فولاد ایران فرصتها و چالشها

صنعت فولاد، به عنوان یکی از مهمترین راهبردهای توسعه صنعتی نقش غیر قابل انکاری در حیات اقتصاد ایران ایفا می‌کند و در واقع  این صنعت به ویژه در سال‌های اخیر شاهد فراز و نشیب های بسیاری بوده است.

زنجیره فولاد همواره  به عنوان یکی از مولفه‌های داد و ستد تجاری تأثیرگذار در رشد صنعتی کشورهای در حال توسعه مطرح  است و بعد از نفت وگاز؛ بی شمارترین معادلات اقتصادی  تجارت جهانی در این بخش به ثبت رسیده است.
آن طور که آمارها می گویند، سالانه بیش از یک میلیارد و 126 میلیون تن فولاد خام در جهان تولید می شود و به ترتیب چین، ژاپن، آمریکا و هند مهمترین تولیدکنندگان فولاد در
جهان شناخته می شوند و جمهوری اسلامی ایران با تولید سالانه 61 میلیون
تن فولاد در جایگاه پانزدهم قرار می گیرد.

به باور بسیاری از صاحبنظران و تحلیلگران اقتصادی، بزرگترین چالش پیش روی صنعت فولاد ایران در حوزه نرخ گذاری است و این بدان معناست که سالهای اخیرآنچنان که باید و شاید در مجامع و در سازمان‌های بین‌المللی این حوزه نقش آفرین ظاهر نشده ایم و دقیقا وقتی صحبت از معادلات جهانی فولاد می شود، باید بپذیریم که توسعه یافتگی صنعت فولاد ایران ارتباط تنگاتنگی با صنایع بزرگ فولادی دنیا دارد.

موضوع حائز اهمیت دیگر این است که ذخائر سنگ آهن کشور به عقیده بسیاری از صاحبنظران شاید  کمتر از دو دهه آینده به اتمام می رسد و این در حالی است با توجه به چشم انداز صنعت فولاد، هنوز اکتشافات جدید چشمگیری نیز به زنجیره استخراج اضافه نشده و این امر دقیقا به معنای  زنگ خطر صنعت فولاد ایران است.

در قرن حاضر بسیاری از تولیدکنندگان فولاد دنیا به سمت تولید محصولات نوینِ های تک حرکت کرده اند چرا که این واقعیت مهم را درک کردند که دیگر به اشکال سنتی مرسوم در بازار، امکان رقابت وجود ندارد.

در کنار سایر مولفه های اثربخش بین المللی، باید به فعل و انفعالات و تصمیم سازی‌های داخلی حوزه فولاد توجه داشت و این در حالی است که چشم انداز تولید تا سال 2025 میلادی  55 میلیون تن محصول هدفگذاری شده اما بررسی ها نشان می دهد که این رقم حدود 31 میلیون تن است.

کاهش ارزش پول، سیر کُندِ پروژه های توسعه محور به دلایل مختلف از جمله کمبود منابع آبی و عدم نقدینگی و از همه مهمترتنگناهای ارتباط تجاری به واسطه فشار مضاعف تحریم، بهای مقاطع ایرانی به ویژه میلگرد کاهشی شده و این امر تاثیر جدی در فرآیند رقابتی شدن قیمت محصولات ایران در بازارهای بین المللی داشته است.

اگر نگاهی گذرا به سیر صنعت فولاد در سال گذشته داشته باشیم در خواهیم یافت که سایه سنگین رکود، بازار فولاد را به شدت تحت تاثیر قرار داد و این در شرایطی بود که بسیاری پیمانکاران و سازندگان ابنیه و مسکن از آغاز پروژه‌های جدید به دلیل نوسانات بازار و رکود حاکم دست کشیدند.

نوسانات پی درپی نرخ دلار، نبود تناسب در فرآیند عرضه و تقاضا، سرعت پایین پروژه‌های زنجیره پایین‌ دستی و از همه مهمتر محدودیت‌ منابع انرژی چشم انداز صنعت فولاد ایران را با مخاطرات جدی روبرو کرده و این دغدغه تا جایی است که بسیاری از فعالان و کارآفرینان این صنعت، در سالهای اخیر با نگرانی‌های جدی فعالیت کرده اند.

از جمله چالش‌هایی که گریبان صنعت فولاد ایران را به ویژه در سالهای اخیرگرفته، توجه نکردن به  سرمایه گذاری در توسعه و پژوهش کاربردی است.

همانطور که پیش تر عنوان شد، مزیت رقابتی در بازار داخلی و بین المللی فولاد بسیار بالاست و این بدان معناست که صنعت فولاد ایران برای تثبیت جایگاه خود باید به شکلی موثر به حوزه تحقیقات بازار وبهره گیری از نوآوری های پژوهش محور ورود کند.

لازمه تحقق عملی این مهم، سرمایه‌گذاری‌ میان مدت و بلند مدت در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی داخلی و خارجی است تا به مدد تفکر حاکم بر راهبردهای عملیاتی و ظرفیت سازی نخبگان، ایجاد فضای رقابتی برای نوآوری در صنعت فولاد فراهم شود. 

از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در فرآیند تحقیق و توسعه صنعت فولاد به ویژه انتقال فناوری های پیشرفته ( های تک) می‌تواند بهره‌وری انرژی و کاهش هزینه‌های سربار تولید را رقم بزند و این امر خود موفقیتی بزرگ در بازار رقابت محسوب می شود.

در یک کلام، صادرات را باید یکی از مولفه‌های اثرگذار در تحققِ چشم انداز توسعه یافتگیِ صنعت فولاد بدانیم  و در واقع استفاده از ظرفیت بازارهای بین المللی و صادرات مقاطع فولادی، کمک می کند تا قدرت نقدینگی در صنعت فولاد افزایش یابد.