جشن خردادگان؛ تجلی فرهنگ و هویت ایرانی

ایران آنلاین: برای شناختن روز جشن خردادگان، بهتر است نگاهی بیندازیم به گاهشمار مزدیسنا که پس از پادشاهی داریوش هخامنشی و در زمان مسلط بودن دین زرتشت، رواج پیدا کرد. در این تقویم، هر روز سال، اسمی داشت و هرکدام از ۱۲ ماه سال هم به نام ایزدی زرتشتی خوانده می‌شد. وقتی اسم روز و ماه بر هم منطبق می‌شدند، در آن روز جشنی برگزار می‌شد که به‌نوعی پاسداشت ایزد آن ماه بود. 

مثلا اولین ماه سال فروردین بود و روز نوزدهم فروردین‌ماه هم به همین اسم نامیده می‌شد. درنتیجه نوزدهم فروردین، با نام «فروردینگان» جشن گرفته می‌شد. به این‌ترتیب در ایران باستان، ۱۲ جشن ماهیانه وجود داشت که مردم در آن‌ها با ادای نیایش‌ها و برگزاری آیینی ویژه، از مواهب خدایان قدردانی می‌کردند. جشن‌های ۱۲گانه گاهشمار زرتشتی را در ادامه می‌بینید.

فروردینگان: نوزدهم فروردین

اردیبهشتگان: دوم اردیبهشت

خردادگان: ششم خرداد

تیرگان: سیزدهم تیر

مردادگان: هفتم مرداد

شهریورگان: چهارم شهریور

مهرگان: شانزدهم مهر

آبانگان: دهم آبان

آذرگان: نهم آذر

دیگان: یکم دی

بهمنگان: دوم بهمن

اسفندگان: پنجم اسفند

یکی از مهم‌ترین آیین‌های خردادروز که در جشن خردادگان پُررنگ‌تر از همیشه می‌شود، رفتن به سرچشمه‌ آب‌ها یا کنار دریاها و رودها، شستشو در آب و خواندن دعاها و نیایش‌های ویژه این روز همراه با شادی در کنار خانواده و دوستان بوده‌است.

نمونه‌ای از سنت‌های رایج در این روز را از زبان دستور داراب پالن، موبد بزرگ پارسی در کتاب فرضیات نامه برداشت می‌شود که از آیین‌های ویژه خرداد روز به شستن تن در آب و نو کردن کاریزها و کندن چاه اشاره می‌کند. در متن پهلوی به نام اندرز انوشه‌روان آذرپاد مهر اسپندان نیز یادآوری شده که «در خرداد روز جوی کن». یعنی اهمیت آب در این روز دو چندان است.

در این روز توجه‌ ویژه‌ای به نگهداری و نوسازی چاه‌ها، قنات‌ها و سرچشمه‌ها می‌شده و از این رو که این منابع و سرچشمه‌ها امکان زندگی را در کره زمین برای اهالی آن فراهم می‌کنند این آئین و جشن اهمیت ویژه دارد.

از رسوم دیگر در جشن خردادگان، هدیه دادن گل نیلوفر و یاس به دوستان و نزدیکان بوده است. زیرا که در متون کهن ایران باستان از این گل‌ها و گل سوسن، به عنوان سمبل خرداد نام برده شده است.

در گات‌های اوستا (گات‌ها، به زبان گاتی یا اوستایی کهن سروده شده است. زبان گاتی بخشی از گروهِ زبان‌های ایرانی کهن بوده که زیر شاخهٔ خانوادهٔ خاوری زبان‌های هندواروپایی، شرق ایران را دربرمی‌گیرد. زبانِ این بخش، به کهنگیِ زبانِ ریگ ودا کتابِ مذهبیِ هندوان آریایی است و پیشینهٔ آن -دستِ کم- به ۸ سده پیش از میلاد می‌رسد.) آمده که «هر گلی از آنِ امشاسپندی است و … سوسن خرداد را». از همین رو بهترین نماد در برگزاری جشن خردادگان، گل سوسن است. معروف‌ترین نمونه‌های گل سوسن هم سوسن سپید یا سوسن آزاد است. این گل نماد پاکی و لطافت بوده و در متون پهلوی نیز بوی گل سوسن سپید، تمثیلی از «بوی دوستی» توصیف شده ‌است.

جشن خردادگان فقط محدود به زرتشتیان نیست و با گذر زمان، بخشی از فرهنگ عمومی ایرانیان شده است. امروزه بسیاری، حتی اگر به آیین زرتشتی تعلق نداشته باشند، این روز را به‌عنوان روزی برای تفکر و تأمل در زندگی و ارزش‌های انسانی جشن می‌گیرند. بر همین اساس، برخی نیز از این روز به‌عنوان روز ملی خردمندی و تفکر یاد می‌کنند.