‌بایست در آنها سرود ملی کشورمان خوانده می‌شد.

سرودی تقریباً طولانی با مدت زمان ۲ دقیقه و ۴۵ ثانیه که دانش آموزان دهه شصتی می‌دانند که هم حفظ شدن آن کار سختی بود و هم اجرای آن در صف‌های مدرسه آن هم سر صبح، مشقتی خاطره انگیز داشت. ملودی ارزشمند که به واسطه حضور محمد بیگلری پور و زنده یاد حالت در حوزه محتوا و کیفیت از رتبه بالایی برخوردار بود، اما یکی از اصلی ترین معایب و ایراداتش زمان طولانی آن بود که طبیعتاً از حالت استاندارد اجرای سرودهای ملی کشورها فاصله داشت از همین رو بعدها منجر به تغییرش شد.

برای شنیدن اولین سرود جمهوری اسلامی ایران به آهنگساز مرحوم محمد بیگلری پور اینجا را کلیک کنید.

مرحوم محمد بیگلری پور که از او به عنوان یکی از مهم‌ترین آهنگسازان و رهبران ارکستر کشورمان یاد می‌کنند، در زمان حیات خود با ذکر خاطره‌ای از ساخت اولین سرود جمهوری اسلامی ایران گفته بود: در اسفند ماه سال ۱۳۵۷ این اثر را با شعری از آقای ابوالقاسم حالت شاعر توانمند کشورمان ساختم و در استودیو بل با سختی و مشقت فراوان ضبط کردیم و در همان زمان این اثر را به خدمت حضرت امام خمینی (ره) بردند و ایشان پس از شنیدن آن فرمودند: این کار خوبی است و من از سازنده آن تشکر و برایتان دعا می‌کنم. شاید توفیقاتی که تاکنون در زندگی هنری داشته‌ام به لطف دعای خیر آن روز امام (ره) بود. زمان پخش این آهنگ هم دقیقاً هنگامی بود که امام (ره) در روز ۱۲ فروردین سال ۱۳۵۸ در تلویزیون فرمودند که من جمهوری اسلامی را اعلام می‌کنم، فوراً پس از این سخن حضرت امام، سرود «جمهوری اسلامی» پخش شد و ۱۴ سال به عنوان سرود رسمی کشور معرفی شد.

اما پس از مدتی که گذشت برخی از کارشناسان و صاحب نظران عرصه موسیقی و ادبیات و حتی برخی هیئت‌های دیپلماتیک که به عنوان نماینده جمهوری اسلامی در کشورهای خارجی حضور پیدا می‌کردند در برخی نوشته‌ها و نقطه نظراتشان معتقد بودند این سرود به دلیل ساختار زمانی طولانی مدتی که دارد، مناسب اجرا و پخش در مجامع ملی و بین المللی نیست. در همین راستا مرحوم مشفق کاشانی از پژوهشگران و صاحب نظران عرصه ادبیات در کتاب «خلوت انس» نوشته است: اولین سرود جمهوری اسلامی ایران طولانی و برای اجرا در مجامع بین‌الملی مناسب به نظر نمی‌رسید بنابراین مقرر شد سرودی دیگر ساخته شود.

همه این‌ها باعث شد تا در جلسه مشترک رهبر معظم انقلاب با محمد هاشمی (رئیس وقت سازمان صداوسیما) صحبت از تغییر سرود ملی بشود.

بر اساس آنچه در رسانه‌ها پیرامون ماجرای تغییر سرود ملی کشورمان منتشر شده، رهبر انقلاب در آن جلسه مطرح فرمودند: «این سرود جمهوری اسلامی سرود خوبی است، ولی به دلیل طولانی‌بودن یا به دلیل بعضی از اشکالات دیگر، مناسب سرود ملی نیست.» این بود که مطرح کردند بهتر است این سرود عوض بشود.

محمدرضا احمدیان از مدیران وقت موسیقی در سازمان صداوسیما درباره این جلسه گفته است: آقای محمد هاشمی در آن جلسه از رهبر انقلاب سوال کرد این سرودی که حضرتعالی می‌فرمایید، چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ محتوایش چگونه باشد؟ نوع آهنگش چگونه باشد؟ شعرش چه باشد؟

وی درباره پاسخ رهبر انقلاب به محمد هاشمی این‌گونه توضیح داد: این مطالب شامل این بود که سرود جمهوری اسلامی حتماً باید موجز باشد و حتماً دارای لحن حماسی باشد، از ریشه‌های موسیقی ایرانی برخوردار باشد و احیاناً شعری که برای این سرود، سروده خواهد شد، ذکری از حضرت امام (ره) و شهدا حتماً در آن وجود داشته باشد.

و دقیقاً از همین جا بود که قصه ساخت یک سرود جدید به عنوان سرود ملی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار قرار گرفت که محمدرضا احمدیان در همین مصاحبه‌ای که پیرامون قصه ساخت سرود دوم ملی جمهوری اسلامی روایت کرده، گفته است: با قطعی‌شدن تصمیم تغییر سرود ملی، فراخوانی از آهنگسازان صورت گرفت تا کسانی که می‌توانستند در این زمینه اثر قابل قبولی ارائه دهند، کارهای پیشنهادی خود را عرضه کنند. از حدود ۳۵ نفر از آهنگسازان برای شرکت در این فراخوان دعوت به عمل آمد. پس از این فراخوان، شورا و دبیرخانه‌ای در صداوسیما برای این موضوع تشکیل شد. محصول این فراخوان، حدود ۶۸ اثر بود که آهنگسازهای مختلف برای سرود ملی جمهوری اسلامی ایران ساخته بودند. شورا تصمیم گرفت نت‌های ارسالی آهنگسازها را ابتدا در دبیرخانه بررسی کنند، سپس کدگذاری کنند و اسامی آهنگسازها را از روی آن حذف کنند. به این ترتیب اعضای شورا وقتی آثار ارسالی را بررسی می‌کردند، نمی‌دانستند که هر نت را کدام آهنگساز ساخته است. تمامی آثار ارسالی در شورا بررسی شد. نت‌ها بررسی می‌شد و هریک امتیازی می‌گرفت. در پایان ۱۰ قطعه انتخاب شد. از این ۱۰ قطعه یک اجرای ابتدایی تهیه و ضبط کردند و صوت آنها را به دفتر رهبری فرستادند. این ۱۰ اثر به دفتر ایشان ارسال شد تا ما نقطه‌نظرات ایشان را بگیریم. اما انتظار ایشان این بود که این آثار با یک نگاه کارشناسانه‌تر با دقت بیشتر و جامع‌تر بررسی بشوند و به یک تعداد کمتری برسند تا ایشان هم بتوانند انتخاب دقیق‌تری انجام دهند.

نادر مرتضی‌پور رهبر وقت ارکستر سمفونیک سازمان صداوسیما هم درباره واکنش رهبر انقلاب به این ۱۰ اثر ارسال شده گفته است: ایشان هر ۱۰ کار را شنیدند، نظرات بسیار کارشناسانه‌ای دادند که برای خود من خیلی جالب بود. بعضی از کارها را می‌گفتند خیلی حماسی و مثل مارش‌های ارتشی است. بعضی از کارها را می‌گفتند تهییج‌کننده است. بعضی را گفتند خیلی آرام است و برای سرود ملی خیلی مناسب نیست. جالب این بود که ما فکر می‌کردیم ایشان از مجموع این آثار یک یا چند کار را انتخاب می‌کنند اما ایشان انتخاب را به عهده شورا گذاشتند. البته نظرات خودشان را هم دادند و نکات ظریفی را هم که لازم بود رعایت بشود، یادآوری کردند.

هنوز این ۱۰ اثر برگزیده با کد شناخته می‌شد و مشخص نبود کدام اثر متعلق به کدام آهنگساز است. آثار به شورای معاونین سازمان صداوسیما بازگردانده و قرار شد شورا از میان این ۱۰ اثر، تعداد کمتری را انتخاب کند. شورا برای این کار از شورای موسیقی مشاوره گرفت. پس از بررسی مجدد آثار، سه قطعه به عنوان آثار برگزیده انتخاب شد.

از این‌جا به بعد کدها برداشته شد و اسامی آهنگسازها مشخص شدند. این سه اثر را به آهنگسازانشان بازگرداندند تا آثارشان را تنظیم کنند و کار را به سازمان ارائه دهند. سپس ارکستر سمفونیک و گروه کر صداوسیما این سه قطعه را اجرا کرد.

این آهنگساز در همین گفتگو بود که به بخش نهایی انتخاب آثار اشاره کرده و گفته بود: سه قطعه برگزیده پس از اجرای نهایی، برای دفتر رهبری ارسال شد. ایشان از سه قطعه ۲ قطعه را چند بار شنیدند و سرود ملی فعلی با شعر ساعد باقری را از جهت روان بودن ملودی و اینکه راحت می‌شود سرود و ملودی آن را به خاطر سپرد و اینکه به دلیل فراز و نشیب‌های مناسبی که دارد و از همه مهم‌تر، مقدمه وپیش‌آگهی آن انتخاب کردند. سازنده این اثر منتخب هم حسن ریاحی بود.

حسن ریاحی آهنگساز پیشکسوت موسیقی کشورمان که در آن زمان مدیرکل مرکز موسیقی سازمان صداوسیما بود هم درباره ساخت سرود ملی جمهوری اسلامی ایران گفته است: یادم می‌آید در آن زمان فکر من مشغول طراحی سرود ملی بود. چون باید سرود ملیِ ماندگاری می‌شد. خب خیلی به خلوت می‌رفتم و فکر می‌کردم. ۲ مسأله برای من بسیار مهم بود. مسأله‌ی اول این‌که باید سرود ملل مختلف جهان را مطالعه می‌کردم و می‌دیدم از لحاظ هارمونی، فرم و مدت، آنها چه کار کرده‌اند؟ البته سرودهایی را بررسی می‌کردم که به نظرم موفق بودند. مسأله مهم‌تر برای من این بود که سرود ملی باید الهام‌گرفته از موسیقی کشور ایران می‌بود که من دستگاه ماهور را انتخاب کردم و بر اساس این دستگاه پیش‌درآمد ماهور این اثر را ساختم.

ریاحی که تاکنون دبیری چندین دوره جشنواره موسیقی فجر را نیز به عهده داشته درباره دیداری که با رهبر معظم انقلاب پس از انتخاب سرود ملی جدید جمهوری اسلامی داشته، توضیح داده است: زمانی که سه سرود انتخاب شد، ما رفتیم خدمت ایشان. این سه سرود پخش شد. ایشان در مورد سرودی که من ساخته بودم توضیحاتی خواستند که من خدمتشان گفتم که الهام‌گرفته از پیش‌درآمد ماهور است و فرودش گوشه «می‌گلی» است و با اوج هم تمام می‌شود. ایشان اظهار رضایت داشتند از این‌که ملودی روان و ساده‌ای است و راحت به ذهن می‌نشیند. البته نظر نهایی‌شان را اعلام نکردند و گفتند که لازم است که من بیشتر گوش کنم و مشورت بکنم. جلسه بسیار خوب و به‌یادماندنی‌ای بود. در مورد اوج این اثر هم صحبت کردند و من گفتم هدف من بیشتر شکوه و عظمت ایران بوده است.

پس از این دیدار خاطره انگیز بوده که حسن ریاحی از محمد هاشمی شنیده است که رهبر انقلاب کار وی را به عنوان قطعه برگزیده انتخاب کرده است.

این هنرمند درباره احساس آن زمانش گفته است: این افتخار بزرگی بود برای من؛ به ویژه زمانی که این اثر اجرا می‌شد و مردم آن را زمزمه می‌کردند. مسئله دیگری که من را بسیار خوشحال می‌کرد، زمانی بود که قهرمانان ما در جهان امتیاز می‌آوردند و در سکوی اول قرار می‌گرفتند و این سرود به عنوان سرود ملی اجرا می‌شد. من هم خیلی احساس غرور می‌کردم و احساس می‌کردم که در کنار این قهرمانان هستم.

محمد هاشمی رئیس وقت سازمان صداوسیما هم درباره قصه ساخت سرود ملی جدید جمهوری اسلامی که تا به امروز همچنان از آن به عنوان سرود رسمی کشور استفاده می‌شود، گفته است: در بیست و هفتم اردیبهشت ۱۳۷۱ نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب نوشتم و درباره روند تولید سرود جدید به ایشان توضیح دادم.

در متن نامه محمد هاشمی به رهبر معظم انقلاب آمده است:

بسمه‌تعالی

محضر مبارک حضرت آیت‌الله خامنه‌ای

رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله العالی

سلام‌علیکم، همچنان که استحضار دارند، در اجرای فرمان مورخ ۲ بهمن ۱۳۶۹ حضرت مستطاب‌عالی هیئتی متشکل از شعرا و موسیقیدان و اساتید ذی صلاح به منظور تجدیدنظر در سرود ملی جمهوری اسلامی ایران تشکیل گردید و با ارشادات حضرتعالی آهنگ، شعر و اجرای نهائی سرود جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۷۰ تکمیل و به تصویب جنابعالی رسید و مقرر فرمودید در یکی از مناسبت‌های ملی اجرا و از آن روز سرود جدید جایگزین سرود فعلی گردد.

در این پیوند، روز سوم خرداد ماه سالروز حماسه فتح خرمشهر و روز هفتم خرداد ماه سالروز افتتاح مجلس شورای اسلامی ایام مناسبی برای آغاز و جایگزینی سرود ملی می‌باشد.

لهذا استدعا دارد اجازه فرمائید از شب سوم خرداد ماه سال جاری پخش سرود جدید از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران آغاز گردد و از روز هفتم خرداد ماه پس از اجرا در مراسم افتتاحیه مجلس شورای اسلامی در سراسر کشور و مناسبت‌های بین المللی به عنوان سرود ملی جمهوری اسلامی ایران جایگزین سرود فعلی شود.

رهبر معظم انقلاب هم یک روز بعد از ارسال این نامه در پاسخ به نامه رئیس سازمان صدا و سیما چنین مرقوم می‌فرمایند:

بسمه تعالی

با پیشنهاد موافقت می‌شود. خوب است مضامین انقلابی سرود جدید در طول این ایام برای ملت آگاه و هوشیارمان تشریح شود.

پس از نامه موافقت حضرت آیت الله خامنه ای بود که آیت الله محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری در روز بیست و هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۱ طی نامه‌ای خطاب به محمد هاشمی رئیس سازمان صدا و سیما تشکر و قدردانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی از پدیدآورندگان سرود ملی جدید جمهوری اسلامی را به اطلاع رئیس سازمان صدا و سیما رساند.

در متن این نامه آمده بود:

بسمه تعالی؛ جناب آقای محمد هاشمی

ریاست محترم سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

با سلام، نامه جنابعالی در رابطه با ارسال یک حلقه نوار ضبط نهائی سرود ملی جمهوری اسلامی ایران به استحضار مقام معظم رهبری رسید.

فرمودند: بسمه تعالی؛ شعر و آهنگ و اجرا به همین صورت تصویب می‌شود.

از جناب آقای محمد هاشمی رئیس سازمان صدا و سیما و کلیه همکارانی که در پدیدآوردن این سرود ملی تلاش کرده‌اند تشکر و تقدیر می‌شود. روزی و مناسبتی که برای اجرای رسمی آن مدنظر گرفته شده مورد تأیید است.

و سرانجام روز سوم خرداد ۱۳۷۱ بود که هم‌زمان با سالروز فتح خرمشهر سرود جدید ملی جمهوری اسلامی ایران جایگزین سرود پیشین شد و تا به امروز نیز به عنوان نغمه‌ای ملی روایت‌گر سربلندی ایران عزیز در رویدادهای مختلف و در سطوح ملی و بین المللی طنین انداز شکوه ایران و ایرانی است.

برای شنیدن سرود جمهوری اسلامی ایران به آهنگسازی حسن ریاحی اینجا را کلیک کنید.